François du Toit
| Geslag | Manlik |
|---|---|
| Gegewe naam | François |
| Geboortedatum | 25 Augustus 1897 |
| Geboorteplek | Colesberg |
| Sterfdatum | 17 Maart 1961 |
| Beroep | Ekonoom |
| Alma mater | Universiteit Stellenbosch, Noordwes-Universiteit |
François Jacobus du Toit (Colesberg, Kaapkolonie, 25 Augustus 1897 – Bangkok, Thailand, 17 Maart 1961) was ’n Suid-Afrikaanse joernalis, ekonoom en kanselier van die PU vir CHO.
Herkoms en opleiding[wysig | wysig bron]
Du Toit was die oudste van die vyf kinders van sen. François Jacobus du Toit (1871 – 1931) van die plaas Caroluspoort, Noupoort, en sy vrou, Anna Sophia van der Walt, met wie hy op 24 Junie 1894 getroud is. Sy grootouers aan vaderskant was François Jacobus en Hester Hendrina Elizabeth du Toit, gebore Van der Walt, ’n kleinkind van kmdt. Tjaart van der Walt. Haar vader het deelgeneem aan verskeie Grensoorloë. François du Toit se oupa aan vaderskant het geveg in die Basoeto-oorlog van 1865 en ook in die Basoeto-oorlog onder Engelse bewind van 1881 en het die rang van onderveldkornet beklee.
Du Toit het tot st. 6 onderrig aan 'n plaasskool ontvang en is daarna na die Hoërskool Colesberg en die Paarl Gimnasium, waar hy in 1915 gematrikuleer het. Nadat hy twee jaar in die distrik Schweizer-Reneke skoolgehou het, is hy na die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk op Potchefstroom. Hy verwerf die Intermediate in 1918 en die B.A.- graad in ekonomie en geskiedenis aan die Universiteit Stellenbosch in 1921.
Loopbaan[wysig | wysig bron]
Nadat hy sy graad behaal het, het hy sy beroepslewe as joernalis op Potchefstroom begin waar hy verteenwoordiger van De Burger was. In 1925 is hy benoem as die eerste senior ekonoom van die nuwe afdeling ekonomie en markte van die Uniale departement van landbou. Nog in 1925 het hy na Londen gegaan as assistent-handelskommissaris vir die Unie. In 1929 het hy na Suid-Afrika terugkeer en was hy in die departement van landbou agtereenvolgens senior ekonoom, hoofklerk, waarnemende hoof van die afdeling uitbreiding en onderwys (landbouskole), daarna stigter en eerste voorsitter van die Suid-Afrikaanse Wolraad en stigter van verskeie ander landbourade.
In die tydperk tot 1934 het die regering hom meermale oorsee gestuur op uitgebreide handelsverkennings, veral na die Verre Ooste en Noord-Amerika. Van 1934 tot 1937 was hy handelskommissaris vir die Unie in Brittanje en van 1937 tot 1943 adjunk-hoëkommissaris en sekretaris by Suid-Afrika-huis in Londen. In dié tyd het hy die land op talryke internasionale konferensies verteenwoordig.
Van 1944 tot 1949 was hy sekretaris van die departement van handel en nywerheid in Pretoria. In 1947 is hy aangewys as die eerste voorsitter van die Raad vir die Ontwikkeling van Natuurlike Hulpbronne (RONH) en lid van die WNNR, in 1948 lid van die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing (NRSV) en voorsitter van die land se Verdedigingshulpbronne, in 1949 'n direkteur van Yskor, in 1951 voorsittende direkteur van Sasol, en in 1952 van Foskor asook voorsitter van die Staalafsetmaatskappy van Afrika.
Du Toit was lid en af en toe voorsitter van belangrike staatskommissies, onder meer in 1960 voorsitter van die Kommissie vir Blanke Bewaring van die Platteland. Hy was ook lid van die direksie van verskeie finansiële ondernemings, byvoorbeeld Sanlam, Federale Volksbeleggings en die Nasionale Bouvereniging. Daarnaas was hy ook stigterslid van die Suid-Afrikastigting.
Hy is oorlede in Thailand terwyl hy op 'n handelsending na die Ooste was, vergesel van sy vrou, Mien. Hy het op 'n trap op pad na 'n eetsaal 'n hartaanval gekry. Hy was indertyd voorsitter van die Nywerheidsontwikkelingskorporasie (NOK), wat onder meer Sasol begin het as antwoord op sanksies teen Suid-Afrika. Selfs dr. Hendrik Verwoerd het gereël vir hulp vir sy vrou in die vreemde.
Akademiese prestasies[wysig | wysig bron]
_du_Plessis,_kinders_van_prof_JA_du_Plessis.jpg)
Ook in akademiese kringe het hy met groot vrug beweeg: as lid van die raad van die PU vir CHO (1952), van die raad van die Universiteit van Suid-Afrika (1957), en ook as lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in 1955. In Maart 1954 het die Potchefstroomse Universiteit aan hom 'n eredoktoraat in die ekonomiese wetenskappe toegeken en in November van dieselfde jaar het hy kanselier van dié universiteit geword.
Sy besonderse belangstelling in akademiese sake het onder meer die bevordering van oorspronklike navorsing (ekonomies, industrieel en natuurwetenskaplik) omvat. In 1960 het hy voor die Suid-Afrikaanse Akademie 'n rede oor Die toekoms van die Akademie met betrekking tot die bevordering van die natuurwetenskappe en die tegniek gelewer. Du Toit het heelwat artikels geskryf, meestal in die tydskrif Koers (1945–1959).
Prof. J. Chris Coetzee het hom beskryf as "'n man van die daad en veral van die gesproke woord, 'n ware vriend en sieraad vir ons ekonomiese, sosiale, kulturele en wetenskaplike werk en lewe – 'n man met groot invloed binne- en buitelands. Hy kon dink, sien en doen, beplan en uitvoer. Hy was 'n diep gelowige Christen, diensvaardig, opofferend en beminlik."
Gesinslewe[wysig | wysig bron]
Uit sy huwelik met Wilhelmina, ’n dogter van prof. J.A. du Plessis van die Teologiese Skool op Potchefstroom en halfsuster van proff. Wicus en Hugo du Plessis, is drie dogters gebore. Die Frans du Toit-gebou in Pretoria en die F. du Toit-prys vir bedryfsekonomie en finansies van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, is na hom genoem. Sy kleindogter Willemien Jerling was getroud met ds. Braam le Roux van Botswana.
Bronne[wysig | wysig bron]
- (af) Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.
- (af) (en) Reitz, Hjalmar en Oost, Harm (reds.), Goodman, I.M. (samesteller). 1931. Die Nasionale Boek. 'n Geskiedenis van die ontstaan en groei van die Nasionale Party van Suid-Afrika en wat dit bereik het, tesaam met belangwekkende Artiekels in verband daarmee. Johannesburg: Nasionale Boek Maatskappy.