Hondsdolheid: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k JCIV het bladsy Hondsdolheid (saadjie) na Hondsdolheid oor 'n bestaande aanstuur geskuif sonder om 'n aanstuur agter te laat: Wie is "Iemand"?
Volle nuwe vertaalbydrae van Gebruiker:Kenai123 op 27 Oktober 2016‎ hiermee versmelt. Moet nog geproeflees & geredigeer word!
Lyn 18: Lyn 18:


[[Louis Pasteur]] het in 1885 'n [[entstof]] teen die siekte ontwikkel.
[[Louis Pasteur]] het in 1885 'n [[entstof]] teen die siekte ontwikkel.
Hondsdolheid word veroorsaak deur die [[Lyssa virus]] ([[hondsdolheidvirus]]).<ref name="The Department of Health">{{Cite web|title=Rabies, Australian bat lyssavirus and other lyssaviruses|url=http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/ohp-rabies-consumer-info.htm|work=The Department of Health|accessdate=1 March 2014|date=Dec 2013}}</ref> Die siekte word versprei wanneer ‘n besmette dier speeksel oordra of wanneer ‘n mens of ‘n ander dier gebyt of gekrap word.<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref> Die speeksel kan die siekte oordra wanneer dit in aanraking kom met die oë, mond of neus. <ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref> In 99% van hondsdolheidgevalle, in lande waar die siekte voorkom, word dit deur hondebyt veroorsaak. <ref name="Tint2010">{{Cite book|author=Tintinalli, Judith E.|title=Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli))|publisher=McGraw-Hill|year=2010|pages=Chapter 152|isbn=0-07-148480-9}}</ref> In die Amerikas is vlêrmuisbyte die mees algemene oorsaak van hondsdolheid by mense en minder as 5% is afkomstig van [[honde]].<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref><ref name="Tint2010">{{Cite book|author=Tintinalli, Judith E.|title=Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli))|publisher=McGraw-Hill|year=2010|pages=Chapter 152|isbn=0-07-148480-9}}</ref> Knaagdiere word selde met hondsdolheid besmet.<ref name="Tint2010">{{Cite book|author=Tintinalli, Judith E.|title=Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli))|publisher=McGraw-Hill|year=2010|pages=Chapter 152|isbn=0-07-148480-9}}</ref> Die [[Rabies virus|hondsdolheidvirus]] reis na die brein deur die [[Peripheral nervous system|perifere senuwees]] te volg. Die siekte kan slegs gediagnoseer word na die aanvang van simptome.<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref>

Inentingsprogramme en dierebeheer het die risiko van hondsdolheid, afkomstig van honde, verlaag in talle wêrelddele. <ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref> 

 Hondsdolheid veroorsaak elke jaar ongeveer 24 000 to 60 000 sterftes ter wêreld.<ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.|journal=Lancet (London, England)|date=10 January 2015|volume=385|issue=9963|pages=117–71|doi=10.1016/s0140-6736(14)61682-2}}</ref> Meer as 95% van die sterftes onder mense kom in Afrika en Asië voor.<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref> Hondsdolheid is teenwoordig in meer as 150 lande en op al die vastelande behalwe Antarktika. Verskeie lande insluitend Amerika, Kanada, Japan, Australië en Wes-Europa het geen hondsdolheid onder honde nie.<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref> <ref>{{Cite book|title=WHO Expert Consultation on Rabies : second report.|date=2013|publisher=WHO|location=Geneva|isbn=9789241209823|page=3|edition=2|url=http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/85346/1/9789240690943_eng.pdf}}</ref><ref>{{Cite news|title=Penang on rabies alert|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2015/09/17/Penang-on-rabies-alert/|accessdate=19 September 2015|publisher=The Star|date=September 17, 2015}}</ref>Meer as 3 miljard mense woon in streke van die wêreld waar hondsdolheid voorkom.  Talle klein eiland nasies het geen hondsdolheid wat voorkom nie.<ref>{{Cite web|title=Rabies-Free Countries and Political Units|url=http://www.cdc.gov/animalimportation/rabies-free-countries.html|work=CDC|accessdate=1 March 2014}}</ref>

== Tekens en simptome ==
[[Lêer:Rabies_patient.jpg|regs|duimnael|'n Persoon met hondsdolheid, 1959]]
   Die tydperk wat verloop vandat die infeksie plaasvind in mense totdat die eerste simptome verskyn (inkubasietydperk) duur tipies 1 – 3 maande. <ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref> [[Incubation period|Inkubasie tydperke]] so kort as vier dae en langer as ses jaar is gedokumenteer.<ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref> Die aanvanklike tekens en simptome is dikwels aspesifiek soos bv. koors en hoofpyn.<ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref> Die hondsdolheid vorder en veroorsaak [[inflammasie]] van die brein en/of meninges. Tekens en simptome kan insluit gedeeltelike verlamming, [[angstigheid,]] [[slaaploosheid]],verwarring, abnormale gedrag, [[waansin]], [[hallusinasies]] en soms selfs ‘n [[koma]].<ref name="Robbins">{{Cite book|author=Cotran RS|title=Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease|edition=7th|publisher=Elsevier/Saunders|year=2005|page=1375|isbn=0-7216-0187-1}}</ref><ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref> Die persoon kan ook hidrofobie ontwikkel.<ref name="WHO2013">{{Cite web|title=Rabies Fact Sheet N°99|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|work=World Health Organization|accessdate=28 February 2014|date=July 2013}}</ref>

    Mense sterf gewoonlik 2 tot 10 dae nadat die eerste simptome verskyn het. Oorlewing is seldsaam;<ref name="Giesen2015">{{Cite journal|title=30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience|journal=Expert Review of Vaccines|volume=14|issue=3|pages=351–67|date=March 2015|doi=10.1586/14760584.2015.1011134}}</ref> selfs wanneer die korrekte en intensiewe sorg toegepas word.<ref name="Expert Review of Anti-infective Therapy">{{Cite journal|title=Current and future trends in the prevention, treatment and control of rabies|journal=Expert Review of Anti-infective Therapy|volume=4|issue=6|pages=1021–38|year=2006|doi=10.1586/14787210.4.6.1021}}</ref> [[Jeanna Giese]] was die eerste pasiënt om in 2004 met die [[Milwaukee protokol]] behandel te word,<ref name="Lite2009">{{Cite magazine}}</ref> - en ook die eerste mens op rekord wat hondsdolheid oorleef sonder om [[profilakse]] te ontvang na blootsteliing aan die virus. 

=== Hidrofobie ===
[[Lêer:Rabid_dog.jpg|duimnael|'n Hondsdol hond]]
  Hidrofobie of watervrees is die historiese naam vir hondsdolheid. <ref>{{Cite book|title=World atlas of epidemic diseases|date=2004|publisher=Arnold|location=London|isbn=9780340761717|page=51|url=https://books.google.com/books?id=yNVCiNnGVvsC&pg=PA51}}</ref> Dit verwys na bepaalde simptome in die latere stadium van infeksie wat behels dat pasiënte met moeite sluk, paniekerig raak wanneer vloeistof aangebied word en nie hul dors kan les nie. Enige soogdier wat met die virus besmet is, kan met hidrofobie manifesteer.<ref name="NHS">{{Cite web|title=Symptoms of rabies|url=http://www.nhs.uk/Conditions/Rabies/Pages/Symptoms.aspx|accessdate=3 September 2014|date=June 12, 2012}}</ref>

Die afskeiding van[[ speeksel]] word uitermate verhoog en enige poging om iets te drink, of self die suggestie om te drink, kan ondraaglike, pynlike spasmas van die spiere in die keel en [[lariks]] veroorsaak.<ref>{{Cite web|url=http://www.animalswecare.com/home_section/rabies/|title=Rabies}}</ref>

Hidrofobie word algemeen assosieër met rasende hondsdolheid wat 80% van alle mense affekteer wat besmet word. Die oorblywende 20% kan ‘n verlammende vorm van hondsdolheid ervaar wat gekenmerk word deur spierswakheid, verlies aan sensasie en verlamming. Hierdie tipe hondsdolheid veroorsaak nie watervrees nie.<ref name="NHS">{{Cite web|title=Symptoms of rabies|url=http://www.nhs.uk/Conditions/Rabies/Pages/Symptoms.aspx|accessdate=3 September 2014|date=June 12, 2012}}</ref>

=== Oordrag ===
 Alle warmbloedige spesies – insluitend mense – kan met hondsdolheid besmet raak en simptome ontwikkel.<ref name="serological">{{Cite journal|title=Serological survey for rabies antibodies in raptors from California|journal=J. Wildl. Dis.|volume=24|issue=2|pages=264–7|date=April 1988|doi=10.7589/0090-3558-24.2.264|url=http://www.jwildlifedis.org/doi/abs/10.7589/0090-3558-24.2.264}}</ref> 

Die virus is gewoonlik teenwoordig in die senuwees en speeksel van ‘n simptomatiese doldier.<ref>{{Cite book|title=The Merck Manual|edition=11th|date=1983|page=183}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Merck manual of Medical Information|edition=Second Home|date=2003|page=484}}</ref> Die roete van [[infeksie]] is gewoonlik, maar nie altyd nie, deur ‘n byt van ‘n besmette dier. In baie gevalle is die besmette dier uitermatig aggressief en vertoon hulle nie-kenmerkende gedrag.<ref>{{Cite web|last=Turton|first=Jenny|title=Rabies: a killer disease|publisher=National Department of Agriculture|year=2000|url=http://www.nda.agric.za/docs/rabies/rabies.htm}}</ref> 

Oordrag van mens tot mens is baie seldsaam, alhoewel ‘n paar gevalle aangemeld is deur [[Organ transplant|oorplanting chirurgie]].<ref>{{Cite journal|title=Transmission of rabies virus from an organ donor to four transplant recipients|journal=[[New England Journal of Medicine|N Engl J Med]]|volume=352|issue=11|pages=1103–11|date=March 2005|doi=10.1056/NEJMoa043018|url=http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJMoa043018|format=PDF}}</ref> Terloopse kontak, soos om aan iemand te raak wat hondsdolheid het, of om kontak te maak met nie-aansteeklike vloeistof of weefsel (urine, bloed, ontlasting), konstitueer nie blootstelling nie en vereis ook nie na-blootstelling profilakse nie. Die virus is wel teenwoordig in semen en vaginale vloeistof en kan deur seksuele kontak versprei.<ref>[https://rabiesalliance.org/rabies/what-is-rabies-and-frequently-asked-questions/exposure-prevention-treatment RabiesAlliance.org]</ref>

Nadat ‘n mens deur ‘n byt geinfekteer is, dring die virus die perifere senuweestelsel binne. Dit volg dan die [[Afferent nerve fiber|afferente senuwees]] in die rigting van die [[Central nervous system|sentrale senuweestelsel]].<ref>{{Cite book|title=Rabies|url=https://books.google.com/books?id=p8rMezRaD4oC&pg=PA290|year=2002|publisher=Academic Press|isbn=978-0-12-379077-4|page=290}}</ref> Gedurende hierdie fase is dit moeilik om die virus in die gasheer waar te neem. Wanneer die virus die brein bereik veroorsaak dit [[enkefalitis]]; die prodromale stadium wat die beginpunt van die simptome is. Wanneer die pasiënt simptome begin vertoon, is die behandeling nie meer effektief nie en die [[mortaliteit]] is 99%.<ref name="LynnNewton2012">{{Cite book|title=The 5-Minute Neurology Consult|url=http://books.google.com/books?id=kTzlC4UbFdcC&pg=PA414|year=2012|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|isbn=978-1-4511-0012-9|pages=414–}}</ref><ref>{{Cite book|title=Fundamentals of neurologic disease|url=https://books.google.com/books?id=moRp2jWZp0QC&pg=PA73|date=June 15, 2005|publisher=Demos Medical Publishing|isbn=978-1-888799-84-2|page=73}}</ref>

== Diagnose ==
 Hondsdolheid kan baie moeilik wees om te diagnoseer omdat dit maklik verwar word met ander siektes of met blote aggressiwiteit.<ref name="Merck">{{Cite book|title=The Merck Veterinary Manual|year=2010|publisher=Courier Kendallville, Inc|location=Kendallville, Indiana|isbn=0-911910-93-X|page=1193|edition=10th|editor=Cynthia M.}}</ref> Bevestiging van die diagnose word deur fluoresserende teenliggaamtoetse gedoen, 'n [[immunohistochemiese]] prosedure wat deur die [[Wêreld Gesondheidsorganisasie]] aanbeveel word. <ref>{{Cite book|last=Dean|first=D.J.|chapter=Ch. 6: The fluorescent antibody test|title=Laboratory techniques in rabies|publisher=World Health Organization|series=Monograph series|year=1973|isbn=|page=73|url=https://books.google.com/books?id=0jciAQAAIAAJ|edition=3rd}}</ref> Die mikroskopiese analise van monsters is die enigste direkte manier om die hondsdol antigeen te identifiseer binnne ‘n kort tyd en teen verlaagde koste – ongeag die geografiese oorsprong en status van die gasheer.   Diagnose kan ook baie betroubaar na-doods gedoen word op monsters van die brein.  Ahoewel diagnose ook moontlik is van speeksel, urine en serebrospinale vloeistofmonsters, is dit nie so sensitief en betroubaar soos breinmonsters nie. Indien moontlik, moet die dier wat betrokke was by die toedining van die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.<ref name="Fooks AR 2009">{{Cite journal|title=Emerging technologies for the detection of rabies virus: challenges and hopes in the 21st century|journal=PLoS Neglected Tropical Diseases|volume=3|issue=9|pages=e530|year=2009|doi=10.1371/journal.pntd.0000530}}</ref>  As dit moontlik is moet die dier wat betrokke is by die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.<ref name="Ly2009">{{Cite journal|title=Rabies situation in Cambodia|journal=PLoS Neglected Tropical Diseases|volume=3|issue=9|pages=e511|year=2009|doi=10.1371/journal.pntd.0000511|url=http://www.plosntds.org/article/fetchObjectAttachment.action?uri=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pntd.0000511&representation=PDF|format=PDF|id=e511}}</ref>

Goedkoper diagnose sal beskikbaar raak vir lae-inkomste omgewings; akkurate diagnose kan gemaak word teen ‘n tiende van die koste van tradisionele toetsing deur gebruik te maak van [[lig-mikroskopie tegnieke]].<ref>{{Cite journal|title=Rabies diagnosis for developing countries|journal=PLoS Neglected Tropical Diseases|volume=2|issue=3|pages=e206|year=2008|doi=10.1371/journal.pntd.0000206|url=http://www.plosntds.org/article/fetchObjectAttachment.action?uri=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pntd.0000206&representation=PDF|format=PDF|id=e206}}</ref> 

== Voorkoming ==
 Byna alle gevalle van hondsdolheid was fataal totdat 'n entstof in 1885 deur [[Louis Pasteur]] en [[Emile Roux]] ontwikkel is. Hulle oorspronklike entstof is ge-oes uit besmette hase nadat die virus in die senuwee weefsel uitgedroog is vir 5 tot 10 dae om dit te laat verswak. <ref>{{Cite journal|author=Geison GL|title=Pasteur's work on rabies: Reexamining the ethical issues|journal=Hastings Center Report|volume=8|issue=2|pages=26–33|date=April 1978|doi=10.2307/3560403}}</ref> Soortgelyke entstowwe, afkomstig van senuwee weefsel, word steeds is sommige lande gebruik en dit is baie goedkoper as modern sel-kultuur entsof.<ref name="pmid15069272">{{Cite journal|title=Diagnostic dilemma in flaccid paralysis following anti-rabies vaccine|journal=Neurol India|volume=52|issue=1|pages=132–3|date=March 2004|url=http://www.neurologyindia.com/article.asp?issn=0028-3886;year=2004;volume=52;issue=1;spage=132;epage=133;aulast=Srivastava}}</ref>

Die Missouri Departement van Gesondheid se verslag (''The Missouri Department of Health and Senior Services Communicable Disease Surveillance 2007 Annual Report'') dui aan dat daar maatreëls is wat die risiko verlaag om hondsdolheid op te doen:<ref>{{Cite report|date=2007|title=2007 Annual Report|url=http://www.dhss.mo.gov/living/healthcondiseases/communicable/communicabledisease/annual07/Annual07.pdf|publisher=Bureau of Communicable Disease Control and Prevention}}</ref>
* Katte en honde moet ge-ënt word teen hondsdolheid. 
* Troeteldiere moet onder toesig gehou word. 
* Geen wilde diere of rondloper diere moet hanteer word nie. 
* Maak kontak met diere-beheer owerhede wanneer diere opgemerk word wat rondloop of vreemde gedrag vertoon. 
* Was bytplekke met seep en water vir 10 – 15 minute en kry mediese hulp om te bepaal of na-blootstelling profilakse benodig word. 
28 September is Internasionale dag teen Hondsdolheid wat poog om inligting te versprei en die voorkoming van die siekte bevorder.<ref>{{Cite web|url=http://www.who.int/mediacentre/events/annual/world_rabies_day/en/|title=World Rabies Day|publisher=World Health Organization (WHO)}}</ref>

== Behandeling ==
[[Postexposure prophylaxis|Behandeling na blootstelling]] kan die siekte verhoed, indien die behandeling binne 10 dae van infeksie toegedien word.<ref name="Sherris">{{Cite book|author=Drew WL|chapter=Chapter 41: Rabies|title=Sherris Medical Microbiology|edition=4th|pages=597–600|publisher=McGraw Hill|year=2004|isbn=0-8385-8529-9}}</ref> Was die wond so gou as moontlik met seep en water vir sowat vyf minute.<ref>{{Cite web|url=http://www.health.vic.gov.au/ideas/bluebook/rabies_info|title=Rabies & Australian bat lyssavirus information sheet|publisher=Health.vic.gov.au|accessdate=2012-01-30}}</ref> [[Povidone-iodine|Povidoonjodium]] of alkohol word aanbeveel om die virus verder te verswak.<ref>{{Cite web|title=National Guidelines on Rabies Prophylaxis|url=http://nicd.nic.in/Rabies_guidelines2014.pdf|accessdate=5 September 2014|format=pdf|year=2014}}</ref>

Wanneer 'n [[vlermuis]] in die slaapkamer gevind word, word dit beskou as 'n rede om na-blootstelling profilakse (''post-exposure prophylaxis, PEP'') toe te pas omdat 'n mens nie weet of die dier jou dalk in die nag gebyt het nie.  Wanneer dit sonder verwyl toegedien word, is  ''PEP'' 100% doeltreffend teen hondsdolheid.<ref name="Lite2009">{{Cite magazine}}</ref> 

== Prognose ==
In mense wat nie ge-ënt is nie, is hondsdolheid byna altyd noodlottig nadat [[Neurological|neurologiese]] simptome ontwikkel het.<ref name="WHO factsheet">{{Cite web|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs099/en/|title=Rabies|date=September 2011|publisher=World Health Organization (WHO)|accessdate=31 December 2011}}</ref>

Vyf van die eerste 43 pasiënte (12%) wat behandel is met die [[Milwaukee-protokol]], het oorleef  en diegene wat behandeling ontvang het, het  langer oorleef as diegene wat nie behandel is nie.<ref>{{Cite web|url=http://www.mcw.edu/rabies|title=Rabies Registry|publisher=Medical College of Wisconsin|accessdate=29 December 2009|year=2005}}</ref>

== Ander soogdiere ==
Hondsdolheid is aansteeklik in [[Soogdier|soogdiere]]; drie fases word erken. Die eerste fase is 'n een- tot drie dag tydperk wat gekenmerk word deur gedragsveranderinge en is bekend as die [[Prodrome|prodromale fase]]. Die tweede is die opwekkende stadium, wat drie tot vier dae duur. Hierdie fase is dikwels bekend as "[[woedende hondsdolheid]]", vanweë die neiging van die betrokke dier om hiper-reaktief te wees teenoor eksterne stimuli en enigiets te byt wat naby is. Die derde is die [[verlamde stadium]] en word veroorsaak deur skade aan die [[Motor neuron|motorneurone]]. Inkoördinasie word gesien as gevolg van [[verlamming]] in die agterte ledemate; slagoffers kwyl en sukkel om te sluk, wat veroorsaak word deur die verlamming van die gesig- en keel spiere. Die dood word gewoonlik veroorsaak deur [[Respiratory arrest|respiratoriese arres]].<ref name="Ettinger_1995">{{Cite book|author=Ettinger, Stephen J|title=Textbook of Veterinary Internal Medicine|edition=4th|publisher=W.B. Saunders Company|year=1995|isbn=0-7216-6795-3}}</ref>

== Verwysings ==
{{Verwysings|30em}}


== Bron ==
== Bron ==

Wysiging soos op 11:16, 27 Oktober 2016

Hondsdolheid
Klassifikasie en eksterne bronne
'n Brak wat hondsdolheid onder lede het.
'n Brak wat hondsdolheid onder lede het.
ICD-10 A82
DiseasesDB 11148
MedlinePlus   001334
eMedicine med/1374eerg/493 ped/1974
MeSH D011818
Mediese waarskuwing

Hondsdolheid, ook bekend as rabies (uitgespreek "ry-bies"), is 'n dodelike virussiekte wat in diere soos honde, jakkalse, meerkatte, hiënas, vlermuise asook die mens voorkom. Die virus word in speeksel uitgeskei en tas die senustelsel aan. Die virus word deur die byt van 'n doldier na die mens oorgedra. Alle besmette diere is gevaarlik aggressief in die dolstadium van die siekte.

Louis Pasteur het in 1885 'n entstof teen die siekte ontwikkel. Hondsdolheid word veroorsaak deur die Lyssa virus (hondsdolheidvirus).[1] Die siekte word versprei wanneer ‘n besmette dier speeksel oordra of wanneer ‘n mens of ‘n ander dier gebyt of gekrap word.[2] Die speeksel kan die siekte oordra wanneer dit in aanraking kom met die oë, mond of neus. [2] In 99% van hondsdolheidgevalle, in lande waar die siekte voorkom, word dit deur hondebyt veroorsaak. [3] In die Amerikas is vlêrmuisbyte die mees algemene oorsaak van hondsdolheid by mense en minder as 5% is afkomstig van honde.[2][3] Knaagdiere word selde met hondsdolheid besmet.[3] Die hondsdolheidvirus reis na die brein deur die perifere senuwees te volg. Die siekte kan slegs gediagnoseer word na die aanvang van simptome.[2]

Inentingsprogramme en dierebeheer het die risiko van hondsdolheid, afkomstig van honde, verlaag in talle wêrelddele. [2] 

 Hondsdolheid veroorsaak elke jaar ongeveer 24 000 to 60 000 sterftes ter wêreld.[4][5] Meer as 95% van die sterftes onder mense kom in Afrika en Asië voor.[2] Hondsdolheid is teenwoordig in meer as 150 lande en op al die vastelande behalwe Antarktika. Verskeie lande insluitend Amerika, Kanada, Japan, Australië en Wes-Europa het geen hondsdolheid onder honde nie.[2] [6][7]Meer as 3 miljard mense woon in streke van die wêreld waar hondsdolheid voorkom.  Talle klein eiland nasies het geen hondsdolheid wat voorkom nie.[8]

Tekens en simptome

'n Persoon met hondsdolheid, 1959

   Die tydperk wat verloop vandat die infeksie plaasvind in mense totdat die eerste simptome verskyn (inkubasietydperk) duur tipies 1 – 3 maande. [4] Inkubasie tydperke so kort as vier dae en langer as ses jaar is gedokumenteer.[4] Die aanvanklike tekens en simptome is dikwels aspesifiek soos bv. koors en hoofpyn.[4] Die hondsdolheid vorder en veroorsaak inflammasie van die brein en/of meninges. Tekens en simptome kan insluit gedeeltelike verlamming, angstigheid, slaaploosheid,verwarring, abnormale gedrag, waansin, hallusinasies en soms selfs ‘n koma.[9][4] Die persoon kan ook hidrofobie ontwikkel.[2]

    Mense sterf gewoonlik 2 tot 10 dae nadat die eerste simptome verskyn het. Oorlewing is seldsaam;[4] selfs wanneer die korrekte en intensiewe sorg toegepas word.[10] Jeanna Giese was die eerste pasiënt om in 2004 met die Milwaukee protokol behandel te word,[11] - en ook die eerste mens op rekord wat hondsdolheid oorleef sonder om profilakse te ontvang na blootsteliing aan die virus. 

Hidrofobie

'n Hondsdol hond

  Hidrofobie of watervrees is die historiese naam vir hondsdolheid. [12] Dit verwys na bepaalde simptome in die latere stadium van infeksie wat behels dat pasiënte met moeite sluk, paniekerig raak wanneer vloeistof aangebied word en nie hul dors kan les nie. Enige soogdier wat met die virus besmet is, kan met hidrofobie manifesteer.[13]

Die afskeiding vanspeeksel word uitermate verhoog en enige poging om iets te drink, of self die suggestie om te drink, kan ondraaglike, pynlike spasmas van die spiere in die keel en lariks veroorsaak.[14]

Hidrofobie word algemeen assosieër met rasende hondsdolheid wat 80% van alle mense affekteer wat besmet word. Die oorblywende 20% kan ‘n verlammende vorm van hondsdolheid ervaar wat gekenmerk word deur spierswakheid, verlies aan sensasie en verlamming. Hierdie tipe hondsdolheid veroorsaak nie watervrees nie.[13]

Oordrag

 Alle warmbloedige spesies – insluitend mense – kan met hondsdolheid besmet raak en simptome ontwikkel.[15] 

Die virus is gewoonlik teenwoordig in die senuwees en speeksel van ‘n simptomatiese doldier.[16][17] Die roete van infeksie is gewoonlik, maar nie altyd nie, deur ‘n byt van ‘n besmette dier. In baie gevalle is die besmette dier uitermatig aggressief en vertoon hulle nie-kenmerkende gedrag.[18] 

Oordrag van mens tot mens is baie seldsaam, alhoewel ‘n paar gevalle aangemeld is deur oorplanting chirurgie.[19] Terloopse kontak, soos om aan iemand te raak wat hondsdolheid het, of om kontak te maak met nie-aansteeklike vloeistof of weefsel (urine, bloed, ontlasting), konstitueer nie blootstelling nie en vereis ook nie na-blootstelling profilakse nie. Die virus is wel teenwoordig in semen en vaginale vloeistof en kan deur seksuele kontak versprei.[20]

Nadat ‘n mens deur ‘n byt geinfekteer is, dring die virus die perifere senuweestelsel binne. Dit volg dan die afferente senuwees in die rigting van die sentrale senuweestelsel.[21] Gedurende hierdie fase is dit moeilik om die virus in die gasheer waar te neem. Wanneer die virus die brein bereik veroorsaak dit enkefalitis; die prodromale stadium wat die beginpunt van die simptome is. Wanneer die pasiënt simptome begin vertoon, is die behandeling nie meer effektief nie en die mortaliteit is 99%.[22][23]

Diagnose

 Hondsdolheid kan baie moeilik wees om te diagnoseer omdat dit maklik verwar word met ander siektes of met blote aggressiwiteit.[24] Bevestiging van die diagnose word deur fluoresserende teenliggaamtoetse gedoen, 'n immunohistochemiese prosedure wat deur die Wêreld Gesondheidsorganisasie aanbeveel word. [25] Die mikroskopiese analise van monsters is die enigste direkte manier om die hondsdol antigeen te identifiseer binnne ‘n kort tyd en teen verlaagde koste – ongeag die geografiese oorsprong en status van die gasheer.   Diagnose kan ook baie betroubaar na-doods gedoen word op monsters van die brein.  Ahoewel diagnose ook moontlik is van speeksel, urine en serebrospinale vloeistofmonsters, is dit nie so sensitief en betroubaar soos breinmonsters nie. Indien moontlik, moet die dier wat betrokke was by die toedining van die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.[26]  As dit moontlik is moet die dier wat betrokke is by die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.[27]

Goedkoper diagnose sal beskikbaar raak vir lae-inkomste omgewings; akkurate diagnose kan gemaak word teen ‘n tiende van die koste van tradisionele toetsing deur gebruik te maak van lig-mikroskopie tegnieke.[28] 

Voorkoming

 Byna alle gevalle van hondsdolheid was fataal totdat 'n entstof in 1885 deur Louis Pasteur en Emile Roux ontwikkel is. Hulle oorspronklike entstof is ge-oes uit besmette hase nadat die virus in die senuwee weefsel uitgedroog is vir 5 tot 10 dae om dit te laat verswak. [29] Soortgelyke entstowwe, afkomstig van senuwee weefsel, word steeds is sommige lande gebruik en dit is baie goedkoper as modern sel-kultuur entsof.[30]

Die Missouri Departement van Gesondheid se verslag (The Missouri Department of Health and Senior Services Communicable Disease Surveillance 2007 Annual Report) dui aan dat daar maatreëls is wat die risiko verlaag om hondsdolheid op te doen:[31]

  •  Katte en honde moet ge-ënt word teen hondsdolheid. 
  • Troeteldiere moet onder toesig gehou word. 
  • Geen wilde diere of rondloper diere moet hanteer word nie. 
  • Maak kontak met diere-beheer owerhede wanneer diere opgemerk word wat rondloop of vreemde gedrag vertoon. 
  • Was bytplekke met seep en water vir 10 – 15 minute en kry mediese hulp om te bepaal of na-blootstelling profilakse benodig word. 

28 September is Internasionale dag teen Hondsdolheid wat poog om inligting te versprei en die voorkoming van die siekte bevorder.[32]

Behandeling

Behandeling na blootstelling kan die siekte verhoed, indien die behandeling binne 10 dae van infeksie toegedien word.[33] Was die wond so gou as moontlik met seep en water vir sowat vyf minute.[34] Povidoonjodium of alkohol word aanbeveel om die virus verder te verswak.[35]

Wanneer 'n vlermuis in die slaapkamer gevind word, word dit beskou as 'n rede om na-blootstelling profilakse (post-exposure prophylaxis, PEP) toe te pas omdat 'n mens nie weet of die dier jou dalk in die nag gebyt het nie.  Wanneer dit sonder verwyl toegedien word, is  PEP 100% doeltreffend teen hondsdolheid.[11] 

Prognose

In mense wat nie ge-ënt is nie, is hondsdolheid byna altyd noodlottig nadat neurologiese simptome ontwikkel het.[36]

Vyf van die eerste 43 pasiënte (12%) wat behandel is met die Milwaukee-protokol, het oorleef  en diegene wat behandeling ontvang het, het  langer oorleef as diegene wat nie behandel is nie.[37]

Ander soogdiere

Hondsdolheid is aansteeklik in soogdiere; drie fases word erken. Die eerste fase is 'n een- tot drie dag tydperk wat gekenmerk word deur gedragsveranderinge en is bekend as die prodromale fase. Die tweede is die opwekkende stadium, wat drie tot vier dae duur. Hierdie fase is dikwels bekend as "woedende hondsdolheid", vanweë die neiging van die betrokke dier om hiper-reaktief te wees teenoor eksterne stimuli en enigiets te byt wat naby is. Die derde is die verlamde stadium en word veroorsaak deur skade aan die motorneurone. Inkoördinasie word gesien as gevolg van verlamming in die agterte ledemate; slagoffers kwyl en sukkel om te sluk, wat veroorsaak word deur die verlamming van die gesig- en keel spiere. Die dood word gewoonlik veroorsaak deur respiratoriese arres.[38]

Verwysings

  1. ↑ "Rabies, Australian bat lyssavirus and other lyssaviruses". The Department of Health. Desember 2013. Besoek op 1 Maart 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 "Rabies Fact Sheet N°99". World Health Organization. Julie 2013. Besoek op 28 Februarie 2014.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). McGraw-Hill. pp. Chapter 152. ISBN 0-07-148480-9.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 "30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience". Expert Review of Vaccines. 14 (3): 351–67. Maart 2015. doi:10.1586/14760584.2015.1011134.
  5. ↑ "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet (London, England). 385 (9963): 117–71. 10 Januarie 2015. doi:10.1016/s0140-6736(14)61682-2.
  6. ↑ WHO Expert Consultation on Rabies : second report (PDF) (2 uitg.). Geneva: WHO. 2013. p. 3. ISBN 9789241209823.
  7. ↑ "Penang on rabies alert". The Star. 17 September 2015. Besoek op 19 September 2015.
  8. ↑ "Rabies-Free Countries and Political Units". CDC. Besoek op 1 Maart 2014.
  9. ↑ Cotran RS (2005). Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease (7th uitg.). Elsevier/Saunders. p. 1375. ISBN 0-7216-0187-1.
  10. ↑ "Current and future trends in the prevention, treatment and control of rabies". Expert Review of Anti-infective Therapy. 4 (6): 1021–38. 2006. doi:10.1586/14787210.4.6.1021.
  11. ↑ 11,0 11,1 {{cite magazine}}: Leë aanhaling (hulp)
  12. ↑ World atlas of epidemic diseases. London: Arnold. 2004. p. 51. ISBN 9780340761717.
  13. ↑ 13,0 13,1 "Symptoms of rabies". 12 Junie 2012. Besoek op 3 September 2014.
  14. ↑ "Rabies".
  15. ↑ "Serological survey for rabies antibodies in raptors from California". J. Wildl. Dis. 24 (2): 264–7. April 1988. doi:10.7589/0090-3558-24.2.264.
  16. ↑ The Merck Manual (11th uitg.). 1983. p. 183.
  17. ↑ The Merck manual of Medical Information (Second Home uitg.). 2003. p. 484.
  18. ↑ Turton, Jenny (2000). "Rabies: a killer disease". National Department of Agriculture.
  19. ↑ "Transmission of rabies virus from an organ donor to four transplant recipients" (PDF). N Engl J Med. 352 (11): 1103–11. Maart 2005. doi:10.1056/NEJMoa043018.
  20. ↑ RabiesAlliance.org
  21. ↑ Rabies. Academic Press. 2002. p. 290. ISBN 978-0-12-379077-4.
  22. ↑ The 5-Minute Neurology Consult. Lippincott Williams & Wilkins. 2012. pp. 414–. ISBN 978-1-4511-0012-9.
  23. ↑ Fundamentals of neurologic disease. Demos Medical Publishing. 15 Junie 2005. p. 73. ISBN 978-1-888799-84-2.
  24. ↑ Cynthia M., red. (2010). The Merck Veterinary Manual (10th uitg.). Kendallville, Indiana: Courier Kendallville, Inc. p. 1193. ISBN 0-911910-93-X.
  25. ↑ Dean, D.J. (1973). "Ch. 6: The fluorescent antibody test". Laboratory techniques in rabies. Monograph series (3rd uitg.). World Health Organization. p. 73.
  26. ↑ "Emerging technologies for the detection of rabies virus: challenges and hopes in the 21st century". PLoS Neglected Tropical Diseases. 3 (9): e530. 2009. doi:10.1371/journal.pntd.0000530.
  27. ↑ "Rabies situation in Cambodia" (PDF). PLoS Neglected Tropical Diseases. 3 (9): e511. 2009. doi:10.1371/journal.pntd.0000511. e511.
  28. ↑ "Rabies diagnosis for developing countries" (PDF). PLoS Neglected Tropical Diseases. 2 (3): e206. 2008. doi:10.1371/journal.pntd.0000206. e206.
  29. ↑ Geison GL (April 1978). "Pasteur's work on rabies: Reexamining the ethical issues". Hastings Center Report. 8 (2): 26–33. doi:10.2307/3560403.
  30. ↑ "Diagnostic dilemma in flaccid paralysis following anti-rabies vaccine". Neurol India. 52 (1): 132–3. Maart 2004.
  31. ↑ 2007 Annual Report (Report). Bureau of Communicable Disease Control and Prevention. 2007. http://www.dhss.mo.gov/living/healthcondiseases/communicable/communicabledisease/annual07/Annual07.pdf. 
  32. ↑ "World Rabies Day". World Health Organization (WHO).
  33. ↑ Drew WL (2004). "Chapter 41: Rabies". Sherris Medical Microbiology (4th uitg.). McGraw Hill. pp. 597–600. ISBN 0-8385-8529-9.
  34. ↑ "Rabies & Australian bat lyssavirus information sheet". Health.vic.gov.au. Besoek op 30 Januarie 2012.
  35. ↑ "National Guidelines on Rabies Prophylaxis" (pdf). 2014. Besoek op 5 September 2014.
  36. ↑ "Rabies". World Health Organization (WHO). September 2011. Besoek op 31 Desember 2011.
  37. ↑ "Rabies Registry". Medical College of Wisconsin. 2005. Besoek op 29 Desember 2009.
  38. ↑ Ettinger, Stephen J (1995). Textbook of Veterinary Internal Medicine (4th uitg.). W.B. Saunders Company. ISBN 0-7216-6795-3.

Bron

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Hondsdolheid&oldid=1501465"