Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland
- Hierdie artikel handel oor die Verenigde Koninkryk in die tydperk toe die hele Ierland deel daarvan was. Vir die staat in sy huidige vorm, sien die Verenigde Koninkryk.
| |||||
| |||||
| Leuse: Dieu et mon droit (Frans vir: "God en my reg") | |||||
| Volkslied: God Save the King (tot 1837/1901–22) God Save the Queen (1837–1901) | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Londen 51°30′N 0°07′W / 51.500°N 0.117°WKoördinate: 51°30′N 0°07′W / 51.500°N 0.117°W | ||||
| Taal/Tale | Engels (amptelik), Wallies (Wallis), Iers-Gaelies (dele van Ierland), Skots en Skots-Gaelies (dele van Skotland) | ||||
| Regering | Grondwetlike monargie | ||||
| Monarg | |||||
| - 1801–1820 | George III | ||||
| - 1820–1830 | George IV | ||||
| - 1830–1837 | William IV | ||||
| - 1837–1901 | Victoria | ||||
| - 1901–1910 | Edward VII | ||||
| - 1910–1927 | George V | ||||
| Eerste Minister | |||||
| - 1801–1804 | William Pitt the Younger (eerste) | ||||
| - 1924–1927 | Stanley Baldwin (laaste) | ||||
| Wetgewer | Parlement | ||||
| Geskiedenis | |||||
| - Act of Union 1800 | 1 Januarie 1801 | ||||
| - Anglo-Ierse Verdrag | 6 Desember 1922 | ||||
| - Formele naamsverandering | 12 April 1927 | ||||
| Oppervlakte | |||||
| - 1801 | 315 093 km2 121 658 sq mi | ||||
| Bevolking | |||||
| - 1801 skatting | 16 000 000 | ||||
| Digtheid | 50,8 /km² 131,5 /sq mi | ||||
| - 1921 skatting | 45 370 530 | ||||
| Digtheid | 144 /km² 372,9 /sq mi | ||||
| Geldeenheid | Pond sterling | ||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
Die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland (Engels: Kingdom of Great Britain and Ireland) was die amptelike naam en staatsvorm van die Verenigde Koninkryk van 1 Januarie 1801 tot 12 April 1927. Dit het tot stand gekom met die vereniging van die Koninkryk van Groot-Brittanje (wat self ’n unie was van die Koninkryke van Engeland en Skotland) en die Koninkryk van Ierland, met Ierland wat regstreeks deur die Britse regering regeer is.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die Koninkryk van Ierland word sedert 1541 bestuur onder die Engelse konings, terwyl die jurie onafhanklik was. Ierland se arm, hoofsaaklik Rooms-Katolieke bevolking is deur 'n klein Protestantse, Iers-Engelse elite beheer. Na die bloedige Ierse Rebellie van 1798 het die Britse regering besluit om Ierland by die Verenigde Koninkryk te annekseer, ten einde die Ierse volk 'n regverdiger verteenwoordiging in die regering te gee en verdere onrus te voorkom. In 1800 het beide die Britse en Ierse parlement ten gunste van 'n Uniewet gestem, wat eers in 1801 in werking getree het.
Vanaf die 1880's het die Iere probeer om groter outonomie binne die Verenigde Koninkryk te verkry, maar hierdie pogings is keer op keer deur opposisie van die Konserwatiewe Party gefrustreer. 'n Huisregeringswet is uiteindelik in 1914 aangeneem, maar die inwerkingtreding is tot ná die Eerste Wêreldoorlog uitgestel. In 1916 het nog 'n opstand in Ierland uitgebreek, die Paasopstand, en in 1919 het LP's van die nuwe Ierse party Sinn Féin besluit om 'n onafhanklike Ierse parlement en regering in Dublin op te rig. Dieselfde jaar het 'n drie jaar lange Ierse Vryheidsoorlog uitgebreek.
Op 2 Desember 1922 is 'n vredesverdrag onderteken waarvolgens die 26 graafskappe van Suid-Ierland die Verenigde Koninkryk verlaat het om die Ierse Vrystaat, 'n outonome staat binne die Britse Ryk, te vorm, met die Britse koning as staatshoof. Die ses noordelike graafskappe het in die Verenigde Koninkryk gebly onder die naam Noord-Ierland.
Die naam Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland het in gebruik gebly tot 1927, toe die naam verander is na die huidige Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-Ierland.
Lys van monarge[wysig | wysig bron]
- Hoofartikel: Lys van monarge van Brittanje.
Tot 1927 was die woorde "Koning(in) van die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland" deel van die monarg se koninklike titel. In 1927 is die woorde "Verenigde Koninkryk" weggelaat en was die titel "Koning(in) van Groot-Brittanje, Ierland … [en ander plekke]". Die woorde "Verenigde Koninkryk" is in 1953 in die titel teruggeplaas. Die verwysing na "Ierland" is vervang deur ’n verwysing na "Noord-Ierland".
- George III (1801–1820) (monarg sedert 1760)
- George IV (1820–1830)
- William IV (1830–1837)
- Victoria (1837–1901)
- Edward VII (1901–1910)
- George V (1910–1922) (titel gebruik tot 1927)
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:United Kingdom of Great Britain and Ireland
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Britse geskiedenis aanlyn
- Uniewet 1800 Geargiveer 5 Mei 2007 op Wayback Machine
