Vijftigers
Die Vijftigers (in Suid-Afrika bekend as die Vyftigers) was 'n literêre beweging in Nederland en België bestaande uit 'n groep jong digters wat aan die einde van die 1940's vernuwing in die Nederlandstalige poësie gebring het.
Agtergrond[wysig | wysig bron]
Die Vijftigers se verset teen die kunsopvattings van hul voorgangers is verwoord in die frase "Er is een lyriek die wij afschaffen". Dit gaan hier veral om die digters Lucebert, Hugo Claus en Gerrit Kouwenaar. Hulle was voorheen betrokke by 'n groep jong Deense, Belgiese en Nederlandse kunstenaars, bekend as die COBRA-beweging, wat in Kopenhagen, Brussel en Amsterdam werksaam was. Volgens hierdie kunstenaars -wat Karel Appel, Guillaume Beverloo Corneille en Constant Nieuwenhuijs ingesluit het -kon egte vitale kuns slegs gemaak word deur werklik vrye mense. Enigiets wat in die pad van daardie vryheid gestaan het moes beveg word. Estetiese gebruike was by uitstek dinge wat hierdie vryheid belemmer het, en daarom moes kuns weer regstreeks vanuit die oerbronne put: spontaneïteit en direktheid was belangrik. Hulle het veral voorbeelde van onmiddellike uitdrukking, wat onbelemmer was deur allerlei estetiese lae, in kindertekeninge en in Afrika-volkskuns gevind. Hulle poësie kan gesien word as 'n teenreaksie op die veel meer saaklike "poésie parlante" van die 1930's.
Die digters van die Beweging van Vijftig het veral na die uitdrukking van die totale mens gesoek, dit wil sê, sowel gevoel as verstand. Hulle was daarom teen die denkrigting wat die werklikheid in kategorieë verdeel het; "Denken met tong en handen", soos Jan G. Elburg dit verwoord het.
Terselfdertyd het hulle 'n afkeer gehad in wat hulle as gekunsteld beskou het. Hulle het hul aangetrokke gevoel tot die spontane, soos dit ook in die surrealisme voorkom. Hierdie drang na onbelemmerde uiting, vry van allerhande vormbeperkings, het daartoe gelei dat hulle veral tipiese vormaspekte verwerp het. Hulle het, net soos die ekspressioniste, byna geen rym (altans geen eindrym) en geen gewone versvorme gebruik nie en dikwels ook leestekens en hoofletters in hul gedigte weggelaat. Dikwels was dit nie seker waar een sin eindig en die volgende begin nie. So was sinne byvoorbeeld dikwels vatbaar vir meerdere uitlegte. Hiermee wou hulle die invloed van logiese denke verminder. Daar is ook na hierdie poësie verwys as eksperimentele poësie of vrye poësie, en die Vijftigers het derhalwe ook bekendgestaan as die Eksperimentaliste.
Die Vijftigers het ook soms Dadaïstiese aktiwiteite onderneem. Lucebert het byvoorbeeld soos 'n keiser aangetrek toe hy in 1954 die poësieprys van die munisipaliteit van Amsterdam ontvang het.
Ontvangs[wysig | wysig bron]
Nie almal was ewe ingenome met die Vijftigers se poësie nie. Dit is dikwels beskou as 'n gebrabbel. Jan Hanlo se gedig Oote is deur die Eerste Kamer as kinderlike gebrabbel en dekadent bestempel. Bertus Aafjes het in die Elseviers Weekblad in 'n artikel getiteld "SS de poëzie binnen gemarcheerd?" daaroor geskryf.
Lede[wysig | wysig bron]
Tot die beweging van Vijftig word gereken:
Poësie[wysig | wysig bron]
- Lucebert
- Hugo Claus
- Gerrit Kouwenaar
- Hans Andreus
- Remco Campert
- Jan Elburg
- Rudy Kousbroek
- Hans Lodeizen
- Sybren Polet
- Paul Rodenko
- Koos Schuur
- Bert Schierbeek
- Simon Vinkenoog
- Paul Snoek
- Jan Hanlo
Die poësie van Leo Vroman vorm 'n brug tussen die ouer, meer saaklike poësie en die eksperimentele poësie.
Prosa[wysig | wysig bron]
- Hugo Claus
- Sybren Polet
- Louis Paul Boon
- Remco Campert
Sien ook[wysig | wysig bron]
Sekondêre literatuur[wysig | wysig bron]
- Hugo Brems, Lichamelijkheid in de experimentele poëzie. Bijdrage tot de karakterisering en de literair-historische situering van de moderne Nederlandse poëzie 1950-1960, Hasselt, 1976.
- R.L.K. Fokkema, Het komplot der Vijftigers. Een literair-historische documentaire, Amsterdam, 1979.
- Willemijn Stokvis, Cobra. Geschiedenis, voorspel en betekenis van een beweging in de kunst van na de tweede wereldoorlog, Amsterdam, 1974.
- Jan G. Elburg, Geen letterheren, Meulenhoff, Amsterdam, 1987
- Dautzenberg, J.A., Literatuur, geschiedenis en leesdossier, Den Bosch, 1999.
- vijf 5tigers vijftig jaar; een bloemlezing uit het werk van Remco Campert, Jan Elburg, Gerrit Kouwenaar, Lucebert, Bert Schierbeek, 4de dr., met 'n inleiding deur Gerrit Kouwenaar en 'n nawoord deur Hans Renders. De Bezige Bij, Amsterdam 2000.
- Hans Renders, Braak, een kleine revolutie tussen Cobra en Atonaal. De Bezige Bij, Amsterdam 2000.
- Bormans Peter, "Ik hoop dat ik stoor" De Poëzie van Jan G. Elburg (1919-1992) Studies op die gebied van die moderne Nederlandse literatuur nr. 7, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, ISBN 9789072474575