Strokiesverhaal
'n Strokiesverhaal (dikwels ook strokiesprent of tekenprentverhaal) is die generiese term vir opvolgende kuns. Dit bestaan uit opvolgende prente wat in volgorde gerangskik is en wat 'n gebeurtenis beskryf of 'n verhaal vertel. Strokiesverhale is 'n grafiese medium en kan baie, min, of selfs geen woorde bevat nie. Die woorde neem dikwels die vorm van verhalende teks en/of direkte rede aan.
[wysig | wysig bron]
Die Engelse vakterm comic of comic strip dui daarop dat die medium in die verlede hoofsaaklik komiese onderwerpe gehad het, maar die speelruimte van die kuns het mettertyd uitgebrei om alle genres in te sluit en vandag kan kunstenaars hulle op enige manier deur middel van strokiesverhale uitdruk. Strokiesverhale word algemeen as 'n lae kunsvorm geag, wat as kunsvorm in eie reg sy oorsprong sowel in die letterkunde asook in die beeldende kuns van die laat 19de en vroeë 20ste eeu het.
Alhoewel daar baie vorige werke was wat sekere tegnieke gedeel het, veral die vertel van 'n verhaal met behulp van beelde alleen, stem meeste kommentators saam dat die moderne strokiesprent se vorm bepaal is in die komiese strokiesverhale in tydskrifte en koerante van die laat 19de en vroeë 20ste eeu en dat dit bevorder is deur die bloeityd van die drukkersbedryf.
Bespreking en bestudering van die vorm is 'n meer onlangse verskynsel: alhoewel vroeë kritiek so vroeg as die 1920's geuiter is, het ernstige bestudering eers in die tweede helfte van die 20ste eeu begin plaasvind. Die definisies van die vorm wissel volgens die benadering van die definieerder: sommige voel dat die gedrukte vorm noodsaaklik is, ander benadruk die onderlinge afhanklikheid van beeld en teks en nog ander voel dat dit die opvolgende karakter van die beelde die belangrikste element is.
Verskillende konvensies is dwarsdeur die wêreld aangeneem: van die manga uit Japan tot die gebundelde versamelings strokiesverhale uit Europa en die superhelde van Amerikaanse strokiesverhale.
Alhoewel daar geen amptelike beperkings is nie, gebruik kunstenaars tog sekere vorms en konvensies om verhaling of spraak weer te gee, of om emosionele reaksies op te roep. Teks word dikwels in die vorm van spraakborrels aangebied om dialoog voor te stel, terwyl inligtingsraampies teks bevat wat beskrywende inligting bevat. Panele (met spasies tussenin), uitleg en vloeiende lyne om beweging aan te dui kan help om die verloop van die storie aan te dui.
Die twintigste eeu was 'n bloeityd vir die strokiesverhaal en die medium het 'n hele reeks nuwe genres aangepak: van die humoristiese tot aksie, wetenskapfiksie, speurverhale, romanse, superhelde, outobiografieë en verslaggewing. Die vorm is ook as leermiddel gebruik en sedert die laat-twintigste eeu word uitgebreide verhale as grafiese romans uitgegee.
Die algemeenste vorms van gedrukte strokiesverhale is die strokiesprente (gewoonlik vier panele in 'n tydskrif of koerant) met langer strokiesverhale in strokiesboeke, grafiese romans en strokiesalbums.
In Frankryk en België, waar strokiesverhale lankal deel van die kulturele lewe is, word na 'n strokiesverhaal as bande dessinée (getekende strokie) verwys (dikwels word net die afkorting "BD" gebruik). Die Franse letterkundige Francis Lacassin het in 1971 die nuwe vakterm negende kuns gevorm.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Historiese voorlopers[wysig | wysig bron]
'n Presiese datum vir die eerste strokiesverhaal is moeilik om te bepaal. Met die definisie van strokiesverhale as sekwensiële kunsvorm kan die rotstekeninge van byvoorbeeld die grotte van Lascaux in Frankryk of soortgelyke tekeninge in Italië, Algerië en China as vroeë strokiesverhale beskryf word, aangesien hulle 'n verhaal met behulp van tekeninge vertel. Hierdie tekeninge behandel gebeurtenisse van die alledaagse lewe van ons voorouers, soos jagtonele, oorloë, huwelike. Die Duitse joernalis en deskundige Andreas C. Knigge, wat navorsing oor strokiesverhale doen, het daarop gewys dat die vroeë tekenaars reeds gebruik van effekte gemaak het wat eers later weer herontdek is - soos omtrekke van diere wat veelvuldig verdubbel is om vinnige bewegings aan te dui.[1]
.jpg)
Historiese voorgangers van die moderne strokiesprent sluit volgens die bogenoemde definisie onder meer die antieke fresko's van Egipte, Griekeland en Rome (waaronder die Suil van Trajanus) asook die Normandiese Tapyt van Bayeux uit die Middeleeue in (wat die verowering van Engeland met behulp van sy geweefde illustrasies ook aan ongeletterdes kon verduidelik). Hierdie werke kan almal wél as verhale beskou word wat met 'n reeks getekende of ingegraveerde beelde vertel word.
Gedurende die Middeleeue en die vroeë moderne tydperk is beeldverhale gebruik om religieuse onderwerpe en Bybelse verhale vir 'n ongeletterde publiek te verduidelik. So is die sekwensiële tonele van 'n Bybelse verhaal deur skilders dikwels in een skildery saamgevoeg. Reisende sangers, wat hul liedjies op kermisse voorgedra het, het die liedtekste (wat ook politieke gebeurtenisse behandel het) met behulp van beeldtafels verduidelik. In Sjina is vanaf die 16de eeu beeldreekse vir ongeletterdes bo-aan die tekste van gewilde romans geplaas.[2]
Uitvinding van die drukpers en nuwe verhaaltegnieke[wysig | wysig bron]
Maar eers met die uitvinding van die drukpers en die invoering van gesofistikeerde druktegnieke het kunstenaars oor die tegniese hulpmiddels beskik om hul werke in groter oplae te publiseer. So het William Hogarth met kopergravures, wat in chronologiese volgorde gerangskik is, die gebeurtenisse van sy tyd op 'n satiriese manier behandel. Thomas Rowlandson se Dr. Syntax was in die vroeë 19de eeu die eerste karakter wat sy avonture in 'n soort vervolgreeks beleef het. In 1833 het die Switserse skrywer, kunstenaar en professor Rodolphe Töpffer (1799-1846) die eerste van altesaam sewe boekdele van sy album-reeks Histoire de Monsieur Jabot waarin die beeldverhaaltegniek stelselmatig toegepas is. Die werk het later ook internasionaal as "Geneefse Novelles" bekendheid verwerf en is in Duits, Engels en Nederlands vertaal.
In 1845 het die Duitse tekenaar Heinrich Hoffmann met die tekenwerk vir Der Struwwelpeter begin. Die werk, wat oorspronklik net vir sy seuntjie Carl Phillipp gemaak is, het later een van die gewildste kinderboeke ooit geword. Kenmerkend is Hoffmann se eksperimentele gebruik van verskillende uitlegte vir sy beeldreekse. Beeldverhale het in Duitsland vervolgens steeds meer gewild geraak. Satiriese tydskrifte soos die Fliegende Blätter, Kladderadatsch en Simplicissimus, baanbrekers op die gebied van moderne druktegnieke, was belangrike media vir die publikasie van die nuwe kunsvorm. In 1865 het die tekenaar Wilhelm Busch vir die Münchner Bilderbogen twee beeldverhaalkarakters geskep wat deur sommige as eerste strokiesprentfigure in die moderne betekenis van die woord beskou word - Max und Moritz. Vyf jaar later is dit ook in die Verenigde State gepubliseer.
Spraakborrels en kleurdruktegnieke[wysig | wysig bron]
Ander deskundiges deel hoegenaamd nie hierdie siening nie en verwys na die beperkings waaraan die 19de eeuse beeldverhale in Europa onderworpe was - die tekenaars se beelde is steeds van onderskrifte, dikwels in rymvorm, voorsien, en juis nie van spraakborrels wat die karakters se dialoë op 'n lewendige manier regstreeks in die storielyn sou kon integreer nie. Hierdie vernuwing is deur die Amerikaner Richard F. Outcault in 1895 vir die strokiesprent Down Hogan's Alley ingevoer (ofskoon spraakborrels hul eerste verskyning reeds in 17de en 18de eeuse pamflette met spotprente gemaak het). Daarbenewens is een van die karakters knalgeel ingekleur om kleurdruktegnieke te toets. Die strokiesprent het in die naweekbylae van dagblaaie verskyn - en die geel figuur het onder lesers so gewild geraak dat die strokiesprent reeds in die volgende jaar na hom vernoem is - The Yellow Kid. Naas kleur het Outcault met direkte rede geëksperimenteer wat midde-in die beelde van sy verhale geplaas is: soms het teks op die klere van karakters verskyn, of 'n figuur in die agtergrond het 'n bord met sy kommentaar gewys. In 'n latere stadium styg die teks soos 'n ballonnetjie uit 'n karakter se mond op.
Die tyd was nou ryp vir die eerste moderne strokiesprent waarin spraakborrels deurgaans ingevoeg is: The Katzenjammer Kids. Hierdie strokiesverhaal, wat veral op lesers van Duitse afkoms gemik was en waarin elemente van Wilhelm Busch se Max und Moritz herkenbaar is (die hoofkarakters se Duitse aksent is eweneens onmiskenbaar), is deur die 19-jarige Rudolph Dirks in Desember 1897 vir die New York Journal ontwerp en word nog steeds in Amerikaanse dagblaaie herdruk.
Strokiesprente as nuwe vermaak en kunsvorm[wysig | wysig bron]
Dit was nou die Amerikaanse koerantmark met sy besondere kenmerke waar strokiesverhale as 'n nuwe vermaak en kunsvorm vir 'n breë publiek gewerk het. Die sukses van The Katzenjammer Kids het die aandag van ander tekenaars soos Winsor McCay getrek wat in 1904 die Dreams of a Rarehit Friend en een jaar later sy meesterwerk Little Nemo in Slumberland geskep het. Little Nemo, wat elke nag van die Koninkryk Slumberland droom en saam met die dogter van koning Morpheus wonderlike avonture beleef, het selfs by konserwatiewe leserskringe belangstelling gewek wat hierdie soort leesgenot andersins as triviaal sou afgemaak het.
Om in die groeiende vraag na strokiesprente te voldoen het Amerikaanse uitgewers heeltyd op soek na nuwe tekenaartalente. Een van hulle was George Herriman wat vanaf 1910 sy nuwe strokiesprentreeks Krazy Kat gepubliseer het - die verhaal van 'n vreemde verhouding tussen die kat Kat en die muis Ignatz. Kat het verlief op Ignatz geraak, maar die muis beantwoord haar liefde glad nie - hy gooi haar liewer met bakstene. Herriman het vir Krazy Kat gebruik gemaak van 'n dikwels ongewone uitleg - so het hy soms 'n hele bladsy aan een prent afgestaan.
Die verspreiding van strokiesprente is in 1912 deur die Amerikaanse mediatsaar William Hearst met 'n nuwe konsep gerewolusioneer: hy het die mediadiens International News Service gestig wat die publikasieregte van nuus en beelde (insluitend strokiesprente) verkoop het. Dié konsep is vinnig met sukses bekroon. Die mediadiens se naam is later gewysig na King Features Syndicate - en steeds meer strokiesprente is aan dagblaaie dwarsoor die wêreld verkoop.
Avontuurreekse en wêreldredders[wysig | wysig bron]
In 1929 het die eerste avontuurreekse - waarvan Hal Foster se Tarzan en Dick Calkins se Buck Rogers die grootste bekendheid sou verwerf - die lig gesien. Maar die baanbrekende vernuwing van daardie jaar was ongetwyfeld die eerste publikasie wat heeltemal uit strokiesprente bestaan het: The Funnies, met George Dellacore as redakteur. Uiteindelik sou daar net dertien uitgawes verskyn, tog het ander uitgewers vier jaar later Dellacore se voorbeeld gevolg. Strokiesprente was nou nie meer beperk tot die naweek-bylaes van dagblaaie nie.
Uitgewers het aanvanklik nog geskroom om strokiesprente by nuusstalletjies te laat verkoop - so het die eerste strokiesprent-albums as gratis-bylae in koerante verskyn. Eers Charles Gaines het met 'n deel van 'n oplaag geëksperimenteer, dit deur tydskrifte-handelaars na nuusstalletjies laat versprei en 10c daarvoor gevra - binne enkele dae was alle strokiesprente uitverkoop. In 1934 het King Features Syndicate met sy Flash Gordon-wetenskapsfiksiereeks, wat deur Alex Raymond geskryf en geteken is, die suksesvolste strokiesprent ooit van stapel gestuur.
Flash Gordon het drie jaar later twee sterk mededingers gekry toe Harry Donenfeld twee nuwe strokiesprent-tydskrifte in die lewe geroep het: Detective Comics (waarna hy later ook sy onderneming DC vernoem het) en Action Comics waarvoor twee nuwe superhelde, Bat Man en Superman, as hoofkarakters geskep is.
Die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het ook 'n impak op die strokiesprentbedryf gehad. So het die tradisionele wêreldredders met hul kenmerkende kostuums minder aantreklik vir lesers geword, terwyl nuwe superhelde op die toneel verskyn het om in strokiesprente die stryd teen Nazi-Duitsland te voer. In die 1940's het strokiesprente ook met nuwe genres begin eksperimenteer. Misdaadstrokiesprente met helde soos Chester Gould se Dick Tracy het sukses behaal, maar uiteindelik was Horror Comics die aantreklikste nuwe genre vir lesers.
Die Comics Code en Underground comics[wysig | wysig bron]
Die uitbeelding van seks en geweldorgies was vir die wetgewer sorgwekkend genoeg dat in 1954 die sogenaamde Comics Code afgekondig is waardeur die vryheid van tekenaars en skrywers ingeperk is. Alhoewel die Code geen afdwingbare wetskrag gehad het nie, het verspreiders begin om uitsluitlik strokiesprent-tydskrifte aan te bied wat aan die gedragskode voldoen het. EC as een van die suksesvolste uitgewers van gru-strokiesprente was genoodsaak om die meeste van sy publikasies te staak. Net MAD het oorleef.
Tekenaars het nogtans begin om hul eie subkultuur van strokiesprente in die ondergrond te ontwikkel. Dit was juis San Francisco as hoofstad van die hippie-beweging waar kunstenaars in die sestigerjare 'n nuwe genre van strokiesverhale geskep het, die sogenaamde Underground comics, wat uitdrukking aan hul sex, drugs and rock'n'roll-leefstyl gegee en in teenstelling met hoofstroompublikasies ook onderwerpe soos dwelmmisbruik, seksualiteit en geweld behandel het. Hierdie ondergrond-strokiesprente was lankal deel van die hoofstroom toe die Comics Code-reëls in 1971 verslap is.
Europese tekenaars het 'n ambivalente houding teenoor Underground comics gehad. Terwyl die genre strokiesprente as kunsvorm laat oorleef het, het tekenaars in België en Frankryk die vloedgolf van Amerikaanse strokiesprente as 'n bedreiging vir hul eie kuns beskou en moeite gedoen om steeds nuwe idees te ontwikkel.
Aspekte van die strokiesprent en -verhaal[wysig | wysig bron]
Formele aspekte[wysig | wysig bron]
Oorspronklik het daar vaste reëls ten opsigte van die struktuur en omvang van 'n strokiesprent bestaan. Aangesien hulle in koerante vrygestel is, is die lengte, grootte, aantal prente en die duur van die strokiesverhaal vir 'n lang tyd deur die koerantredakteurs vasgelê.
Tot vandag toe moet 'n strokiesprent 'n vasstaande omvang hê, wat gewoonlik oor 'n lengtesy moet strek. 'n Strokiesverhaal bevat dus tussen drie en vyf prente, met 'n (dikwels komiese) plot aan die slot van die storie. Moderne tekenaars word egter dikwels nie meer deur sulke konvensies gebind nie.
'n Ander beperking het die aantal bladsye in 'n strokiesprent-album betref. Om tegniese redes kon maksimaal 48 bladsye gedruk word, aangesien een vel drukpapier plek bied vir vier bladsye. Die avonture van Kuifie het oorspronklik in 'n aantal aflewerings verskyn, met 'n totale omvang van meer as 100 bladsye. Hergé, die Belgiese skepper van Kuifie, was genoodsaak om die verhale vir die album-uitgawes tot die standaardomvang van 62 bladsye te verkort. Hierdie konvensie word in die sewentigerjare vir die eerste keer deur die tekenaar Hugo Pratt gebreek. Vir die verhale van sy karakter Corto Malese het hy die omvang van elke album self bepaal.
Met die opkoms van die grafiese roman (graphic novel) word hierdie verskynsel algemeen. Die grafiese romans in die vorm van strokiesprente is ten opsigte van hulle literêre aanspraak en indiwidualiteit aan die geskrewe romans gelyk gestel. Tans word strokiesverhale ook in boekvorm uitgegee en bevat soms enkele honderd bladsye.
Teikengroep[wysig | wysig bron]
Daar bestaan 'n aantal misverstande oor die strokiesprent en -verhaal. Een van die oudste clichés veronderstel dat strokiesverhale nie vir grootmense geskryf en geteken sou word nie. Hierdie vooroordeel dateer uit die vroeë tydperk van die genre, toe die eerste Amerikaanse strokiesprente op karakters soos The Yellow Kid en The Katzenjammer Kids gefokus het.
Min mense het egter waargeneem dat selfs die moderne kunsstrominge van dié tyd in strokiesprente ingewerk is (soos byvoorbeeld in Winsor McCay se Little Nemo, wat invloede van die Art Nouveau-styl toon) en ook vooraanstaande kunstenaars as strokiesprenttekenaars opgetree het (soos byvoorbeeld Lyonel Feininger met sy The Kin-der-Kids). Strokiesprente het daarnaas sowat veertig jaar lank hoofsaaklik in koerante verskyn, wat byna uitsluitlik deur volwassenes gekoop is.
Strokiesprentkunstenaars soos Carl Barks, Hergé, Charles M. Schulz, Morris of Uderzo het soms veertig jaar lank hulle karakters geteken, en die kinders, wat die strokiesverhale gelees het, is dikwels ook as grootmense nog steeds gereelde lesers. Sedert die laat sestigerjare het daar strokiesprente verskyn wat spesifiek op volwasse lesers gemik is, soos die sogenaamde Underground Comix.
Strokiesverhale vir volwasse lesers is vir 'n lang tyd vereenselwig met erotiese of selfs pornografiese prente. Inderdaad het baie skrywers en tekenaars net geleidelik begin om hulle werke aan die belangstellings van 'n volwasse teikengroep aan te pas en hulle lewenservarings te verbeeld en te verwoord. Hierdie strokiesverhale maak nie meer gebruik van wetenskapsfiksie- en fantastiese elemente nie, maar reflekteer eerder die maatskaplike realiteit met persoonlike ervarings.
Desondanks is daar ook strokiesverhale, wat wetenskapsfiksie met erotiese en pornografiese elemente verbind, soos die Morbus Gravis (Latyn: "swaar siekte")-reeks met sy hoofkarakter Druuna, wat deur die Italiaanse strokiesprenttekenaar Paolo Eleuteri Serpieri geskep is.
Afrikaanse strokiesverhale[wysig | wysig bron]
Die vermenslikte bobbejane van Adoons-hulle (1948), wat naas 'n aantal ander tipies Afrikaanse karakters en temas deur die Suid-Afrikaanse strokieskunstenaar T.O. Honiball (1905-1990) geskep is, behoort tot die bekendste strokiesverhale wat oorspronklik in Afrikaans verskyn het. Honiball het tydens sy verblyf in die Verenigde State kennis met die oorsese koerantstrokies gemaak en na sy terugkeer na Suid-Afrika in 1930 besluit om die strokiesverhaal ook aan die Afrikaanse publiek bekend te stel.
'n Ander bekende Suid-Afrikaanse strokiesverhaalreeks, wat ook internasionale erkenning geniet, is Bitterkomix, wat deur die Kaapstadse kunstenaars Anton Kannemeyer en Conrad Botes geskep is en vir die eerste keer in 1992 verskyn het. Die reeks is gemik op volwasse lesers en lewer kommentaar op maatskaplike wantoestande.[3]
Verwysings[wysig | wysig bron]
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Comics. |
- ↑ Marcel Feige (red.): Das kleine Comic-Lexikon. Berlyn: Schwarzkopf & Schwarzkopf 2005, bl. 9
- ↑ Feige (2005), bl. 9
- ↑ "LitNet se onderhoud met Conrad Botes, skepper van die strokiesprent Bitterkomix". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2011. Besoek op 26 Mei 2010.
