Tsjetsjnies

Tsjetsjnies
Taal	Tsjetsjnies
Familie	Kaukasies
Gepraat in	Tsjetsjnië
Plaaslike naam	Нохчийн мотт, Nochtsjiin mott
Aantal sprekers	1 500 000 wêreldwyd

Tsjetsjnies (Нохчийн мотт, Nochtsjiin mott) word deur 1,5 miljoen mense wêreldwyd gepraat, maar veral in Tsjetsjnië, Rusland, waar dit ’n amptelike taal is. Dit is saam met Ingoesjeties en Bats lid van die Nach-tak van die Noordoos-Kaukasiese taalfamilie. Daar is verskeie dialekte.

Grammatika

Tsjetsjniese selfstandige naamwoorde val in ses klasse of geslagte, elk met ’n spesifieke voorvoegsel waarmee die werkwoord of byvoeglike naamword ooreenstem. Werkwoorde word nie beïnvloed deur die getal van die onderwerp nie.

Daar is agt naamvalle (nominatief, genitief, datief, ergatief, instrumentaall, substantief, komparatief en lokatief) en ’n hele paar agtersetsels om die rol van die selfstandige naamwoord in die sin aan te dui.

Skryfstelsels

Verskeie inskripsies in die Georgiese alfabet is in die bergagtige dele van Tsjetsjnië gevind, maar almal was nie in Tsjetsjnies nie. Later is ’n Arabiese skryfstelsel ontwikkel wat onder meer in 1910, 1920 en 1922 hersien is. Terselfdertyd is ’n alfabet ontwikkel met Cyrilliese, Latynse en Georgiese letters wat vir akademiese doeleindes gebruik is. In 1911 is dit ook hersien, maar dit het nooit onder die Tsjetsjniërs self gewild geword nie.

Die Latynse alfabet is van 1925 af gebruik, maar van 1938 tot 1992 is net die Cyrilliese alfabet gebruik:

Cyrillies	Naam	Mod. Latyns	Naam	IPA
А а	а	A a	a	/ə/, /ɑː/
Аь аь	аь	Ä ä	ä	/æ/, /æː/
Б б	бэ	B b	be	/b/
В в	вэ	V v	ve	/v/
Г г	гэ	G g	ge	/ɡ/
ГӀ гӀ	гӀа	Ġ ġ	ġa	/ɣ/
Д д	дэ	D d	de	/d/
Е е	е	E e	e	/e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ё	ё	yo		/jo/ etc.
Ж ж	жэ	Ƶ ƶ	ƶe	/ʒ/, /dʒ/
З з	зэ	Z z	ze	/z/, /dz/
И и	и	I i	i	/ɪ/
Ий ий		Ii ii		/iː/
Й й (я, ю, е)	доца и	Y y	doca i	/j/
К к	к	K k	ka	/k/
Ккх ккх		Kk kk		/kː/
Кх кх	кх	Q q	qa	/q/
Кхкх кхкх		Qq qq		/qː/
Къ къ	къа	Q̇ q̇	q̇a	/qʼ/
КӀ кӀ	кӀа	Kh kh	kha	/kʼ/
Л л	лэ	L l	el	/l/
М м	мэ	M m	em	/m/
Н н	нэ	N n	en	/n/
О о	о	O o	o	/o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Оь оь	оь	Ö ö	ö	/ɥø/, /yø/
П п	пэ	P p	pe	/p/
Пп пп		Pp pp		/pː/
ПӀ пӀ	пӀа	Ph ph	pha	/pʼ/
Р р	рэ	R r	er	/r/
РхӀ рхӀ		Rh rh		/r̥/
С с	сэ	S s	es	/s/
Сс сс		Ss ss		/sː/
Т т	тэ	T t	te	/t/
Тт тт		Tt tt		/tː/
ТӀ тӀ	тӀа	Th th	tha	/tʼ/
У у	у	U u	u	/uʊ/
Ув ув		Uu uu		/uː/
Уь уь	уь	Ü ü	ü	/y/
Ф ф	фэ	F f	ef	/f/
Х х	хэ	X x	xa	/x/
Хь хь	хьа	Ẋ ẋ	ẋa	/ʜ/
ХӀ хӀ	хӀа	H h	ha	/h/
Ц ц	цэ	C c	ce	/ts/
ЦӀ цӀ	цӀа	Ċ ċ	ċe	/tsʼ/
Ч ч	чэ	Ç ç	çe	/tʃ/
ЧӀ чӀ	чӀа	Ç̇ ç̇	ç̇e	/tʃʼ/
Ш ш	шэ	Ş ş	şa	/ʃ/
Щ щ	щэ
(Ъ) ъ	чӀогӀа хьаьрк	Ə ə	ç̇oġa ẋärk	/ʔ/
(Ы) ы	ы
(Ь) ь	кӀеда хьаьрк
Э э	э	E e	e	/e/ etc.
Ю ю	ю	yu		/ju/ etc.
Юь юь	юь	yü		/jy/ etc.
Я я	я	ya		/ja/ etc.
Яь яь	яь	yä		/jæ/ etc.
Ӏ Ӏ	Ӏа	J j	ja	/ʡ/, /ˤ/

Van 1992 af is ’n nuwe Latynse alfabet gebruik, maar ná die val van die afskeidingsregering is die Cyrilliese alfabet weer in gebruik geneem.

Eksterne skakels

• Nochtsjiin latinic denjar Voorstanders van die Latynse alfabet (ru)
• Indigenous Language of the Caucasus (Chechen) Tsjetsjniese grammatika
• Baie inligting oor Tsjetsjnies

Hierdie artikel is vertaal vanuit die Engelse Wikipedia