Gaan na inhoud

Ligsterk blou veranderlike: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Uitgebrei, besig
Lyn 1: Lyn 1:
[[Beeld:AG Carinae (HD 94910).png|thumb|Die ligsterk blou veranderlike [[AG Carinae]] (foto deur [[Hubble-ruimteteleskoop|Hubble]]).]]
[[Beeld:AG Carinae (HD 94910).png|thumb|220px|Die ligsterk blou veranderlike [[AG Carinae]] (foto deur [[Hubble-ruimteteleskoop|Hubble]]).]]


'''Ligsterk blou veranderlikes''' ('''LBV's''') is baie swaar [[veranderlike ster]]re met onvoorspelbare en soms drastiese wisselings in beide hul spektra en helderheid. Hulle is ook bekend as '''S Doradus-veranderlikes''', na [[S Doradus]], een van die helderste sterre van die [[Magellaanse Wolke|Groot Magellaanse Wolk]]. Hulle is baie skaars – net 20 voorwerpe kom as SDor voor in die [[Algemene Katalogus van Veranderlike Sterre]],<ref name=GCVS>{{cite web
'''Ligsterk blou veranderlikes''' ('''LBV's''') is baie swaar [[veranderlike ster]]re met onvoorspelbare en soms drastiese wisselings in beide hul spektra en helderheid. Hulle is ook bekend as '''S Doradus-veranderlikes''', na [[S Doradus]], een van die helderste sterre van die [[Magellaanse Wolke|Groot Magellaanse Wolk]]. Hulle is baie skaars – net 20 voorwerpe kom as SDor voor in die [[Algemene Katalogus van Veranderlike Sterre]],<ref name=GCVS>{{cite web
Lyn 7: Lyn 7:
|url=http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/iii/vartype.txt
|url=http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/iii/vartype.txt
|accessdate=2010-11-24}}</ref> en ’n paar van hulle word nie meer as LBV's beskou nie.
|accessdate=2010-11-24}}</ref> en ’n paar van hulle word nie meer as LBV's beskou nie.
==Eienskappe==
[[Beeld:Lbv.png|left|thumb|’n H-R-diagram wat die ligging aandui van die S&nbsp;Doradus-onstabiliteitstrook en van LBV-uitbarstings.]]

LBV's is massiewe, onstabiele [[superreus]]e (of [[hiperreus]]e) wat ’n verskeidenheid van spektroskopiese en fotometriese wisselings toon, meestal periodieke "uitbarstings" en veel groter "ontploffings".

In hul "sluimerende" toestand is hulle tipiese [[Sterreklassifikasie#Klas B|tipe&nbsp;B-sterre]], soms effens warmer, met ongewone [[Spektraallyn|emissielyne]]. Hulle kom voor in ’n deel van die [[Hertzsprung-Russell-diagram]] bekend as die [[S&nbsp;Doradus]]-onstabiliteitstrook, waar die minste helder sterre ’n [[temperatuur]] van sowat 10&nbsp;000&nbsp;[[Kelvin|K]] en ’n [[ligsterkte]] van {{sonligsterkte|250&nbsp;000|skakel=y}} het; die helderstes het ’n temperatuur van sowat 25&nbsp;000&nbsp;K en ’n ligsterkte van meer as {{sonligsterkte|1&nbsp;miljoen}}. Hulle is dus die heel helderste sterre.

Tydens ’n normale uitbarsting neem die temperatuur af tot sowat 8&nbsp;500&nbsp;K vir alle sterre, effens warmer as die [[Hiperreus|geelhiperreuse]]. Die bolometriese ligsterkte bly gewoonlik konstant, wat beteken die sigbare ligsterkte neem met ’n [[magnitude]] van sowat twee toe. S&nbsp;Doradus is ’n tipiese ster met dié gedrag. Daar is ’n paar voorbeelde waar die ligsterkte lyk of dit tydens uitbarstings verander, maar die eienskappe van hierdie ongewone sterre is moeilik om akkuraat vas te stel. AG&nbsp;Carinae se ligsterkte kan byvoorbeeld met 30% afneem tydens uitbarstings, terwyl AFGL&nbsp;2298 se ligsterkte drasties toeneem.<ref name=jorick>{{cite book|last1=Vink|first1=Jorick S.|title=Eta Carinae and the Supernova Impostors|journal=Eta Carinae and the Supernova Impostors|volume=384|year=2012|pages=221–247|doi=10.1007/978-1-4614-2275-4_10|chapter=Eta Carinae and the Luminous Blue Variables|series=Astrophysics and Space Science Library|isbn=978-1-4614-2274-7|bibcode=2012ASSL..384..221V}}</ref>

Daar is twee tydperke waarvolgens veranderlikheid plaasvind: óf langer as 20&nbsp;jaar óf korter as 10&nbsp;jaar. In sommige gevalle is die wisselings baie kleiner, minder as ’n halwe magnitude, met slegs klein temperatuurafnames.<ref name=sterken>{{cite journal|bibcode=2003ASPC..292..437S|title=Cycles and cyclicities in Luminous Blue Variables: The S Dor phenomenon|journal=Interplay of Periodic|volume=292|pages=437|author1=Sterken|first1=C.|year=2003}}</ref>

Verskeie LBV's is al waargeneem wat sulke groot "ontploffings" ondergaan dat hul massaverlies en ligsterkte drasties toeneem – sommige so heftig dat hulle aanvanklik as [[supernova]]s geëien is. Die uitbarstings beteken daar is gewoonlik [[newel]]s om die sterre; [[Eta Carinae|η&nbsp;Carinae]] is die sodanige ster wat die beste bestudeer is en sover bekend die helderste is, maar dit is dalk nie ’n tipiese geval nie.<ref>{{cite arXiv|eprint=1402.0257v1|last1= Guzik|first1= Joyce A.|title= Pulsations and Hydrodynamics of Luminous Blue Variable Stars|last2= Lovekin|first2= Catherine C.|class= astro-ph. SR|year= 2014}}</ref>

Daar word algemeen aanvaar alle ligsterk blou veranderlikes ondergaan een of meer groot uitbarstings, maar dit is net in twee of drie sterre waargeneem. Die twee duidelike voorbeelde in die [[Melkweg]] is P&nbsp;Cygni en η&nbsp;Carinae. Die moontlike voorbeeld HD&nbsp;5980A, in die [[Magellaanse Wolke|Klein Magellaanse Wolk]], het nie sterk wisselings getoon nie. Dit kan wees dat die twee soorte veranderlikheid in verskillende groepe sterre voorkom.<ref name=vangenderen>{{cite journal|last1=van Genderen|first1=A. M.|title=S Doradus variables in the Galaxy and the Magellanic Clouds|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=366|issue=2|year=2001|pages=508–531|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361:20000022|bibcode=2001A&A...366..508V}}</ref>

Die sterre verloor almal massa teen ’n vinnige tempo en toon ’n hoër inhoud van [[helium]] en [[stikstof]].<ref name=jorick/>


==Verwysings==
==Verwysings==
Lyn 13: Lyn 29:
==Eksterne skakels==
==Eksterne skakels==
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en: Luminous blue variable|Engelse Wikipedia]]
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en: Luminous blue variable|Engelse Wikipedia]]

{{saadjie}}


[[Kategorie:Veranderlike sterre]]
[[Kategorie:Veranderlike sterre]]

Wysiging soos op 12:34, 14 November 2016

Die ligsterk blou veranderlike AG Carinae (foto deur Hubble).

Ligsterk blou veranderlikes (LBV's) is baie swaar veranderlike sterre met onvoorspelbare en soms drastiese wisselings in beide hul spektra en helderheid. Hulle is ook bekend as S Doradus-veranderlikes, na S Doradus, een van die helderste sterre van die Groot Magellaanse Wolk. Hulle is baie skaars – net 20 voorwerpe kom as SDor voor in die Algemene Katalogus van Veranderlike Sterre,[1] en ’n paar van hulle word nie meer as LBV's beskou nie.

Eienskappe

’n H-R-diagram wat die ligging aandui van die S Doradus-onstabiliteitstrook en van LBV-uitbarstings.

LBV's is massiewe, onstabiele superreuse (of hiperreuse) wat ’n verskeidenheid van spektroskopiese en fotometriese wisselings toon, meestal periodieke "uitbarstings" en veel groter "ontploffings".

In hul "sluimerende" toestand is hulle tipiese tipe B-sterre, soms effens warmer, met ongewone emissielyne. Hulle kom voor in ’n deel van die Hertzsprung-Russell-diagram bekend as die S Doradus-onstabiliteitstrook, waar die minste helder sterre ’n temperatuur van sowat 10 000 K en ’n ligsterkte van 250 000 L☉ het; die helderstes het ’n temperatuur van sowat 25 000 K en ’n ligsterkte van meer as 1 miljoen L☉. Hulle is dus die heel helderste sterre.

Tydens ’n normale uitbarsting neem die temperatuur af tot sowat 8 500 K vir alle sterre, effens warmer as die geelhiperreuse. Die bolometriese ligsterkte bly gewoonlik konstant, wat beteken die sigbare ligsterkte neem met ’n magnitude van sowat twee toe. S Doradus is ’n tipiese ster met dié gedrag. Daar is ’n paar voorbeelde waar die ligsterkte lyk of dit tydens uitbarstings verander, maar die eienskappe van hierdie ongewone sterre is moeilik om akkuraat vas te stel. AG Carinae se ligsterkte kan byvoorbeeld met 30% afneem tydens uitbarstings, terwyl AFGL 2298 se ligsterkte drasties toeneem.[2]

Daar is twee tydperke waarvolgens veranderlikheid plaasvind: óf langer as 20 jaar óf korter as 10 jaar. In sommige gevalle is die wisselings baie kleiner, minder as ’n halwe magnitude, met slegs klein temperatuurafnames.[3]

Verskeie LBV's is al waargeneem wat sulke groot "ontploffings" ondergaan dat hul massaverlies en ligsterkte drasties toeneem – sommige so heftig dat hulle aanvanklik as supernovas geëien is. Die uitbarstings beteken daar is gewoonlik newels om die sterre; η Carinae is die sodanige ster wat die beste bestudeer is en sover bekend die helderste is, maar dit is dalk nie ’n tipiese geval nie.[4]

Daar word algemeen aanvaar alle ligsterk blou veranderlikes ondergaan een of meer groot uitbarstings, maar dit is net in twee of drie sterre waargeneem. Die twee duidelike voorbeelde in die Melkweg is P Cygni en η Carinae. Die moontlike voorbeeld HD 5980A, in die Klein Magellaanse Wolk, het nie sterk wisselings getoon nie. Dit kan wees dat die twee soorte veranderlikheid in verskillende groepe sterre voorkom.[5]

Die sterre verloor almal massa teen ’n vinnige tempo en toon ’n hoër inhoud van helium en stikstof.[2]

Verwysings

  1. ↑ "GCVS Variability Types". General Catalogue of Variable Stars @ Centre de données astronomiques de Strasbourg, Moskou, Rusland. 12 Februarie 2009. Besoek op 24 November 2010.
  2. ↑ 2,0 2,1 Vink, Jorick S. (2012). "Eta Carinae and the Luminous Blue Variables". Eta Carinae and the Supernova Impostors. pp. 221–247. Bibcode:2012ASSL..384..221V. doi:10.1007/978-1-4614-2275-4_10. ISBN 978-1-4614-2274-7. {{cite book}}: |journal= ignored (hulp)
  3. ↑ Sterken, C. (2003). "Cycles and cyclicities in Luminous Blue Variables: The S Dor phenomenon". Interplay of Periodic. 292: 437. Bibcode:2003ASPC..292..437S.
  4. ↑ Guzik, Joyce A.; Lovekin, Catherine C. (2014). "Pulsations and Hydrodynamics of Luminous Blue Variable Stars". [astro-ph. SR]. 
  5. ↑ van Genderen, A. M. (2001). "S Doradus variables in the Galaxy and the Magellanic Clouds". Astronomy and Astrophysics. 366 (2): 508–531. Bibcode:2001A&A...366..508V. doi:10.1051/0004-6361:20000022. ISSN 0004-6361.

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Ligsterk_blou_veranderlike&oldid=1509441"