Spoorweg Aliwal-Noord–Barkly-Oos

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die trein in die nommer 8-omkeerhalte (1983)

Die spoorweg van Aliwal-Noord na Barkly-Oos was 'n spoorlyn in Suid-Afrika, wat van die voormalige skeidingstasie te Aliwal-Noord van die hooflyn (Burgersdorp –) Dreunberg – Aliwal-Noord, Zastron – Sannaspos (– Bloemfontein) afgesplits het. Deur middel van sy agt omkeerhaltes het hierdie roete later nasionaal bekend geraak. In 2001 is dit egter finaal buite werking gestel.

Beplanning[wysig | wysig bron]

Soos baie ander Suid-Afrikaanse taklyne wat gebou moes word teen 'n lae koste vir die spoorlyn, moes die konstruksie, indien moontlik, sonder die gebruik van kunsmatige strukture soos groter walle, insnydings of brûe voltooi word. In plaas daarvan, moes die spoorlyn by die eienskappe van die landskap aanpas om elke heuwel, berg en rivier te bemeester. Die gevolglike nadeel is 'n baie kronkelende spoor, wat die tydsduur van die konstruksiewerk verleng het. Die vallei van die Karnmelkspruit, 'n klein rivier, moes egter oorkom word; en so is ook die afdaal na die vallei van die Kraairivier bemeester. Hierdie hinderisse is deur die gebruik van die agt omkeerhaltes oorkom.

Eerste gedeelte[wysig | wysig bron]

Reeds in 1902 is die makliker gedeelte van die roete van Aliwal-Noord–Lady Grey geopen. Die basis vir die verdere konstruksie van die roete van daar was die Kaapse Spoorwegwet, No. 34 van 1906.[1] Daar is beplan om na Melk 'n groot oorbrug oor die kloof van die Karnmelkspruit te bou en die roete dan deur 'n tonnel te lei. Oorspronklik was slegs aan die vervoer van boumateriaal gedink, en ses omkeerhaltes is ingesluit om die kloof te oorbrug. Die tonnel bo die vallei is in 1911 voltooi, op die teenoorgestelde kloofkant was 'n insnyding, en die toekoms van die roete is so uitgewerk. Die amptelike trajekopening te Melkhalte het op 1 Desember 1911 plaasgevind.

Ingevoerde brugdele sink ter see[wysig | wysig bron]

Die dele van die brug, wat met 'n skip vanuit die Verenigde Koninkryk afgelewer sou word, het nooit hul bestemming bereik nie, want die skip het in 'n storm vergaan. Die ses haarnaalde was dus 'n permanente oplossing, aangesien die brug as gevolg van die naderende Eerste Wêreldoorlog nie meer voorsien kon word nie. Selfs al sou die volume van verkeer dit later regverdig, was geen implementering van duur projekte soos 'n brug beplan nie; dit het gelei tot die tonnel, wat egter nooit in bedryf gestel is nie.[2]

Die spoorlyn het die klein dorpie van New England in 1913 bereik, en die eindpunt by Barkly-Oos teen die jaar 1925.

Roetebeskrywing[wysig | wysig bron]

Uitsig oor die Karnmelkspruit om die insnyding vir die nommer 4-omkeerhalte te toon (1983).
'n Stoomtrein vanuit Barkly-Oos kruis die brug oor die Kraairivier kort voor Tierkrans (1979)

Die roete begin by die stasie te Aliwal-Noord, waar dit die eerste 2,4 km van die spoorlyn (weswaarts) in die rigting van Dreunberg deel. Kort daarna draai die taklyn suidwaarts uit na Maletswai, en dan vir 57 km ooswaarts tot by Lady Grey, kronkelend en voortdurend matig stygend deur vrugbare landbougrond. Net 16 km anderkant Lady Grey begin die trein by Melkhalte die eerste omkeerhaarnaald. Hier het die treine die eerste keer rigting verander, die lokomotief stoot nou die trein voor homself uit. Die trein kruis die lae rivierbrug oor die Karnmelkspruit, en direk na die brug klim die roete weer.

Die Watertenk se bedryfspunt was vir al die stoomtreine 'n verpligte stilhouplek op die roete. Dit het na die waterbehoefte van die lokomotiewe omgesien. Van hier was hoog in die bergmassief die Noord-tonnelportaal sigbaar – die Tonnel, waardeur nooit 'n trein gery het nie. Na die aanvulling van water lei dit tot nr. 4-haarnaald. Na 'n verdere verandering in rigting, klim die spoor met 'n helling van 1:30, die steilste deel van die roete, tot by nr. 5. Van hier gaan die roete voort met baie kurwes in 'n suid-oostelike rigting. Die hoogste punt was Drizzly op 1991 meter.

Vir 'n lang tyd was die stasie by New England die spoorlyn se eindpunt, die rede waarom daar 'n spoordriehoek, sowel as geskikte infrastruktuur vir die lewering van water en steenkool aan stoomlokomotiewe was. Slegs 14 km verder was die neerdaal in die vallei van die Kraairivier met twee ander haarnaalde. Net na die trein die Tierkranshalte verlaat het, kruis die spoorlyn die rivier en klim dan tot by die roete se eindpunt, Barkly-Oos. Hier was 'n spoordriehoek, 'n klein lokomotiefdepot met twee aparte lokomotiefskure, die werkswinkel, 'n watertoring en fasiliteite vir die hantering van steenkool geleë.

Lokomotiewe[wysig | wysig bron]

Vir byna 40 jaar lank is Garratts van die klas GB op die roete gebruik. Hulle is later vervang deur die stoomlokomotiewe van klas 19D. In die laaste jaar van operasie is diesellokomotiewe ingespan.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. Die 1911 Verslag van die Algemene bestuurder van Spoorweë, p. 82-83
  2. STOOM SAFARI – Hoogtepunte, publikasie van die SAR, 1979, p. 3