Willem Bontekoe

Willem IJsbrantsz Bontekoe

Willem Ysbrandtszoon Bontekoe (2 Junie 1587 – 1657) was 'n kaptein in die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) wat slegs een seereis vir die kompanjie onderneem het (1618–1625). Hy het alom bekend geword vanweë die dagboek van sy avonture wat in 1646 gepubliseer is onder die titel Journael ofte gedenckwaerdige beschrijvinge van de Oost-Indische reyse van Willem Ysbrantsz. Bontekoe van Hoorn, begrijpende veel wonderlijcke en gevaerlijcke saecken hem daer in wedervaren.

Lewe

Bontekoe is gebore in Hoorn in Holland. In 1607 volg Bontekoe op twintigjarige ouderdom sy vader op as kaptein van die skip Bontekoe. Tien jaar later, in 1617, is die skip deur seerowers gekaap en beland Bontekoe op 'n slawemark. Hy is vrygekoop, maar sy skip is verloor.

In 1618 tree Bontekoe in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie. Op 'n reis na Java ly hy saam met 'n deel van sy bemanning skipbreuk, maar gaan in 'n reddingsboot voort. Na 'n uitmergelende reis, met ondermeer 'n aanval deur vyandige inboorlinge op Soematra, bereik hulle Batavia in Java. Bontekoe is van 'n nuwe bevel voorsien en opdrag gegee om die Chinese kus te teister.

In 1625 keer Bontekoe terug na Holland. Na sy terugkeer vestig hy hom in Hoorn en lei 'n rustige lewe. Op 1 Maart 1626 is Bontekoe op 38-jarige ouderdom met Eeltje Bruijnes getroud.

Dagboek

Bontekoe sou miskien vergete gewees het as hy nie sy dagboek geskryf het nie (sien hierbo). Hierdie boek handel oor sy reis met die Nieuw Hoorn, die skipbreuk, die avontuurlike reis na Java in reddingsbote, en sy daaropvolgende diensjare in Oos-Asië. Dit is die eerste keer gedruk deur die Hoornse drukker Jan Deutel, 'n protestantse rederyker wat Bontekoe se werk hewig geredigeer het; Bontekoe word daarin beskryf as 'n "skrywer met min talent". Die boek is geïllustreer met etse en was 'n blitsverkoper in die 17de en 18de eeu: voor 1800 is sestig uitgawes en verskeie vertalings reeds gepubliseer, en dit is 'n aantal kere in die 19de en 20ste eeu weer gepubliseer. Deutel het Bontekoe se dagboek in 'n baie modieuse vorm - wat avontuur, ramp en godsdiens kombineer om 'n boek met opvoedkundige- en literêre aantrekkingskrag voort te bring - gepubliseer.

Bontekoe vertrek vanaf Texel op 28 Desember 1618 as kaptein van die Nieuw Hoorn, 'n gewapende handelsskip. Sy bestemming was die stad Bantam op Java. Die handelaar Hein Rol het formeel die opperbevel gehad.

'n Ets uit 1646 van 'n dodo wat Bontekoe na bewering gesien het op Réunion. Dit is gebaseer op 'n skets deur Roelant Savery

Nadat hulle aan die einde van Mei 1619 aan die kus van Brasilië verbygegaan het, het die skip verby die Kaap de Goede Hoop geseil, waar dit weens die swaar weer nie vertoef het nie. In plaas daarvan het dit 21 dae in Réunion en 9 dae in Île Sainte-Marie naby die kus van Madagaskar geanker. Dit vertrek daarvandaan op 8 September. Die skip vaar alleen deur die Indiese Oseaan. Op die stadium was 17 van die 216 bemanningslede reeds dood.

'n Brand wat veroorsaak is deur 'n matroos wat per ongeluk 'n vat brandewyn aan die brand gesteek het, het die kruitmagasyn laat ontplof en die skip laat sink. Van die 119 wat nog op die skip was, het net twee oorleef, waaronder Bontekoe. Hy was egter erg gewond. 'n Verdere sewentig matrose het in twee reddingsbote ontsnap voordat die skip gesink het. Hulle het in die twee bote, en later in slegs een, aangegaan. Daar is seile gemaak van die bemanning se hemde. Hulle was honger en dors, en sommige het seewater of urine gedrink. Bontekoe moes noodgedwonge ook urine drink, totdat dit te gekonsentreerd geraak het. Soms was daar verligting deurdat hulle in staat daartoe was om voëls te vang en reën op te skep. Weens erge honger het die bemanning besluit om die skeepsjonge dood te maak; Bontekoe skryf dat hy daarteen was, en dat hulle ooreengekom het dat hulle nog drie dae sou wag. Hulle het egter net betyds, 13 dae na die skipbreuk, voet aan wal gesit, waar hulle kokosneute kon eet om hul honger te stil. Dit was 'n eiland in die Sunda Straat, 15 myl van Soematra af.

Hulle is hiervandaan na Soematra waar hulle plaaslike inwoners teëgekom het van wie hulle eers kos kon koop, maar wat hulle later aangeval het. Elf bemanningslede is dood, en vier moes gelos word; hulle is waarskynlik ook vermoor.

Uiteindelik het 55 oorlewendes Batavia bereik nadat hulle 'n Nederlandse vloot van 23 skepe naby Java onder leiding van Frederik de Houtman teëgekom het. De Houtkom het sodoende verhoed dat hulle in die hande van die nou-vyandige Bantam beland. Jan Pieterszoon Coen het Bontekoe van 'n nuwe bevel voorsien en hom opdrag gegee om die Chinese kus te teister. Hy het uiteindelik as 'n welgestelde man na Hoorn teruggekeer. Hy het 'n handelaar geword en twintig jaar na sy terugkeer sy dagboek publiseer.

De Scheepsjongens van Bontekoe (boek)

Die eerste deel van die dagboek het die basis geword van 'n baie gewilde kinderboek deur die skrywer Johan Fabricius getiteld De Scheepsjongens van Bontekoe (1924). Hierin speel vier tienerseuns van die bemanning die sentrale rolle. Die boek was die basis van 'n rolprentverwerking wat in 2007 uitgereik is (De Scheepsjongens van Bontekoe). Die stad Hoorn het 'n standbeeld van Hajo, Rolf en Padde op die kaaimuur.

In 1995 en 1996, ter geleentheid van die 350ste herdenking van die publikasie van die dagboek, is 'n nuwe uitgawe, 'n geredigeerde bundel essays, en 'n geannoteerde bibliografie gepubliseer.

Uitgawes en skolastiese studies

• Bontekoe, Willem Ysbrandz. Die vier und zwantzigste Schiffahrt, 1648. Frankfurt/Main ed., faksimiliëe uitgawe red., 1993, inleiding deur Augustus J. Veenendaal, Jr., Scholars' Facsimiles & Reprints, ISBN 978-0-8201-1485-9.
• ---, Iovrnael ofte gedenkwaerdige beschrij vinghe; De wonderlijke avonturen van een schipper in de Oost 1618-1625. Red. V.D. Roeper. Amsterdam: Terra Incognita, 1996. ISBN 9073853087.
• Bostoen, Karel, Remmelt Daalder, Vibeke Roeper, Garreit Verhoeven, and Diederick Wildeman. Bontekoe; De schipper, het journaal, de scheepsjongens. Zutphen; Amsterdam: Walburg Pers, Nederlands Scheepvaartmuseum, 1996. ISBN 9060119487.
• Verhoeven, Garreit and Piet Verkruijsse (reds.), Iovrnael ofte Gedenk waerdige beschrijvinghe van de Oost-Indische Reyse van Willem Ysbrantsz. Bontekoe van Hoorn; Descriptieve bibliografie 1646-1996. Zutphen: Walburg Pers, 1996. ISBN 9060119479.

Eksterne skakels

• Werke deur of oor Willem Bontekoe op die Internet Archive