Voël: Verskil tussen weergawes

Voëls; Tydperk: Laat-Jura - Hede
	Platalea leucorodia, Lepelaar
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Subfilum:	Vertebrata
Klas:	Aves; Linnaeus, 1758
Ordes
	Verskeie

Blaai deur geskiedenis

← Ouer wysiging Nuwer wysiging →

Content deleted Content added

VisueelWikiteks

Inline

Wysiging soos op 18:33, 20 Mei 2012

Voëls (klas Aves) is tweevoetige, warmbloedige, eierlêende, gewerwelde (Latyn: vertebrata) diere, wat hoofsaaklik gekenmerk word deur vere en voorste ledemate wat vlerke genoem word, asook bene wat hol van binne is. Voëls het geëvolueer van theropoda dinosourusse tydens die Juratydperk en die eerste bekende voël is die Laat-Jurassiese Archaeopteryx. Voëls verskil in grootte van klein swaeltjies tot groot voëls soos volstruise en emoes. Daar is tussen 9000 en 10 000 bekende voëlspesies in die wêreld en die klas Aves is dus die mees diverse klas van gewerwelde landbewoners.

Moderne voëls word gekarakteriseer deur vere, 'n bek of snawel sonder tande, die lê van eiers met harde doppe, 'n vinnige metabolisme, 'n hart met vier kamers en 'n ligte dog sterk skelet. Die meeste voëls het voorste ledemate wat as vlerke aangepas is en kan dus vlieg, alhoewel loopvoëls en verskeie ander, veral endemiese eilandspesies, nie daartoe instaat is nie.

Baie voëlspesies onderneem jaarlikse langafstand migrasies en veel meer voer korter, meer onreëlmatige bewegings uit. Voëls is sosiale diere en kommunikeer deur visuele tekens en deur middel van roepe en sang. Ander sosiale gedrag sluit ook in gemeenskaplike jag, broei en vlug. Voëls is hoofsaaklik sosiaal monogaam, maar dit kom in sommige spesies voor dat voëls met ander voëls buiten dan hul maats ook paar; in ander spesies is totale poliandrie of poligamie weer aan die orde van die dag. Eiers word gewoonlik in 'n nes gelê en een of beide die volwasse voëls broei daarop. Sommige voëls (bv Koekoeke) is broeiparasiete wat hulle eiers in die neste van ander voëls lê en hierdie gasheervoëls broei die kuikens uit en maak hulle groot. Die meeste voëls het 'n korter of langer periode van ouersorg nadat kuikens uitgebroei het.

Voëls is op verskillende wyses van nut tot die mens: die meeste is belangrike bronne van voedsel en word gewoonlik gejag of geteel en dan kommersieel beskikbaar gestel. Sommige spesies, veral sangvoëls en papegaaie, is gewild as troeteldiere. Ghwano (voëlmis) word van eilande versamel om as misstof vir landboudoeleindes te gebruik. Voëls is teenwoordig in bykans alle aspekte van menslike kultuur, van geloof, die digkuns, mode tot musiek. Ongeveer 120-130 voëlspesies het sedert 1600 uitgesterf as gevolg van menslike aktiwiteite en honderde meer vóór dié tyd. Daar is tans talle voëlspesies wat bedreig word deur uitsterwing as gevolg van menslike aktiwiteite en pogings word aangewend om hulle te beskerm.

Evolusie en klassifisering

Die eerste klassifiseringstelsel vir voëls was ontwikkel deur Francis Willughby en John Ray in hulle 1676 uitgawe, Ornithologiae.^[1]Hulle werk, ietwat aangepas, vorm die basis vir die huidige klassifiseringstelsel wat oorspronklik deur Carolus Linnaeus in 1758 uitgewerk is.^[2]

Voëls word gekategoriseer as die klas Aves in wetenskaplike klassifikasie. Filogenetiese klassifikasie plaas voëls in die dinosourusklade Theropoda. Volgens huidige konsensus vorm Aves en 'n sustergroep, die orde Crocodilia, saam die laaste oorlewende lede van die reptielklade Archosauria. Filogeneties word Aves oor die algemeen gedefinieër as afstammelinge van die mees onlangste gemeenskaplike voorvader van moderne voëls en Archaeopteryx lithographica^[3] Archaeopteryx is afkomstig van die laat-Juratydperk (ongeveer 155-150 miljoen jaar gelede) en is dan ook die eerste bekende voël bekend onder hierdie definisie. Ander klassifikasies sluit slegs moderne voëlgroepe in en sluit die meeste groepe wat slegs deur fossiele bekend is uit.^[4] Een van die redes hiervoor is om die onsekerhede aangaande die plasing van Archaeopteryx in verhouding met diere wat tradisioneel as therapod-dinosourusse bekend staan te vermy.

Moderne voëls word in twee superorders gedeel: die Paleognathae (meestal voëls wat nie kan vlieg nie, soos volstruise) en die uiters diverse Neognathae, wat al die ander voëls bevat. Afhangende van die klassifikasiestelsel wat gebruik word, is daar enige iets van 8800 tot 10 200 bekende voëlspesies wat tans nog bestaan.

Dinosourusse en die oorsprong van voëls

Daar is bewyse dat voëls ontwikkel het van Theropoda-dinosourusse en meer spesifiek: dat voëls lede is van Maniraptora, 'n groep Therapoda-dinosouruuse wat ook die Dromaeosauridae- en die Oviraptoridae-families insluit.^[5] Soos meer en meer nie voël-agtige Therapoda-dinosourusse ontdek word wat steeds nou aan voëls verwant is, word die eens duidelike onderskeiding tussen voëls en ander diere minder duidelik. Onlangse ontdekkings in die Liaoning provinsie in Noord-oos Sjina het onthul dat baie klein Therapoda-dinosourusse vere gehad het, wat tot hierdie onduidelikheid bydra.^[6]

Die vroeë voël, Archaeopteryx, van die Juratydperk, is bekend as een van die eerste "verlore skakels" van die laat-19de eeu wat die teorie van evolusie ondersteun het, selfs al word Archaeopteryx nie as 'n direkte voorvader van moderne voëls beskou nie. 'n Ander vroeë voël is Confuciusornis, van die vroeë Kryttydperk. Dit is moontlik dat beide hierdie voëls voorafgegaan is deur Protoavis texensis, alhoewel die fossiel wat die naam dra so gedeeltelik is, dat daar aansienlike twyfel bestaan of die fossiel wél aan 'n voëlagtige dier behoort. Ander Mesosoïese voëls sluit die Enantiornithes, Yanornis, Ichthyornis, Gansus en die Hesperornithiformes in: 'n groep lopende duikvoëls wat amper soos dobbertjies en seeduikers lyk.

Die skelet van 'n duif toon 'n duidelike verlenging van die borsbeen, waaraan die vlerkspiere geanker word

Die Cryptovolans en Microraptor van die Dromaeosauridae-familie mag miskien tot aangedrewe vlug in staat gewees het, min of meer tot dieselfde mate as Archaeopteryx. Cryptovolans het eienskappe besit wat ook by moderne voëls voorkom: sy borsbeen was verleng teen 'n hoek met die middellyn van die borsbeen en na buite gerig, loodreg op die ribbekas. Hierdie verlenging dien as 'n anker waaraan moderne voëls se vlerkspiere geheg is, sodoende het die voëls voldoende hefkrag vir vlug. Cryptovolans se rugstring blyk ook buigsaam te wees, net soos by moderne voëls die geval is, om te voorkom dat die werwels nie tydens vlug uitgly nie. As gevolg van hierdie eienskappe is Cryptovolans eintlik selfs 'n beter "voël" as Archaeopteryx, aangesien laasgenoemde nié hierdie eienskappe besit nie. As gevolg van hierdie eienskappe het sommige paleontoloë voorgestel dat lede van die Dromaeosauridae-familie in werklikheid basale ("basis") voëls is en dat die groter lede van die familie op 'n tyd kon vlieg, maar dat latere vorms nie daartoe in staat was nie. Met ander woorde, dat voëls nie van die Dromaeosauridae-familie afstam nie, maar dat die Dromaeosauridae-familie van voëls afstam. Die bewyse vir hierdie teorie is op tans onvoldoende, aangesien die presiese verhouding tussen die mees gevorderdste lede van Maniroptira en die primitiefste egte voëls steeds nie goed begryp word nie.

Sommige dinosourusse, wat bekend staan as Ornithischia, het voëlagtige heupbene, maar voëls het ontwikkel uit Saurischia-dinosourusse wat reptielagtige heupbene het. Dit bewys dat voëls hul heupstruktuur onafhanklik ontwikkel het. Die voëlagtige heupstruktuur het selfs 'n derde keer onafhanklik ontwikkel: tussen lede van Therizinosauridae, 'n spesifieke groep Theropoda-dinosourusse.

'n Alternatiewe teorie oor die ontwikkeling van voëls word voorgestel deur sommige wetenskaplikes, waaronder Larry Martin en Alan Feduccia. Die teorie stel voor dat voëls (insluitende lede van Maniraptora) van vroeë archosourusse soos Longisquama afstam.^[7] Die teorie word tans betwis deur die meerderheid paleontoloë, asook deur kenners in die studie van veerontwikkeling en evolusie.^[8]

Klassifisering van moderne voëls

Moderne voëls word as Neornithes geklassifiseer en dit is tans bekend dat die groep tot 'n basiese groep afstammelinge ontwikkel het aan die einde van die Kryttydperk. Die Neornithes word verdeel in die Paleognathae en die Neognathae. Die Paleognathae sluit die stuithoenders van Sentraal- en Suid-Amerika in, asook die loopvoëls. Soos die naam aandui, is loopvoëls groot voëls wat nie tot vlug in staat is nie.

Verwysings

Hierdie artikel is 'n gedeeltelike vertaling van die Engelse Wikipedia artikel Bird.

↑ Del Hoyo, Josep, et al. Handbook of Birds of the World Vol 1 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5
↑ Linnaeus, C (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii). p. 824.
↑ Padian K & Chiappe LM (1997). "Bird Origins". In Currie PJ & Padian K (red.). Encyclopedia of Dinosaurs. San Diego: Academic Press. pp. 41–96. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |origdate= (hulp)
↑ Gauthier, J (1986). "Saurischian Monophyly and the origin of birds". In Padian K (red.). The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Mem. California Acad. Sci 8. pp. 1–55.
↑ Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China deur Hou L,Martin M, Zhou Z & Feduccia A, (1996). Science 274(5290): 1164-1167.
↑ Norell, M. & Ellison M. (2005). Unearthing the Dragon, The Great Feathered Dinosaur Discovery. Pi Press: New York. ISBN 0-13-186266-9
↑ Feduccia A, Lingham-Soliar T, Hinchliffe JR (2005) "Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence" Journal of Morphology 266(2): 125-166
↑ Prum R (2003) "Are Current Critiques Of The Theropod Origin Of Birds Science? Rebuttal To Feduccia 2002" Auk 120(2) 550-561

Sien ook

Ornitologie, die studie van voëls.
Lys van Suid-Afrikaanse voëls

Eksterne skakels

Avionary - Voëls van Westelike en Sentrale Palearktis in 46 Tale

Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA

[1] Del Hoyo, Josep, et al. Handbook of Birds of the World Vol 1 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5

[2] Linnaeus, C (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii). p. 824.

[3] Padian K & Chiappe LM (1997). "Bird Origins". In Currie PJ & Padian K (red.). Encyclopedia of Dinosaurs. San Diego: Academic Press. pp. 41–96. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |origdate= (hulp)

[4] Gauthier, J (1986). "Saurischian Monophyly and the origin of birds". In Padian K (red.). The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Mem. California Acad. Sci 8. pp. 1–55.

[5] Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China deur Hou L,Martin M, Zhou Z & Feduccia A, (1996). Science 274(5290): 1164-1167.

[6] Norell, M. & Ellison M. (2005). Unearthing the Dragon, The Great Feathered Dinosaur Discovery. Pi Press: New York. ISBN 0-13-186266-9

[7] Feduccia A, Lingham-Soliar T, Hinchliffe JR (2005) "Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence" Journal of Morphology 266(2): 125-166

[8] Prum R (2003) "Are Current Critiques Of The Theropod Origin Of Birds Science? Rebuttal To Feduccia 2002" Auk 120(2) 550-561

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Lyn 157: / Lyn 157: @@
 [[lb:Vullen]]
 [[lbe:Лелуххи]]
-[[lez:НуькӀ]]
 [[li:Veugel]]
 [[lij:Aves]]