Spoorvervoer in Suid-Afrika

'n Metrorail-trein verlaat die Kalkbaai-stasie vir Kaapstad.

Spoorvervoer in Suid-Afrika maak 'n belangrike komponent van die land se vervoerinfrastruktuur uit. Alle groot stede word met spoor verbind en Suid-Afrika se spoornetwerk is die gevorderdste in Afrika.

Geskiedenis

Die eerste spoor vir stoomaangedrewe lokomotiewe was 'n lyn van 3,2 km in KwaZulu-Natal wat die dorp Durban met die hawe verbind het en wat op 26 Junie 1860 in gebruik geneem is. Kaapstad het reeds in 1859 'n 72 km lyn begin bou wat die stad met Wellington sou verbind. Vertragings het egter meegebring dat die eerste afdeling van die lyn tot by Eersterivier eers op 13 Februarie 1862 geopen kon word. Transvaal en Oranje-Vrijstaat het later eers spoor opgeneem, maar die verskillende spoorweë is in 1898 met mekaar verbind en het 'n internasionale spoornetwerk gevorm. Met die versmelting van die vier state tot die Unie van Suid-Afrika in 1910 is die spoorlyne oor die nuwe verenigde staat ook versmelt en werk aan hierdie netwerk was reeds teen ook 1910 grotendeels voltooid. Alhoewel spoorlyne ook buite Suid-Afrika uitgebrei het — so ver as hedendaagse Zambië — het die visie van Cecil John Rhodes om 'n spoorstelsel te hê wat van Kaapstad tot in Kaïro strek, nooit gematerialiseer nie. Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawes was die regeringsagentskap wat onder meer vir die land se spoorstelsel verantwoordelik was.

Gedurende die 1980's is die vervoerbedryf herorganiseer. In plaas daarvan om 'n direkte regeringsagentskap te wees, is dit volgens besigheidsmodelle gestruktureer en in 'n regeringsbeheerde korporasie genaamd Transnet omskep. Transnet Freight Rail (voorheen Spoornet) is die divisie van Transnet wat die spoorstelsel bedryf. Alhoewel daar nie tans planne op die tafel is om die regeringsbesit van die spoornetwerk te beëindig nie, is daar in onlangse verwikkelinge wel klein delee van die spoorstelsel geprivatiseer.

Netwerk

Die Suid-Afrikaanse spoornetwerk

Transnet (en voorheen Spoornet en sy voorlopers) het beroemd geword vir sy luukse spoorlyne, veral die Bloutrein, wat van Kaapstad tot in Johannesburg loop. Die Bloulyn is gereeld as die beste luukstrein ter wêreld benoem en die 1 600 km rit bly vandag nog 'n gewilde toeriste-aantreklikheid vir Suid-Afrika.

Verbeterde nasionale dekking deur Suid-Afrika se snelweë het egter tot 'n vermindering in langafstandvervoer per trein in die land bygedra. Alhoewel vele pendelaars steeds hul daaglikse pendel per spoor aflê, word slegs die helfte van die land se 20 000 km spoor ten volle benut, terwyl ongeveer 35% van die spoor geen of bykans geen aktiwiteit dra. Gevolglik het Transnet sy fokus op vragvervoer geplaas in 'n poging om die spoorstelsel winsgewend te hou.

Sneltreine

Planne om luukse pendeltreine in bedryf te stel, het in 2006 begin vorm aanneem. Metrorail se visie was om die publiek se siening van spoorvervoer te verander deur die gemak en gerief van treinreise te demonstreer, aan pendelaars 'n keuse van spoordienste te verskaf, die waardigheid van spoorreise te herstel, en om te reageer op verbruikers se bereidwilligheid om vir 'n voortreflike diens te betaal.

Suid-Afrika se eerste luukse pendeltrein is in 2007 in die Wits Metrorail-gebied by die Naledi-stasie in Soweto bekend gestel en het hoogs suksesvol uitgedraai. Gevolglik is 'n gewilde besigheidsneldiens in Khayelitsha geopen, waarna ook een tussen Strand en Kaapstad in die Wes-Kaap en tussen Pretoria en Johannesburg in Gauteng. Vroeg in 2010 is die Khayelitsha-stel van diens onttrek vir klein opknappingsweke. Sedert April 2010 staan hierdie ses-rytuig stel bekend as die "Boland Business Express" en bied hy vir 294 passasiers die kans om in 70 minute tussen Hugenot- (Paarl) en Kaapstad-stasies te pendel.

Die sneltreine het 'n nuwe kleurskema en kan maklik onderskei word van die lopende vloot. Om die luukse beeld te versterk, bevat hierdie treine gemakliker sitplekke, gordyne en matte. Aanboorddienste sluit in kajuit- en veiligheidspersoneel, 'n komplimentêre dagblad, en verfrissings. Die Strand-Kaapstad-express het ook twee LCD-skerms per wa vir aanboordkommunikasie-doeleindes.

Daar word ook tans aan ander, soortgelyke sneltreine beplan, maar PRASA se finansiële omstandighede verhoed hierdie en ander projekte.

Spesifikasies

Bykans alle spoorlyne in Suid-Afrika gebruik 'n 1 067 mm smalspoor, ook bekend as Kaapspoor ("Cape Gauge"). Hierdie spoor is in die 19de eeu gekies om die koste van spoorbou deur die land se bergagtige landskap af te bring. Die Gautrein gebruik standaardspoor (1 435 mm) en die vooruitsig is dat landwye oorskakeling tot standaarspoor ook spoor se potensiaal as vragvervoermiddel sal verbeter.

Suid-Afrikaanse treine verbind deur die AAR-koppeling wat in die laat 19de eeu in die Verenigde State ontwikkel is. Suid-Afrika het lank reeds Europa voorgebly wat koppelingstelsels betref, maar die land het agtergebly met betrekking tot remstelsels; die meeste treine in Suid-Afrika gebruik steeds vakuumremme, alhoewel die oorskakeling na lugremme onlangs uiteindelik begin plaasvind het.

Tussen 50% en 80% van die spoorlyne in Suid-Afrika is geëlektrifiseer. Verskillende potensiaalverskille word vir verskillende tipes treine gebruik. Die meeste geëlektrifiseerde treine loop 3 000 V gelykstroom oorhoofs — dit word hoofsaaklik by pendellyne aangetref en is sedert die 1920's in gebruik. Gedurende die 1980's is hoër potensiaalverskille (25 kV wisselstroom en, minder gereeld, 50 kV wisselstroom — beide oorhoofs) vir vragvervoerlyne gebruik (hoofsaaklik vir die vervoer van ystererts waarvan die Sishen-Saldanha Spoorlyn die bekendste voorbeeld is).

Sien ook

• Metrorail
• Shosholoza Meyl

Eksterne skakels

• "A gricer's guide to the railways of South Africa" deur Luke Ripley (en)
• Spoorongelukke in South Africa (en)
• Suid-Afrikaanse treine - 'n piktorale ensiklopedie (en)

Kaarte

• Verenigde Nasies-kaart van Suid-Afrika se vervoernetwerk, insluitend spoor.
• UNHCR-kaart