Holoseen-uitwissing: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Rooiratel het bladsy Holoseen – finale uitwissing? na Holoseen-uitwissing geskuif
Inleiding gewysig
Etiket: 2017-bronwysiging
Lyn 1: Lyn 1:
Die Holoseen-uitwissing, andersins die sesde massa-uitwissing of Anthropocene-uitwissing, is 'n voortdurende uitwissingsgebeurtenis van spesies tydens die huidige [[Holoseen]]-tydperk as gevolg van menslike aktiwiteite.<ref name="WorldScientists" /><ref name="Ceballos-Ehrlich-2018-06" /><ref name="dirzo" />
Op die [[geologiese tydskaal]] is die [[aarde]] tans in die sewende [[Epog (geologie)|epog]] van die [[Kainosoïkum|Kainosoïese Era]]. Dit is die '''[[Holoseen]]''', wat ongeveer 11&nbsp;700 jaar gelede begin het en vandag nog voortduur. Maar hoekom word dit soms ’n "uitwissing" genoem?


Die aarde het al 5 massa-uitwissings in die gesig gestaar wat 75% of meer van die lewe op aarde vernietig het:
Die aarde het al 5 massa-uitwissings in die gesig gestaar wat 75% of meer van die lewe op aarde vernietig het:
Lyn 63: Lyn 63:
*[https://www.dailymaverick.co.za/article/2019-08-30-rising-sea-levels-already-causing-problems-for-cape-town/ Rising sea levels already causing problems for Cape Town, Daily Maverick]
*[https://www.dailymaverick.co.za/article/2019-08-30-rising-sea-levels-already-causing-problems-for-cape-town/ Rising sea levels already causing problems for Cape Town, Daily Maverick]
{{refend}}
{{refend}}

== Verwysings ==
{{Verwysings|verwysings=
<ref name="WorldScientists">{{cite journal|vauthors=Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF|title=World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice|journal=[[BioScience]]|volume=67|issue=12|pages=1026–1028|date=13 November 2017|doi=10.1093/biosci/bix125|url=http://scientistswarning.forestry.oregonstate.edu/sites/sw/files/Warning_article_with_supp_11-13-17.pdf|quote=Moreover, we have unleashed a mass extinction event, the sixth in roughly 540 million years, wherein many current life forms could be annihilated or at least committed to extinction by the end of this century.}}</ref>

<ref name="Ceballos-Ehrlich-2018-06">{{cite journal |last1=Ceballos |first1=Gerardo |last2=Ehrlich |first2=Paul R. |title=The misunderstood sixth mass extinction |journal=[[Science (journal)|Science]] |date=8 June 2018 |volume=360 |issue=6393 |pages=1080–1081 |doi=10.1126/science.aau0191 |pmid=29880679 |oclc=7673137938}}</ref>

<ref name="dirzo">{{cite journal|last= Dirzo|first= Rodolfo|author2= Young, Hillary S.|author3= Galetti, Mauro|author4= Ceballos, Gerardo|author5= Isaac, Nick J. B.|author6= Collen, Ben|title= Defaunation in the Anthropocene |journal=Science|date= 2014|doi= 10.1126/science.1251817|pmid= 25061202|volume= 345| issue=6195|pages= 401–406|url=http://www.uv.mx/personal/tcarmona/files/2010/08/Science-2014-Dirzo-401-6-2.pdf|accessdate=|quote=In the past 500 years, humans have triggered a wave of extinction, threat, and local population declines that may be comparable in both rate and magnitude with the five previous mass extinctions of Earth’s history.|bibcode= 2014Sci...345..401D}}</ref>
}}


== Eksterne skakels ==
== Eksterne skakels ==

Wysiging soos op 06:08, 19 September 2019

Die Holoseen-uitwissing, andersins die sesde massa-uitwissing of Anthropocene-uitwissing, is 'n voortdurende uitwissingsgebeurtenis van spesies tydens die huidige Holoseen-tydperk as gevolg van menslike aktiwiteite.[1][2][3]

Die aarde het al 5 massa-uitwissings in die gesig gestaar wat 75% of meer van die lewe op aarde vernietig het:

Nou praat baie wetenskaplikes van die Holoseen as die sesde massa-uitwissing. Massa-uitwissings het gewoonlik natuurlike oorsake soos vulkaniese uitbarstings, meteoriete, ens. Daarteenoor word die Holoseen-uitwissing beskou as ’n mensgemaakte uitwissing. Naas die normale natuurverskynsels soos vulkaniese uitbarstings, tsoenami’s, ens.  is dit die mens wat hoofsaaklik verantwoordelik is vir die uitwissing van lewe op ons planeet.

Daar is nie altyd ooreenstemming wanneer die Holoseen begin het nie, maar aan die einde van die Pleistoseen (2.6 miljoen – 11700 jaar gelede), ’n Ystydperk met gletsers oor groot dele van die aardbol, het die aarde begin verwarm en die mens se bron van voedsel het mettertyd aangepas. Graan is mettertyd verbou (sedert 8 000 jaar gelede). Die groot diere wat voedsel voorsien het, het verdwyn, bv. die wolrenosters en die mammoete. Skape, beeste en bokke is gedomestiseer en as voedsel gebruik.

Stadigaan het die aardse bevolking toegeneem. Vanaf 170 miljoen in die eerste eeu tot 1 biljoen in 1804; in 1960: 3 biljoen en in 1999: 6 biljoen. Die industriële revolusie in die 19e eeu het veroorsaak dat die wêreldbevolking eksponensieel toegeneem het. Industrialisasie, beter sanitasie en mediese sorg het veroorsaak dat sterftes in verhouding minder geword het, maar geboortes meer. Die wetenskap het die drakrag van die wêreld verhoog, maar nie die grootte daarvan nie.

Die gevolge?

Oorbevolking: Die bevolkingstatistiek vir ons wêreld is pas uitgereik: 7.7 biljoen mense. Sjina en Indië bevat 36.3% (byna 2.8 biljoen) van die wêreldbevolking. In Bangladesh woon daar 163 miljoen mense op ’n area van bietjie meer as 130 km². Groot stede huisves massale bevolkings. Verstedeliking: Japan 92%, Meksiko 83%, Rusland 74% en Amerika 82% om maar net ’n paar te noem.

Besoedeling: Om vir al hierdie mense voorsiening te maak, is vervoer, voedsel, behuising  en dienstevoorsiening enorme uitdagings. Maar die mens is vindingryk. Met sy vernuf kan hy darem nog voorsiening maak (al is daar miljoene wat nog onder die broodlyn lewe).

Swart goud: Die mens se vernuf het hom in staat gestel om fossielbrandstowwe diep onder die grond uit te haal: steenkool en olie. Sjina het daarin geslaag om sy bevolking uit armoede op te hef en bykans die hele land te elektrifiseer, groot vooruitgang dus, maar ten koste van die natuur. Elke sekonde stoot Sjina hitte die lug in gelykstaande aan die hitte van vier van die atoombom wat oor Hirosjima ontplof het. En die brandstof is hoofsaaklik steenkool, een van die grootste besoedelaars op aarde. Daarby dra die myne by tot waterbesoedeling en omgewingsbesoedeling veral op nie-gerehabiliteerde, uitgewerkte myne.

Die binnebrand petrol- en dieselaangedrewe voertuie en masjinerie het industriële ontwikkeling versnel, maar dra geweldig by tot lugbesoedeling. Die pogings om dit te vervang met ander bronne van energie is minder as ’n druppel water in die emmer en gaan nog dekades neem om ’n beduidende impak te hê.

Plastiek: Plastiekbesoedeling is astronomies. Meer as ’n miljoen seediere vrek jaarliks as gevolg van plastiekbesoedeling. Daar word bereken dat daar meer as ’n 100 miljoen ton plastiek in die see is. Ook op land waar plastiek op vullishope beland, breek dit mettertyd op in mikro- en nanoplastiese deeltjies en beland in die grond en water. Mikroplastiek is klein veseltjies van nylon klere en ander sintetiese tekstiele minder as 5 mm lank. Nanoplastiek is deeltjies kleiner as een millimeter. In die oseane waar dit meestal gestort word, breek groter items op tot mikroplastiese deeltjies en word deesdae in visse aangetref en beland in die voedselketting. Dit is nog nie bekend hoeveel van die deeltjies ’n mens moet inkry om nadelig vir jou gesondheid te wees nie. Selfs as jy uit ’n plastiekbottel water drink, beland daar klein deeltjies plastiek in jou liggaam.

Vernietiging van flora: Bome en plante trek koolstofdioksied uit die lug en voorsien ons van suurstof. Dit is ‘die longe’ van die wêreld. Die vernietiging van plantemateriaal, dink maar aan die Amasone, woude in Maleisië en Indonesië op groot skaal, is ‘n groot ramp want die grond wat so skoongemaak is, word bewerk en erodeer en beland in groot riviere en damme wat toeslik. Die brande in Brasilië bring die kwessie van besoedeling weer dringend op die tafel. Dit lei direk tot aardsverhitting. Die seevlak styg en die pole smelt. Suid-Afrika word nie gespaar nie. By Milnerton en ander Kaapse strande is deur erosie reeds groot skade aangerig.

Hierdie jaar is reeds 75 000 (sommiges sê 80 000) brande gerapporteer in die Amasone en sommige wetenskaplikes meen dat 20% van die Amasone reeds verlore is. Ook in Rusland is in Siberië groot dele van die toendra aan die brand. Dit beteken dat in plaas van CO2 uit die lug te haal, word skrikwekkende hoeveelhede die lug ingestuur. Daarbenewens is CO2 swaarder as lug, sak af en maak die suurstofvoorraad op die oppervlakte kleiner.

Vernietiging van fauna: Vernietig jy die habitat van spesies, vernietig jy hulle ook. Word woude afgekap, verdwyn die voëls, diere en insekte daarmee saam. Talle spesies het al so tot niet gegaan, ook as gevolg van die mens se indringing in hulle habitat terwille van verstedeliking of landboudoeleindes. Ons het sedert die oertyd baie spesies uitgewis, o.a.: grotbere, mammoete, wolrenosters, sabeltandtiere, olifantvoëls, moa's. Verder is daar die handel in bedreigde spesies. Geen wonder nie dat Cites honderde bedreigde spesies in hulle tabelle het. Hulle probeer nie  alleen 5 800 dierspesies nie, maar ook 30 000 plantspesies beskerm teen onwettige handel.

Dus: Sedert die mens en sy vernuf en hebsug oorgeneem het, lei dit eksponensieel tot die vernietiging van die lewe op aarde. Geen wonder nie dan dat baie wetenskaplikes verkies om te praat van die Antroposeen. Dit word omskryf as die mees onlangse geologiese tyd gebaseer op die oorweldigende globale bewys dat die atmosferiese, geologiese, hidrologiese, biosferiese en ander aardsisteem-prosesse deur mense verander word. Die mens is nou in wat genoem word die sesde globale massa-uitwissing. Menslike aksies versnel net die tempo van dié uitwissing van spesies. So het die groot spektrum van mariene fitoplankton biomassa drasties verminder – algebiomassa het vanaf 1950 met 40% gekrimp waarskynlik as gevolg van oseaanverwarming.

Volgens die International Union for Conservation of Nature Red List, is meer as 27% van al die nagevorsde spesies in gevaar om uit te sterf. Op die oomblik word 40% van ons planeet se amfibieë, 25% van sy soogdiere en 33% van sy koraalriwwe  bedreig. Hulle voorspel dat 99.9% van die krities-bedreigde spesies en 67% van bedreigde spesies sal uitsterf binne honderd jaar.

Nie almal stem saam dat ons reeds te midde van 'n sesde uitwissing is nie, maar dat ons opbou daarheen en dat daar in ’n stadium ’n onomkeerbare klimaks sal kom!

Wanneer? Ons weet nie. Dalk soos bankrotskap. Eers geleidelik en dan eensklaps!

Bronne

Verwysings

  1. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF (13 November 2017). "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice" (PDF). BioScience. 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125. Moreover, we have unleashed a mass extinction event, the sixth in roughly 540 million years, wherein many current life forms could be annihilated or at least committed to extinction by the end of this century.
  2. ↑ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R. (8 Junie 2018). "The misunderstood sixth mass extinction". Science. 360 (6393): 1080–1081. doi:10.1126/science.aau0191. OCLC 7673137938. PMID 29880679.
  3. ↑ Dirzo, Rodolfo; Young, Hillary S.; Galetti, Mauro; Ceballos, Gerardo; Isaac, Nick J. B.; Collen, Ben (2014). "Defaunation in the Anthropocene" (PDF). Science. 345 (6195): 401–406. Bibcode:2014Sci...345..401D. doi:10.1126/science.1251817. PMID 25061202. In the past 500 years, humans have triggered a wave of extinction, threat, and local population declines that may be comparable in both rate and magnitude with the five previous mass extinctions of Earth's history.

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Holoseen-uitwissing&oldid=2042050"