Surrealisme
Die Surrealisme is 'n kunsbeweging wat rondom 1920 in Frankryk ontstaan en het 'n groot bydrae tot die ontwikkeling in die kuns van die 20e eeu gelewer. Die kunstenaars van die beweging het dit nie as 'n kunsstroming beskou nie, maar as 'n lewensbeskouing, 'n geestesgesteldheid. Die Surrealisme het die vryheid van die mens en die wegbreek van tradisie deur revolusionêre optrede vooropgestel. In die strewe na 'n totale vernuwing van alle kuns- en maatskaplike waardes het die Surrealis 'n oorgawe aan die droom, die onbewuste en die toeval bepleit.
Algemeen[wysig | wysig bron]
Die Surrealisme, wat in die jare tussen die 2 wêreldoorloë ontstaan het, was 'n direkte voortsetting van die Dada-beweging, wat in 1916 in Zürich gestig is. Die beweging, wat die gevestigde orde en die morele en kunsstandaarde aangeval het, het na die Eerste Wêreldoorlog na Duitsland en later ook Parys versprei. In Parys was onder andere André Breton, Philippe Soupault, Paul Eluard en Louis Aragon lede van die Dadaïsme. Hulle was almal medewerkers van die tydskrif Littérature, wat in 1919 deur Tristan en Tzara gestig is.
Hulle kon hulle egter al hoe minder met die vernietigende karakter van die Dadaïsme vereenselwig en in 1922 het daar 'n finale breuk met Tzara gekom. Hoewel "opstand" en "skandaal" hulle belangrike plekke behou het, het die nuwe groep 'n positiewe vertroue daarin gehad dat die situasie van die mens in die wêreld verbeter kon word - deur die vrymaking van die menslike gees. Nuwe idees is op ontdekkings in die wetenskap gegrond, veral op die psigoanalise van Freud en die filosofie van Marx en Hegel.
Skilders het die kuns van die skrywers Rimbaud, Jarry en Lautréamont, wat die irrasionele as sentrale element van die kuns beskou het, in hulle werke weerspieël. Direkte voorlopers van die Surrealisme was Apollinaire en die skilder Giorgio de Chirico (geb. 1888), die grondlegger van die metafisiese skilderkuns. In 1934 het André Breton die Manifeste du surréalisme gepubliseer, waarin hy die artistieke uitdrukking as '"n suiwer psigiese outomatisme ... 'n uiting van die gedagtes in woord, skrif of welke vorm ook al, sonder beheer deur die rede, sonder estetiese of meer bedoelinge ... " beskryf het.
Breton het groot waarde geheg aan die droom as middel om die doelstelling van die Surrealisme, naamlik die ontsluiting van die onbewuste en die bevryding van die menslike gees van rede en logika, te bereik. Ander lede van die groep was die skrywers Antonin Artaud, Michel Leiris, Jacques Prévert, Raymond Queneau, Robert Desnos en Benjamin Péret, terwyl enkele jong kunstenaars met verwante idees hulle ook by die beweging aangesluit het: Max Ernst, André Masson, Joan Miró en Yves Tanguy. Van 1924 af het hulle gereelde internasionale tentoonstellings van lede sowel as ondersteuners in Parys aangebied.
Die tentoonstellings is altyd opgehelder met opvallende manifestasies. Omdat die poëtiese revolusie waarna die groep gestreef het (wat onder meer deur die stigting van die tydskrif La révolution surrealiste in 1924 beklemtoon word), steeds meer politiek stelling ingeneem het, het wrywing ontstaan. Aragon en Eluard het hulle by die Kommunisteparty aangesluit, asook Breton, wat 'n meer uitdagende houding aangeneem het maar in 1933 weer die Party verlaat het. In sy Second manifeste du surréalisme het hy 'n aantal lede van die beweging uitgesluit: Artaud, Masson, Soupault, Desnos en andere. Michel Leiris, Raymond Queneau en Jacques Prévert het uit hulle eie van die groep weggebreek.
Verskillende nuwe lede is in die groep opgeneem: Salvador Dali, die rolprentvervaardiger Luis Bunuel, die skrywers, René Char en Georges Sadoul en andere. Die "tweede manifes" het, afgesien van 'n groter beklemtoning van die mistieke en die droom, 'n groter betrokkenheid by die politiek, veral die van die Kommuniste, aangekondig. 'n Nuwe tydskrif is in die lewe geroep: Le surréalisme au service de la révolution (1930). Naas 'n bedrywige politieke lewe, veral aan die kant van die skrywers, het die Surrealiste gedurende die dertigerjare ook 'n groot aantal werke voortgebring.
Bunuel het in samewerking met Dali 2 films gemaak wat die hoogtepunt van die Surrealisme gevorm het, naamlik Un chien andalou (" 'n Andalusiese hond"; 1928) en l'Age d'or ("Die goue eeu"; 1929). Die samestelling van die Surrealistiese beweging het voortdurend van karakter verander, deels vanweë die feit dat sommige lede die groep verlaat het, en deels omdat jonger skrywers en kunstenaars, soos die Switserse beeldhouer Alberto Giacometti en die Belgiese skilders René Magritte (Crevel) en Paul Delvaux, hulle by die groep aangesluit het.
Verskillende vooraanstaande 20e-eeuse kunstenaars soos Marchel Duchamp en Pablo Picasso het nuwe bande met die beweging gesmee. Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het baie Surrealiste Frankryk verlaat. Breton, Duchamp, Dali, Roberto Matta Echaurren, Tanguy en andere het hulle tydelik in New York gevestig, waar hulle hul aktiwiteite voortgesit het en ook enkele Amerikaanse kunstenaars, soos Arshile Gorky, betrek het. In 1942 is 'n groot tentoonstelling van Surrealistiese werke in die Museum of Modern Art in New York gehou waaraan ook Amerikaners deelgeneem het.
Na die Tweede Wêreldoorlog het die Surrealisme in groot mate sy funksie voltooi. Na hy na Parys teruggekeer het, het Breton egter aktief met die beweging voortgegaan, onder meer deur nuwe tydskrifte te stig; in werklikheid het die beweging dus eers met sy dood in 1966 aan 'n einde gekom. Al het die Surrealisme nie lank as gedefinieerde beweging bestaan nie, het dit 'n groot invloed op die hedendaagse kuns gehad. Die beweging se drang na bevryding is ewig en sal by elke geslag aangetref word.
Beeldende kunste[wysig | wysig bron]
Daar het 2 rigtings in die Surrealistiese skilderkuns ontwikkel sedert 1924, naamlik 'n abstrakte en 'n figuratiewe rigting. Albei rigtings was gegrond op die 2 hoofelemente van André Breton se Manifeste du surréalisme (1924): outomatisme en droom. Outomatisme, dit wil sê die spontane uiting van wat in die gedagtes opkom, het tot 'n abstrakte Surrealisme gelei wat toeval, organiese en vloeiende vorme en dikwels poëtiese titels as uitgangspunt geneem het.
Aan die begin was die Fransman André Masson en die Spanjaard Joan Miró die belangrikste verteenwoordigers van die outomatisme. André Masson (geb. 1896) het aan die outomatisme die vorm van 'n soort abstrakte kalligrafie gegee. Aanvanklik het hy veral pensketse gemaak, maar na 1927 het hy begin om lym willekeurig oor 'n oppervlak te gooi, sand daaroor te strooi en daarna met verf af te werk. Joan Miró (geb. 1893) het hom effens afsydig teenoor die beweging gehou.
Sy skilderye het uit plat, skerp omlynde figure wat met suiwer kleure ingekleur is en min of geen verband met mekaar het nie, bestaan. Die abstrakte Surrealistiese beweging was die oorheersende styl gedurende die twintigerjare en word in die werk van enkele jong kunstenaars soos die Chileen Matta (Roberto Matta Echaurren; geb. 1911) en die Amerikaner Arshile Gorky (1904 - 1948; skuilnaam vir Vostanig Manoog Adoian) aan die einde van die dertigerjare weerspieël.
Die vas legging van droom het tot 'n figuratiewe Surrealisme gelei (ook konkrete surrealisme of verisme genoem), waarin 'n baie bepaalde, tradisionele tegniek toegepas is. Die rigting is aan die Magiese Realisme verwant, wat in die twintiger- en dertigerjare veral in Duitsland en Nederland tot bloei gekom het. Dit was kenmerkend vir die beweging om voorwerpe wat normaalweg nie met mekaar in verband gebring word nie, in jukstaposisie te plaas sodat dinge of situasies uit verband geruk word.
Omdat die voorwerpe assosiasies oproep, is die resultaat daarvan dikwels meer suggestief as in die Magiese Realisme. Van die figuratiewe Surrealiste het Salvador Dali (geb. 1904) die meeste bekendheid verwerf. Deur sy invloed het die illusionisme en 'n presiese, gedetailleerde styl die toonaangewende elemente van die Surrealisme gedurende die dertigerjare geword, teenoor die vroeëre spontaneïteit en wat hy die " passiewe skyntoestand van die outomatisme" genoem het.
Een van sy bekendste werke is sy slap oorlosies in Volharding van die geheue (1931; Museum of Modern Art, New York). René Magritte (1898- 1967) het voorwerpe wat onderlinge verwantskappe toon, in mekaar laat oorloop: 'n skoen eindig byvoorbeeld in tone of 'n skildery word as 't ware deel van sy omgewing. Paul Delvaux (geb. 1897) se verstilde, naakte vrouefigure het 'n belangrike rol in sy kuns vertolk. Yves Tanguy (1900- 1955) het leë maanlandskappe geskilder waarin amoebeagtige figure en strukture wat uit reguit lyne opgebou is, mekaar ontmoet.
Bekende skilderye is Rendezvous van die parallelle en Mamma, Pappa is gewond (1927; Museum of Modern Art, New York). Pierre Roy (1880- 1950) se werk toon ooreenkomste met die van Tanguy. Van die ander kunstenaars wat nie so maklik gekategoriseer kan word nie, is Max Ernst (1891- 1976) die belangrikste. Sy werk was hoofsaaklik figuratief, maar hy het ook met die outomatisme geëksperimenteer. Die Surrealiste het ook dikwels van die collage-tegniek gebruik gemaak.
Die tegniek kon met welslae toegepas word om verskillende elemente uit die werklikheid wat eintlik nie bymekaar hoort nie, bymekaar te bring en so vrye teuels aan die onderbewussyn te gee. Van die min beeldhouers wat tot die beweging van die Surrealisme behoort het, was Alberto Giacometti (1901-1966) die belangrikste. Hy het onder meer hokagtige konstruksies gemaak, waarvan Die paleis soggens om 4-uur (1932/33; Museum of Modern Art, New York) die bekendste is. Die abstrakte beeldhoukuns van Jean Arp (1887- 1966) met sy organiese "biomorfe" vorme is ook Surrealisties.
Teen die middel van die dertigerjare het byna al die Surrealiste begin om driedimensionele "droomvoorwerpe" te maak en in 1936 is 'n spesiale tentoonstelling van die werke gehou, waarna Breton sy artikel Die krisis van die voorwerp (1936) gepubliseer het. 'n Goeie voorbeeld van so 'n voorwerp is die Venus van Milo met laaie van Dali: die bekende klassieke beeld, as verteenwoordiger van die kuns, met halfuitgetrekte laaie in die maag. Die Tweede Wêreldoorlog het 'n einde aan die posisie van die Surrealisme as toonaangewende styl gebring, maar dit het nietemin 'n groot invloed op die kuns van die vyftiger- en sestigerjare gehad.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 39 - 41
