Wolwedansdam
| Wolwedansdam | |
|---|---|
| |
| Jaar voltooi: | 1989 |
| Doel: | Water vir nywerheids-, huishoudelike en ekologiese gebruik. |
| Naaste dorp en provinsie: | Groot Brakrivier, Wes-Kaap |
| Rivier: | Groot-Brakrivier, Varingsrivier |
| Tipe dam: | Rolbeton-swaartekragboog |
| Bruto opgaarvermoë: | 24 miljoen m³ |
| Walhoogte bo laagste fondament: | 70 m |
| Kruinlengte: | 270 m |
| Boogradius (ekstrados): | 135 m |
| Tipe oorloop: | Onbeheerde ogee-tipe |
| Oorloopkapasiteit: | 1 920 m³/s |
| Damoppervlakte by volvoorraadhoogte: | 110 ha |
| Totale volume rolbeton: | 178 000 m³ |
| Totale volume massabeton: | 22 500 m³ |
| Totale volume gewapende beton: | 9 800 m³ |
| Daaglikse gemiddelde-rolbetonplasing: | 2450 m³ per 24 uur skof |
| Daaglikse piek-rolbetonplasing: | 2 994 m³ per 24 uur skof |
| Eienaar, ontwerp en konstruksie: | Departement van Waterwese en Bosbou |
| Bartelsfonteinreservoir | |
| Konstruksietydperk: | November 1989 tot Oktober 1990 |
| Tipe reservoir: | Grondwal |
| Bruto opgaarvermoë: | 115 000 m³ |
| Walhoogte: | 10 m |
| Kruinlengte: | 430 m |
| Totale grondvolume van wal: | 86 600 m³ |
| Totale volume grondsement: | 8 400 m³ |
| Eienaar en ontwerp: | Departement van Waterwese en Bosbou |
| Kontrakteur: | Murray & Roberts (Kaap) |
Die Wolwedansdam in die Groot-Brakrivier in die Outeniquaberge voorsien die chemiese fabriek PetroSA en die munisipale gebied van Mosselbaai van water. Dit vorm die hart van die Mosselbaai-staatswaterskema.
Groot-Brakrivier[wysig | wysig bron]
Die Groot-Brakrivier ontspring op die suidelike hellings van die Outeniquaberge en vloei suidwaarts deur 'n diep, smal kloof wat deur die hoërliggende kusplato sny. Aan die seekant van die dorp Groot Brakrivier vorm die rivier 'n lagune van 79 ha voordat dit in die Indiese Oseaan uitmond.
Die totale opvanggebied van die rivier en sy belangrikste sytak, die Varingsrivier, beslaan 200 km². Die totale afloop van hierdie hele rivierstelsel is gemiddeld 37 miljoen m³ per jaar. Tot die bou van die dam het die meeste van hierdie water na die see geloop. In die berge is die neerslag in jare met 'n normale reënval gemiddeld 1 200 mm en dit neem af tot 500 mm by die dorp.
Die geologiese toestande by die damterrein was gunstig vir die bou van 'n swaartekragboogdam en bestaan hoofsaaklik uit 'n onverweerde skisrotsbodem in die riviergedeelte en matig verweerde skisrots aan die sykante.
Doel[wysig | wysig bron]
Die hoofdoel van die Wolwedansdam is om water aan PetroSA te verskaf, maar dit maak ook voorsiening vir die toenemende vraag na vars water in Mosselbaai en direkte omgewing.
Water word met 'n pypleiding van 14,5 km met 'n deursnee van 800 mm van die dam na die Klein-Brakrivier-reservoir vervoer. Vanaf die Klipheuvelpompstasie by die reservoir word die water bedoel vir PetroSA oor 'n afstand van 15,4 km deur 'n pypleiding met 'n deursnee van 500 mm na die hoër geleë Bartelsfontein-reservoir gepomp. Van daar loop die water onder natuurlike druk vir 3,1 km in 'n pypleiding met 'n 600 mm deursnee na die fabriek van PetroSA.
Beskrywing[wysig | wysig bron]
Die Wolwedansdam is 'n rolbeton-swaartekrag-boogstruktuur wat geskik is vir die diep vallei waarin dit lê. Tot voor die konstruksie van hierdie dam is rolbeton slegs vir swaartekragtipe-damme gebruik. Die Wolwedans- en die Knellpoortdam in die Rietspruit, 'n tak van die Caledonrivier, is feitelik tegelykertyd gebou en is die eerste rolbeton-swaartekrag-boogdamme ter wêreld. Swaartekragboogdamme verskil van swaartekragdamme. Swaartekragboogdamme se dwarssnit is kleiner en 'n strukturele boogaksie word vereis om die waterlading te kan weerstaan.
Die wal is 70 m hoog met 'n kruinlengte van 270 m. 'n Onbeheerde oorloop van 75 m met 'n maksimum oorloopvermoë van 1 920 kubieke meter per sekonde is deel van die dam. 'n Meervlakuitlaatstelsel met 'n maksimum uitlaatvermoë van 30 kubieke meter per sekonde kan water in die rivier onder die dam vrystel. Die dam het 'n opgaarkapasiteit van 24 miljoen kubieke meter.
Lewering[wysig | wysig bron]
Beramings toon dat die dam 10,2 miljoen kubieke meter water per jaar kan lewer. Hiervan benodig PetroSA 5,6 miljoen kubieke meter, dus nagenoeg die helfte. Een miljoen kubieke meter water moet in reserwe gehou word vir ekologiese gebruik in die lagune van die Groot-Brakrivier. Die res is beskikbaar vir die inwoners, boerderye en nywerhede van Mosselbaai en omgewing.
Die leweringvermoë van 'n dam hang af van die risiko waarteen dit bedryf word, naamlik 'n normale reënvalpatroon. Aangesien 'n bestendige waterbron van die allergrootste belang is vir die PetroSA-fabriek, is die kans dat water nie aan die fabriek voorsien kan word nie, bereken om so laag as een maal in 200 jaar te wees. Dit beteken dat 'n groot reserwevoorraad water normaalweg in die dam beskikbaar is. Die risiko van te min water beskikbaar vir die ander gebruikers is een maal in 50 jaar.
Konstruksie van die damwal[wysig | wysig bron]
Die vestiging van PetroSA (toe nog bekend as Mossgas) en die aanleg se benaderde waterbehoeftes is in Junie 1987 aangekondig. PetroSA sou teen die einde van 1990 water benodig. Dit het beteken dat die Departement Waterwese binne die kort bestek van drie jaar die projek moes voltooi en voldoende water vir die gasaanleg se behoeftes moes opgaar. Hierdie mikpunt is maklik bereik. Die bou van die Wolwedansdam het in Oktober 1987 begin. Die dam is binne twee jaar voltooi en opgaring het op 18 April 1990 begin.
Die dam is volgens die rolbetonmetode gebou wat tydbesparend was en daarby finansieel voordelig. Rolbeton, wat minder sementeringsmateriaal as konvensionele beton bevat, is ook minder vatbaar vir die kraakvorming wat ontstaan as gevolg van die hitte van die chemiese reaksie wat plaasvind wanneer sement hard word. Daar is voorsiening gemaak vir die beheer van die kraakvorming wat algemeen in die beton voorkom deur kraakinduseerders in die damwal in te bou. Sodoende is seker gemaak dat krake op voorafbepaalde plekke sal voorkom wat dan met bry gevul kan word om 'n monolitiese struktuur te verseker. Om die moontlikheid van kraakvorming verder te bekamp, is die rolbeton so ver moontlik gedurende die koeler maande van die jaar geplaas.
Om by hierdie beperkende faktor aan te pas is die rolbeton in twee fases geplaas. Die eerste plasing is in die lente van 1988 (van September tot Desember) gedoen. Die oorblywende 56 m walhoogte is in die winter van 1989 (van einde Mei tot einde Oktober) afgehandel. Tussen die twee rolbetonplasings is die wal se hoërliggende fondamentuitgrawings, die tonnelwerk vir die twee dreineringstonnels, en die plasing van massa- en gewapende beton vir die uitlaatblok, uitlaathuis en inlaattoringbasis afgehandel. Die konstruksie van die stroomafskort en inlaattoring is as 'n deurlopende operasie gedoen terwyl die vordering met die inlaattoring altyd net ’n kortkop voor die rolbetonplasing gehou is.
Pompstasie, pypleidings en reservoirs[wysig | wysig bron]
Die Klipheuvel-pompstasie, die Klein-Brakrivier-balanseerreservoir met 'n kapasiteit van 3 000 kubieke meter, die 33 km pypleiding en die Bartelsfontein-eindpuntreservoir is deur private kontrakteurs gebou. Die totale statiese pomphoogte is ongeveer 210 m. Die eerste 14,5 km van die pypleiding is 'n swaartekragpypleiding wat beide Mosselbaai en die PetroSA-aanleg van water voorsien en het 'n kapasiteit van 609 liter per sekonde. Die res van die pypleiding het 'n kapasiteit van 333 liter per sekonde en bedien slegs die aanleg.
Die Klipheuvel-pompstasie en die pypleidings vanaf Klipheuvel via die Bartelsfonteinreservoir na die PetroSA-aanleg is in staat om in beide die normale piek- en abnormale piek (brandpiek)-wateraanvraag van die aanleg te voorsien. Die Bartelsfontein-eindpuntreservoir met 'n opgaarvermoë van 115 000 kubieke meter het 'n grondwal met 'n kruinlengte van 430 m, 'n maksimum walhoogte van 10 m en 'n stroomophellingbeskerming van grondsement. Die reservoir het die vermoë om aan die PetroSA-aanleg se 7 dae normale aanvraag en 6 dae normale piekaanvraag te voldoen. Die hooffunksie van die reservoir is om te verseker dat die gehalte van die water wat aan die aanleg voorsien word stabiel bly en om noodopgaarvermoë te voorsien.
Omgewing[wysig | wysig bron]
Na deeglike ondersoek deur die Departement van Waterwese, wat 'n omvattende omgewingsinvloedverslag ingesluit het, is op die spesifieke terrein van die dam besluit. Die aanbevelings wat in die verslag vervat is, is by die ontwerp van die dam toegepas om te verseker dat die projek die minste nadelige invloed op die omgewing sal hê. Op versoek van die Departement het die Suid-Afrikaanse Museum die damterrein ondersoek en verskeie argeologiese terreine geïdentifiseer waarvan een van groot belang is. Die Museum het gedurende die konstruksietydperk uitgrawings op die terrein gedoen en die onkoste daaraan verbonde is as deel van die projekkoste beskou.
Die lagune aan die mond van die Groot-Brakrivier lê ongeveer halfpad tussen George en Mosselbaai. Die getymeer was reeds ekologies versteur lank voordat die Wolwedansdam stroom op gebou is. Die mens het reeds in die 19de eeu die mond daarvan kunsmatig oopgestoot om oorstromings van laagliggende geboue en landerye te voorkom.
Toe daar besluit is om die Wolwedansdam te bou, het die Departement van Waterwese die Groot-Brakrivier Omgewingskomitee (GOK) in die lewe geroep om 'n omgewingstudie uit te voer met die doel om 'n bestuursplan vir die lagune te ontwikkel. Die GOK het bestaan uit lede van die Departement self, die Munisipaliteit van Groot-Brakrivier, die Eiland-huiseienaars, die Hoofdirektoraat Natuur- en Omgewingsbewaring van die Kaapse Provinsiale Administrasie en die WNNR.
Hierdie Komitee het die Afdeling vir Aard-, Marine en Atmosferiese Wetenskappe en Tegnologie van die WNNR genader vir bystand met die studie en die ontwikkeling van 'n bestuursplan vir die lagune. Die doel van hierdie plan was om die negatiewe omgewingsinvloede wat deur die ontwikkelings meegebring is te verminder en om positiewe omgewingsinvloede te bevorder.
Die studie het getoon dat, deur versigtig gebruik te maak van die een miljoen kubieke meter water wat jaarliks deur die Wolwedansdam aan die lagune toegewys is, tesame met die bykomende meganiese oopstoot van die mond, 'n situasie kan ontstaan wat die lagune tot voordeel sal strek. As gevolg van die inisiatief wat deur die Departement aan die dag gelê is om die publiek d.m.v. die GOK te betrek, is die bestuursdoelwitte vir die lagune ontwikkel en maatreëls ingestel waardeur die omgewingsbewaring van die lagune verseker sal word.
Die bestuursplan is gedurende 1991/92 onder toesig van die GOK geïmplementeer. Daarna het dit die verantwoordelikheid van die Munisipaliteit van Groot-Brakrivier geword om die plan na gelang van die behoeftes in werking te stel. Beheerde vrystelling van water uit die dam sal die meganiese oopstoot van die sandbank by die monding vergemaklik, die bodem van die lagune van tyd tot tyd uitspoel en dit gedurende droogtes van water voorsien. Daarbenewens sal die dam vloedspitse kan afplat en dus ook moontlike vloedskade aan die eiendomme op die Eiland kan verminder.
Ondersoeke het getoon dat die Wolwedansdam weinig invloed op die damkomgebied sal hê. Ofskoon die Groot-Brakriviervallei aantreklik is, kom daar geen bedreigde fauna of flora voor nie en is dit vervuil met indringerplante soos die wattelboom (Acacia mearnsii). Ten einde die voordelige effek wat die dam op die omgewing kan hê ten beste te benut en die negatiewe effek daarvan tot die minimum te beperk, is besondere maatreëls getref om die omgewing te beskerm tydens die konstruksieperiode. Landskapherstelwerk is ook tydens en direk na voltooiing van die projek onderneem.
Projekkoste[wysig | wysig bron]
Die Wolwedansdam is deur die Departement van Waterwese binne die beplande konstruksietyd en begroting van R48 miljoen teen die pryse van Februarie 1991 gebou. Die Klipheuvel-pompstasie, die Klein-Brakrivierreservoir insluitende die pypleidings en die Bartelsfonteineindpuntreservoir is onderskeidelik vir R34 miljoen en R4 miljoen deur kontrakteurs voltooi.
Besoek[wysig | wysig bron]
Om die dam te besoek ry op die ou N2 nasionale pad (die geteerde pad noord van die lughawe) van George in die rigting van Mosselbaai. Draai regs op die grondpad na Jonkersberg. Draai na 'n kort afstand links op 'n ander grondpad. Hou u oë oop vir 'n bordjie wat aandui dat die dam regs in die kloof lê. Onder by die dam is 'n parkeerterrein.
Vanuit Groot-Brakrivier is daar 'n voetpad na die dam. Ry met die grondpad verby die winkels in die rigting van George. Omtrent dadelik links is 'n parkeerplek. 'n Tien meter verder staan die bordjie wat die begin van die voetpad aandui.
Naam[wysig | wysig bron]
Die Wolwedansdam lê nie op die plaas waaraan hy sy naam ontleen nie. Wolwedans was die plaas op die westelike oewer van die Groot-Brakrivier by sy mond en in die dorpie.
Vandag[wysig | wysig bron]
Weens die aanhoudende droogte in die Suid-Kaap is die Wolwedansdam begin Junie 2010 maar 21% vol. PetroSA gebruik tans 15 megaliter water per dag. Dit is drie megaliter meer as die totale verbruik van die inwoners en nywerhede van die groter Mosselbaai saam. As 'n noodmaatreël sal 'n ontsoutingsaanleg by Voorbaai teen November 2010 in gebruik wees. Dit sal tussen 5 en 10 megaliter water per dag kan lewer. PetroSA oorweeg dit om R80 miljoen van die totale R140 miljoen te dra wat die ontsoutingsaanleg sal kos.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Inligtingsborde by die dam.
- Pamflet getiteld “Wolwedansdam. Mosselbaai-staatswaterskema.” Departement Waterwese en Bosbou.
- George Herald. 27 Mei 2010
- Die Burger. 11 Junie 2010