Christiaan de Wet

Generaal Christiaan Rudolf De Wet

Christiaan Rudolf De Wet (1854 - 1922) was 'n Boeregeneraal tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Christiaan de Wet is te Leeukop naby Smithfield in die Oranje-Vrystaat gebore op 7 Oktober 1854.

Vroeë lewe

Hy het grootgeword op sy pa se plaas, Nuwejaarsfontein, naby Dewetsdorp. Hy het op negentienjarige ouderdom in die huwelik getree met Cornelia Margaretha Kruger en saam het hulle 'n kroos van 16 gehad.

Tydens die anneksasie van Transvaal in 1877 deur Brittanje het hy na die Vredefort distrik in die Oranje Vrystaat verhuis en daarna na Weltevreden naby Koppies en toe weer daarna in 1880 na Rietfontein in die Heidelberg distrik in Transvaal.

Die Eerste Vryheidsoorlog en nadraai

De Wet was sewe-en-twintig jaar oud met die uitbreek van die Eerste Vryheidsoorlog in 1880. Hy het saam met die Heidelberg Kommando geveg en deelgeneem aan die Slag van Laingsnek, hy het sy dapperheid getoon by die Slag van Ingogo en met die bestorming van Majuba vroeg in 1881. Na die oorlog en die herstel van Transvaal se onafhanklikheid is hy tot veldkornet verkies. In 1882 het die gesin weer verhuis na die plaas Suikerboskop in die Lydenburg distrik. In 1885 is hy tot die Transvaalse Volksraad verkies. Hy het egter slegs 'n enkele sitting bygewoon aangesien die gesin daarna weer teruggetrek het na die Oranje Vrystaat. In 1896 het hy vir die soveelste maal getrek na die plaas Rooipoort in die Heilbron distrik. In 1889 is hy tot die Vrystaatse Volksraad verkies waar hy die Bowe Modderrivier kiesafdeling verteenwoordig het in 1898.

Tweede Vryheidsoorlog

'n Foto van Christiaan de Wet vanuit With the Boer Forces, deur Howard C. Hillegas. 1900.

De Wet was vyf-en-veertig met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in 1899. Op die 2de Oktober 1899 is De Wet en sy oudste seun, Kotie, as gewone burgers opgeroep na die Heilbron kommando. De Wet se seuns, Izak en Christiaan het hulself as vrywilligers aangesluit en so het dit gebeur dat die vier hulself vir diens aangemeld het onder Kommandant Lukas Steenkamp.

Guerrilla fase

In Maart en April van 1900 het De Wet 'n offensief van stapel gestuur wat 'n herlewing in die Boere se stryd ingelui het. Hy het 'n legende geword met sy guerilla-aanvalle in die suidooste van die land.

Vredesonderhandelinge

'n Konferensie van sestig afgevaardigdes uit die Transvaal en die Vrystaat is op die 15de Mei in Vereeniging gehou waar die Boereleiers beraadslaag het oor die Britse voorwaardes vir oorgawe. De Wet het as President van die Vrystaat waargeneem in plek van die President Steyn wat siek was op daardie stadium. De Wet wou die stryd voortvoer tot die bitter einde.

Na die oorlog

De Wet het met sy gesin na sy geruïneerde plaas, Rooipoort teruggekeer. In Julie van 1902 het hy sy vrou en kinders in 'n tent op die plaas agtergelaat en saam met Generaal Louis Botha en Generaal de la Rey na Europa vertrek om fondse te gaan insamel vir die weduwees en weeskinders wat deur die oorlog verarm is. Aan boord van die skip het Eerwaarde J D Kestell hom bygestaan met die skryf van sy gedenkskrif of memoires getiteld, De Strijd Tusschen Boer en Brit (wat dan ook later in Engels as die Three Years War gepubliseer is). Die boek het groot sukses behaal en is later in ses ander tale vertaal. Met sy terugkeer het De Wet 'n belangrike rol gespeel in die beweging om Milnerisme in die Vrystaat te beveg. Hierdie pogings het gelei tot die ontstaan van die Orangia Unie in 1906. Toe daar in 1907 aan die "Oranje rivier soewereiniteit" selfbestuur toegestaan is, is De Wet verkies tot lid vir Vredefort en is hy aangestel as Abraham Fischer se minister van Landbou. Hy was 'n afgevaardigde by die Nasionale Konvensie van 1908-09, waar daar beraadslaag is oor die nuwe grondwet vir die Unie van Suid-Afrika. Hy het uit die politiek getree na die totstandkoming van die Unie in 1910 en te Allanvale naby Memel gaan woon waar hy genomineer is om op die Unieverdedigingsraad te dien. Sy vurige persoonlikheid het na vore getree toe dié stoere ondersteuner van Hertzog sy bekende mishoop-toespraak in Pretoria op die 28ste Desember 1912 gemaak het. Die daaropvolgende jaar het hy by die verdedigingsraad bedank. In 1914 toe De Wet en Hertzog die Nasionale Party gestig het, was daar 'n groeiende tweespalt onder Afrikanergeledere.

Die weerstandsbeweging

In die middel van Augustus 1914 het 'n aantal prominente Boereleiers (genl. de la Rey, luit.kol. 'Manie' Maritz, genl. Beyers, genl. Kemp en genl. De Wet) saamgesweer om 'n staatsgreep uit te oefen. Hulle was gekant teen die deelname van Suid-Afrika aan die Eerste Wêreldoorlog en het ook 'n geleentheid gesien om weer onafhanklikheid te verkry. Na 'n insident te Langlaagte waar genl. de la Rey doodgeskiet is het die rebellie in volle swang gekom en het De Wet 'n aantal dorpe ingeval en eiendom in beslag geneem in die Noordoos-Vrystaat. De Wet se seun, Danie, is saam met verskeie ander rebelle tydens 'n skermutseling te Allemanskraal gedood. Genl. Louis Botha se regeringstroepe het die rebellie baie vinnig onderdruk, De Wet het egter ontsnap en met 'n handjievol volgelinge na die Kalahari uitgewyk in 'n poging om by Manie Maritz in Suidwes-Afrika aan te sluit. De Wet is op die 30ste November 1914 op die Waterbury plaas naby Vryburg in hegtenis geneem. De Wet is 'n vonnis van ses jaar en 'n boete van 2 000 pond opgelê wat 'n baie ligte vonnis was. Na ses maande in die tronk is hy begenadig en vrygelaat. Kort na sy vrylating het De Wet sy plaas, Allanvale, verkoop en naby Edenburg gaan woon. Daarna het hy vir die laaste maal na die plaas Klipfontein naby Dewetsdorp verhuis. De Wet is op 3 Februarie 1922 op sy plaas oorlede en langs President Steyn en Emily Hobhouse aan die voet van die Nasionale Vrouemonument begrawe. In dié jaar het die beeldhouer Mendes da Costa in opdrag van die Nederlandse familie, Kröller-Möller, 'n groot standbeeld ter nagedagtenis aan hom in Nederland opgerig, wat nou in die nasionale park 'De Hoge Veluwe' staan. Tydens die herdenking van sy 100^ste verjaarsdag is, in Suid-Afrika, 'n brons standbeeld deur Coert Steynberg van De Wet op 'n perd by die Raadsaal in Bloemfontein onthul. Daar is ook talle strate wat na De Wet vernoem is in Suid-Afrika. In Nederland dra in totaal 35 strate sy naam, in Vlaandere 1 (in Antwerpen).

Eksterne skakels

• Die engelse vertaling Three Years War van Generaal De Wet se boek in Hooghollands De Strijd Tusschen Boer en Brit.
• Pinetreeweb - werf met Christiaan de Wet en Sir Arthur Conan Doyle se boeke oor die Tweede Vryheidsoorlog.
• Die woorde van 'n volksliedjie op Ons Blêrkas wat De Wet se dade prys

Verwysings

• Sahistory.org artikel oor De Wet
• De Wetmonument in Nederland, met biografie