Gaan na inhoud

Diabetes: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Lyn 33: Lyn 33:
| deaths = 4,2 miljoen (2019)<ref name=IDF2019/>
| deaths = 4,2 miljoen (2019)<ref name=IDF2019/>
}}
}}



'''Diabetes mellitus''', dikwels net '''diabetes''' genoem en voorheen<ref>"Suikersiekte" in die [[HAT]]. Aanlyn by [https://viva-afrikaans.org/ viva-afrikaans.org] (intekening nodig). Besoek op 18 Mei 2024.</ref> beter bekend as '''suikersiekte''', is 'n groep algemene siektes van die [[endokriene stelsel]] wat gekenmerk word deur [[hiperglukemie]] (hoë bloedsuikervlakke.<ref name=":3">{{Cite web |title=Diabetes |url=https://www.who.int/health-topics/diabetes |url-status=live |access-date=29 January 2023 |website=World Health Organization |archive-date=29 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230129101252/https://www.who.int/health-topics/diabetes }}</ref><ref name="msd">{{cite web |title=Diabetes Mellitus (DM) - Hormonal and Metabolic Disorders |url=https://www.msdmanuals.com/en-gb/home/hormonal-and-metabolic-disorders/diabetes-mellitus-dm-and-disorders-of-blood-sugar-metabolism/diabetes-mellitus-dm |website=MSD Manual Consumer Version |access-date=1 October 2022 |archive-date=1 October 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221001070047/https://www.msdmanuals.com/en-gb/home/hormonal-and-metabolic-disorders/diabetes-mellitus-dm-and-disorders-of-blood-sugar-metabolism/diabetes-mellitus-dm |url-status=live }}</ref> Diabetes word veroorsaak deurdat óf die [[pankreas]] nie genoeg [[insulien]] vervaardig nie óf die selle van die liggaam nie op die hormoon reageer nie.<ref name="Green2011">{{cite book |veditors=Shoback DG, Gardner D |title=Greenspan's basic & clinical endocrinology|year=2011|publisher=McGraw-Hill Medical|location=New York|isbn=978-0-07-162243-1|chapter=Chapter 17|edition=9de}}</ref>
'''Diabetes mellitus''', dikwels net '''diabetes''' genoem en voorheen<ref>"Suikersiekte" in die [[HAT]]. Aanlyn by [https://viva-afrikaans.org/ viva-afrikaans.org] (intekening nodig). Besoek op 18 Mei 2024.</ref> beter bekend as '''suikersiekte''', is 'n groep algemene siektes van die [[endokriene stelsel]] wat gekenmerk word deur [[hiperglukemie]] (hoë bloedsuikervlakke.<ref name=":3">{{Cite web |title=Diabetes |url=https://www.who.int/health-topics/diabetes |url-status=live |access-date=29 January 2023 |website=World Health Organization |archive-date=29 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230129101252/https://www.who.int/health-topics/diabetes }}</ref><ref name="msd">{{cite web |title=Diabetes Mellitus (DM) - Hormonal and Metabolic Disorders |url=https://www.msdmanuals.com/en-gb/home/hormonal-and-metabolic-disorders/diabetes-mellitus-dm-and-disorders-of-blood-sugar-metabolism/diabetes-mellitus-dm |website=MSD Manual Consumer Version |access-date=1 October 2022 |archive-date=1 October 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221001070047/https://www.msdmanuals.com/en-gb/home/hormonal-and-metabolic-disorders/diabetes-mellitus-dm-and-disorders-of-blood-sugar-metabolism/diabetes-mellitus-dm |url-status=live }}</ref> Diabetes word veroorsaak deurdat óf die [[pankreas]] nie genoeg [[insulien]] vervaardig nie óf die selle van die liggaam nie op die hormoon reageer nie.<ref name="Green2011">{{cite book |veditors=Shoback DG, Gardner D |title=Greenspan's basic & clinical endocrinology|year=2011|publisher=McGraw-Hill Medical|location=New York|isbn=978-0-07-162243-1|chapter=Chapter 17|edition=9de}}</ref>


[[Beeld:Main symptoms of diabetes af.svg|thumb|left|240px|Die hoofsimptome van diabetes.]]
Klassieke simptome sluit in dors, herhaaldelike [[urine]]ring, gewigsverlies en dowwe sig. As dit nie behandel word nie, kan die siekte tot verskeie gesondheidsprobleme lei, onder meer siektes van die [[Hartbloedvatsiekte|hartbloedvatstelsel]], [[Oog|oë]], [[nier]]e en [[senuwee]]s.<ref name="ADA2009">{{cite journal |vauthors=Kitabchi AE, Umpierrez GE, Miles JM, Fisher JN |date=July 2009 |title=Hyperglycemic crises in adult patients with diabetes |url=http://care.diabetesjournals.org/content/32/7/1335.full |url-status=live |journal=Diabetes Care |volume=32 |issue=7 |pages=1335–1343 |doi=10.2337/dc09-9032 |pmc=2699725 |pmid=19564476 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160625075136/http://care.diabetesjournals.org/content/32/7/1335.full |archive-date=2016-06-25}}</ref> Onbehandelde of swak behandelde diabetes lei jaarliks wêrelwyd tot sowat 1,5&nbsp;miljoen sterftes.<ref name=":3" />
Klassieke simptome sluit in dors, herhaaldelike [[urine]]ring, gewigsverlies en dowwe sig. As dit nie behandel word nie, kan die siekte tot verskeie gesondheidsprobleme lei, onder meer siektes van die [[Hartbloedvatsiekte|hartbloedvatstelsel]], [[Oog|oë]], [[nier]]e en [[senuwee]]s.<ref name="ADA2009">{{cite journal |vauthors=Kitabchi AE, Umpierrez GE, Miles JM, Fisher JN |date=July 2009 |title=Hyperglycemic crises in adult patients with diabetes |url=http://care.diabetesjournals.org/content/32/7/1335.full |url-status=live |journal=Diabetes Care |volume=32 |issue=7 |pages=1335–1343 |doi=10.2337/dc09-9032 |pmc=2699725 |pmid=19564476 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160625075136/http://care.diabetesjournals.org/content/32/7/1335.full |archive-date=2016-06-25}}</ref> Onbehandelde of swak behandelde diabetes lei jaarliks wêrelwyd tot sowat 1,5&nbsp;miljoen sterftes.<ref name=":3" />


Die hoofsoorte diabetes is tipe&nbsp;1 en 2.<ref name="niddk">{{Cite web|url=https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/symptoms-causes|title=Symptoms and Causes of Diabetes|publisher= National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, US National Institutes of Health|date=2024|accessdate=16 May 2024}}</ref> Die algemeenste behandeling vir tipe&nbsp;1-diabetes is insulienvervangingsterapie (insulieninspuitings), terwyl medisynes soos metformien en semaglutied en lewenstylaanpassings gebruik kan word om tipe&nbsp;2 te bestuur. Gestasionele of swangerskapsdiabetes, 'n vorm wat tydens [[swangerskap]] in sommige vroue voorkom, normaliseer nadat die vroue die lewe geskenk het.
Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) erken drie hooftipes diabetes mellitus: tipe 1, tipe 2, en gestasionele ([[swangerskap]]s-) diabetes (soms tipe 3 genoem). Hierdie tipes het soortgelyke tekens en simptome, maar het verskillende oorsake en kom voor in verskillende groepe. Hulle verteenwoordig nie 'n enkele siekte/toestand nie. Tipe 1 is gewoonlik weens die outo-immuun vernietiging van die [[insulien]]-produserende selle – pankreatiese beta-selle – terwyl tipe 2 gekenmerk word deur 'n wisselende mate van [[insulienweerstandigheid]] in die weefsel. Gestasionele diabetes se oorsaak kan teruggevoer word na die fetale behoefte en moederlike metaboliese beheer. Die onderliggende meganismes hiervan is onduidelik. Tipe 2 kan soms voortgaan om te lei na verlies van die beta-selfunksie.

Tipes 1 en 2 is sedert die eerste gebruik van insulien ([[1921]]) nog steeds nie geneesbaar nie, maar behandelbare chroniese toestande; gestasionele diabetes klaar tipies op na verlossing van die baba. Die hoofrisiko's sluit, behalwe die akute abnormaliteite van bloedglukose, ook kenmerkende langtermyn-komplikasies in. Hieronder tel [[kardiovaskulêre siekte]] (dubbele risiko), chroniese [[nierversaking]] (die hoofoorsaak van [[dialise]] in die ontwikkelde wêreld), retinale skade ( wat tot [[blindheid]] kan lei), senuweeskade, mikrovaskulêre skade (insluitend [[erektiele disfunksie]] en vertraagde wondgenesing wat kan lei tot [[gangreen]] en selfs [[amputasie]]).


Teen 2021 het 'n geraamde 537&nbsp;miljoen mense wêreldwyd (sowat 10,5% van volwassenes) aan diabetes gelei, waarvan tipe&nbsp;2 altesaam 90% van gevalle uitgemaak het. Daar word geraam dat 783&nbsp;miljoen volwassenes, of een uit elke agt, teen 2045 die siekte sal hê. Dit is 'n toename van 46% van die huidige syfers.<ref>{{Cite web |title=Facts & figures |url=https://idf.org/about-diabetes/facts-figures/ |access-date=2023-08-10 |website=International Diabetes Federation |archive-date=2023-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230810231724/https://idf.org/about-diabetes/facts-figures/ |url-status=live }}</ref> Die siekte neem veral drasties toe in nasies met lae- tot middelklasinkomstes.<ref>{{cite journal | vauthors = De Silva AP, De Silva SH, Haniffa R, Liyanage IK, Jayasinghe S, Katulanda P, Wijeratne CN, Wijeratne S, Rajapaksa LC | display-authors = 6 | title = Inequalities in the prevalence of diabetes mellitus and its risk factors in Sri Lanka: a lower middle income country | journal = International Journal for Equity in Health | volume = 17 | issue = 1 | pages = 45 | date = April 2018 | pmid = 29665834 | pmc = 5905173 | doi = 10.1186/s12939-018-0759-3 | doi-access = free }}</ref> Dit is wêreldwyd die sewende grootste oorsaak van sterftes.<ref name=Vos2012>{{cite journal | vauthors = Vos T, Flaxman AD, Naghavi M, Lozano R, Michaud C, Ezzati M, Shibuya K, Salomon JA, Abdalla S, Aboyans V, Abraham J, Ackerman I, Aggarwal R, Ahn SY, Ali MK, Alvarado M, Anderson HR, Anderson LM, Andrews KG, Atkinson C, Baddour LM, Bahalim AN, Barker-Collo S, Barrero LH, Bartels DH, Basáñez MG, Baxter A, Bell ML, Benjamin EJ, Bennett D, Bernabé E, Bhalla K, Bhandari B, Bikbov B, Bin Abdulhak A, Birbeck G, Black JA, Blencowe H, Blore JD, Blyth F, Bolliger I, Bonaventure A, Boufous S, Bourne R, Boussinesq M, Braithwaite T, Brayne C, Bridgett L, Brooker S, Brooks P, Brugha TS, Bryan-Hancock C, Bucello C, Buchbinder R, Buckle G, Budke CM, Burch M, Burney P, Burstein R, Calabria B, Campbell B, Canter CE, Carabin H, Carapetis J, Carmona L, Cella C, Charlson F, Chen H, Cheng AT, Chou D, Chugh SS, Coffeng LE, Colan SD, Colquhoun S, Colson KE, Condon J, Connor MD, Cooper LT, Corriere M, Cortinovis M, de Vaccaro KC, Couser W, Cowie BC, Criqui MH, Cross M, Dabhadkar KC, Dahiya M, Dahodwala N, Damsere-Derry J, Danaei G, Davis A, De Leo D, Degenhardt L, Dellavalle R, Delossantos A, Denenberg J, Derrett S, Des Jarlais DC, Dharmaratne SD, Dherani M, Diaz-Torne C, Dolk H, Dorsey ER, Driscoll T, Duber H, Ebel B, Edmond K, Elbaz A, Ali SE, Erskine H, Erwin PJ, Espindola P, Ewoigbokhan SE, Farzadfar F, Feigin V, Felson DT, Ferrari A, Ferri CP, Fèvre EM, Finucane MM, Flaxman S, Flood L, Foreman K, Forouzanfar MH, Fowkes FG, Franklin R, Fransen M, Freeman MK, Gabbe BJ, Gabriel SE, Gakidou E, Ganatra HA, Garcia B, Gaspari F, Gillum RF, Gmel G, Gosselin R, Grainger R, Groeger J, Guillemin F, Gunnell D, Gupta R, Haagsma J, Hagan H, Halasa YA, Hall W, Haring D, Haro JM, Harrison JE, Havmoeller R, Hay RJ, Higashi H, Hill C, Hoen B, Hoffman H, Hotez PJ, Hoy D, Huang JJ, Ibeanusi SE, Jacobsen KH, James SL, Jarvis D, Jasrasaria R, Jayaraman S, Johns N, Jonas JB, Karthikeyan G, Kassebaum N, Kawakami N, Keren A, Khoo JP, King CH, Knowlton LM, Kobusingye O, Koranteng A, Krishnamurthi R, Lalloo R, Laslett LL, Lathlean T, Leasher JL, Lee YY, Leigh J, Lim SS, Limb E, Lin JK, Lipnick M, Lipshultz SE, Liu W, Loane M, Ohno SL, Lyons R, Ma J, Mabweijano J, MacIntyre MF, Malekzadeh R, Mallinger L, Manivannan S, Marcenes W, March L, Margolis DJ, Marks GB, Marks R, Matsumori A, Matzopoulos R, Mayosi BM, McAnulty JH, McDermott MM, McGill N, McGrath J, Medina-Mora ME, Meltzer M, Mensah GA, Merriman TR, Meyer AC, Miglioli V, Miller M, Miller TR, Mitchell PB, Mocumbi AO, Moffitt TE, Mokdad AA, Monasta L, Montico M, Moradi-Lakeh M, Moran A, Morawska L, Mori R, Murdoch ME, Mwaniki MK, Naidoo K, Nair MN, Naldi L, Narayan KM, Nelson PK, Nelson RG, Nevitt MC, Newton CR, Nolte S, Norman P, Norman R, O'Donnell M, O'Hanlon S, Olives C, Omer SB, Ortblad K, Osborne R, Ozgediz D, Page A, Pahari B, Pandian JD, Rivero AP, Patten SB, Pearce N, Padilla RP, Perez-Ruiz F, Perico N, Pesudovs K, Phillips D, Phillips MR, Pierce K, Pion S, Polanczyk GV, Polinder S, Pope CA, Popova S, Porrini E, Pourmalek F, Prince M, Pullan RL, Ramaiah KD, Ranganathan D, Razavi H, Regan M, Rehm JT, Rein DB, Remuzzi G, Richardson K, Rivara FP, Roberts T, Robinson C, De Leòn FR, Ronfani L, Room R, Rosenfeld LC, Rushton L, Sacco RL, Saha S, Sampson U, Sanchez-Riera L, Sanman E, Schwebel DC, Scott JG, Segui-Gomez M, Shahraz S, Shepard DS, Shin H, Shivakoti R, Singh D, Singh GM, Singh JA, Singleton J, Sleet DA, Sliwa K, Smith E, Smith JL, Stapelberg NJ, Steer A, Steiner T, Stolk WA, Stovner LJ, Sudfeld C, Syed S, Tamburlini G, Tavakkoli M, Taylor HR, Taylor JA, Taylor WJ, Thomas B, Thomson WM, Thurston GD, Tleyjeh IM, Tonelli M, Towbin JA, Truelsen T, Tsilimbaris MK, Ubeda C, Undurraga EA, van der Werf MJ, van Os J, Vavilala MS, Venketasubramanian N, Wang M, Wang W, Watt K, Weatherall DJ, Weinstock MA, Weintraub R, Weisskopf MG, Weissman MM, White RA, Whiteford H, Wiersma ST, Wilkinson JD, Williams HC, Williams SR, Witt E, Wolfe F, Woolf AD, Wulf S, Yeh PH, Zaidi AK, Zheng ZJ, Zonies D, Lopez AD, Murray CJ, AlMazroa MA, Memish ZA | display-authors = 6 | title = Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010 | journal = Lancet | volume = 380 | issue = 9859 | pages = 2163–2196 | date = December 2012 | pmid = 23245607 | pmc = 6350784 | doi = 10.1016/S0140-6736(12)61729-2 }}</ref><ref name=Will2011>{{cite book |title=Williams textbook of endocrinology |publisher=Elsevier/Saunders |isbn=978-1-4377-0324-5 |pages=1371–1435 |edition=12de|year=2011 }}</ref> Dit kom ewe veel in mans en vroue voor.
Volgens die huidige internasionale konvensie lê die ideale bloedglukose tussen 4 en 6 mmol/l (millimol per liter). 'n Vastende waarde by 'n onbehandelde persoon bo 6.9 mmol/l en 'n nie-vastende waarde van bo 11 mmol/l word beskou as diagnosties van diabetes mellitus. Hierdie waardes word van tyd tot tyd gewysig soos verdere navorsing gedoen word.


== Geskiedenis ==
== Geskiedenis ==
Lyn 99: Lyn 97:
==Verwysings==
==Verwysings==
{{Verwysings|3}}
{{Verwysings|3}}

==Skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Diabetes}}
{{vertaaluit| taalafk = en | il = Diabetes}}


{{Normdata}}
{{Normdata}}

Wysiging soos op 09:53, 18 Mei 2024

Diabetes mellitus
Die universele blou sirkelsimbool vir diabetes.[1]
SpesialiteitEndokrinologie
Simptome
  • Gereelde urinering
  • Hongerte
  • Dorsheid
Komplikasies
  • Metaboliese wanbalanse
  • Kardiovaskulêre siektes
  • Senu- en breinskade
  • Nierversaking
  • Gastro-intestinale veranderings[2][3][4][5]
TydsduurRemissies kan voorkom, maar die siekte is lewenslank
Tipes
  • Tipe 1-diabetes
  • Tipe 2-diabetes
  • Swangerskapdiabetes
OorsakeInsulienondoeltreffendheid of geleidelike weerstand
Diagnostiese metode
  • Hoë bloedsuiker
  • 'n Toename in hemoglobien A1c[2]
Behandeling
  • Lewenstylveranderings
  • Diabetesmedikasie[2]
Frekwensie463 miljoen (8,8%)[6]
Sterftes4,2 miljoen (2019)[6]
Mediese waarskuwing

Diabetes mellitus, dikwels net diabetes genoem en voorheen[7] beter bekend as suikersiekte, is 'n groep algemene siektes van die endokriene stelsel wat gekenmerk word deur hiperglukemie (hoë bloedsuikervlakke.[8][9] Diabetes word veroorsaak deurdat óf die pankreas nie genoeg insulien vervaardig nie óf die selle van die liggaam nie op die hormoon reageer nie.[10]

Die hoofsimptome van diabetes.

Klassieke simptome sluit in dors, herhaaldelike urinering, gewigsverlies en dowwe sig. As dit nie behandel word nie, kan die siekte tot verskeie gesondheidsprobleme lei, onder meer siektes van die hartbloedvatstelsel, oë, niere en senuwees.[3] Onbehandelde of swak behandelde diabetes lei jaarliks wêrelwyd tot sowat 1,5 miljoen sterftes.[8]

Die hoofsoorte diabetes is tipe 1 en 2.[11] Die algemeenste behandeling vir tipe 1-diabetes is insulienvervangingsterapie (insulieninspuitings), terwyl medisynes soos metformien en semaglutied en lewenstylaanpassings gebruik kan word om tipe 2 te bestuur. Gestasionele of swangerskapsdiabetes, 'n vorm wat tydens swangerskap in sommige vroue voorkom, normaliseer nadat die vroue die lewe geskenk het.

Teen 2021 het 'n geraamde 537 miljoen mense wêreldwyd (sowat 10,5% van volwassenes) aan diabetes gelei, waarvan tipe 2 altesaam 90% van gevalle uitgemaak het. Daar word geraam dat 783 miljoen volwassenes, of een uit elke agt, teen 2045 die siekte sal hê. Dit is 'n toename van 46% van die huidige syfers.[12] Die siekte neem veral drasties toe in nasies met lae- tot middelklasinkomstes.[13] Dit is wêreldwyd die sewende grootste oorsaak van sterftes.[14][15] Dit kom ewe veel in mans en vroue voor.

Geskiedenis

Geneeskundiges het diabetes eers van ongeveer 1900 af beter begin verstaan, alhoewel daar reeds sedert die middeleeue 'n bewustheid van die siekte was. Die rol van die pankreas in die siekte is eers deur Joseph von Mering en Oskar Minkowski bepaal. Hulle het in 1889 bevind dat wanneer die pankreasse van honde verwyder is, die diere dan al die simptome en tekens van diabetes ontwikkel het en dan gevrek het kort daarna. In 1910 het Sir Edward Albert Sharpey-Schafer voorgestel dat mense met diabetes 'n tekort het aan 'n enkele chemiese stof wat in die pankreas vervaardig word. Hy het voorgestel dat die stof ‘insulien’ genoem word. Eers in 1921 is daar verder bevind dat honde se toestand verbeter het wanneer 'n ekstrak van die pankreatiese eilande van Langerhans van gesonde honde aan hul toegedien is. Banting, Best en kollegas asook die apteker Collip het die hormoon insulien van bees-pankreasse gesuiwer in Toronto, Kanada. Dit het daartoe gelei dat 'n effektiewe behandeling – insulien-inspuitings- beskikbaar geword het. Die eerste pasiënt is in 1922 behandel. Banting e.a. se besluit om nie kommersiële produksie van insulien te beheer nie het gehelp dat produksie en behandeling spoedig wêreldwyd versprei het. Ten spyte van die beskikbaarheid van behandeling is diabetes nog steeds 'n groot oorsaak van sterftes. Die onderskeid tussen wat vandag beskou word as diabetes tipes 1 en 2 is vir die eerste maal getref deur Sir Harold Percival (Harry) Himsworth in 1935.

Oorsaak van die siekte (Patogenese)

Diabetes is 'n ongeneeslike siekte waar die liggaam onvoldoende energie uit glukose (suikers) kan verkry. Glukose kan in die meeste selle (insulien-afhanklike selle) slegs opgeneem word as daar voldoende insulien teenwoordig is en mits daar funksionerende insulien-reseptore op die selle aanwesig is. By diabetes is daar 'n onderliggende tekort aan insulien of die reseptore is nie sensitief vir insulien nie. Wanneer die glukose nie/onvoldoende in die selle opgeneem word, styg die bloedglukosewaarde – hiperglukemie tree in.

Insulien is die hoof hormoon wat die opname van glukose in die meeste selle vanaf die bloed reguleer (meestal spier- en vetselle, maar nie die selle van die sentrale senuweestelsel nie). 'n Tekort aan insulien of die onsensitiwiteit van sy reseptore speel 'n sentrale rol in alle vorme van diabetes mellitus.

Die meeste van die koolhidrate in voedsel word binne 'n paar uur na die monosakkaried glukose omgeskakel. Glukose is die hoof-koolhidraat in die bloed. Ander koolhidrate sluit in: vrugtesuiker (fruktose), wat as 'n sellulêre brandstof gebruik word maar nie na glukose afgebreek word nie en dus nie deelneem aan die beheermeganisme van insulien en glukose nie ; sellulose wat lang kettings glukose is maar nie deur die verteringstelsel verwerk kan word nie.

Insulien word in die bloed vrygestel deur die beta-selle (β-selle) in die pankreas wanneer daar stygende vlakke van bloedglukose voorkom (bv. na 'n ete). Insulien maak dit vir meeste liggaamselle (ongeveer 2/3 volgens skattings) moontlik om glukose uit die bloed op te neem as brandstof. Dit word dan omgeskakel na ander molekule of word gestoor. Insulien is ook die hoof beheersein vir die omskakeling van glukose (die basiese suiker) na glikogeen vir storing in die lewer en spierselle. Verlaagde insulienvlakke veroorsaak verminderde vrystelling van insulien uit die beta-selle asook omskakeling van glikogeen na glukose wanneer glukosevlakke afneem.

Hoër insulienvlakke vermeerder vele anaboliese ("opbouende") prosesse soos selgroei, proteïensintese en die stoor van vette. Insulien is die hoofsein om vele tweerigting-metaboliese prosesse van 'n kataboliese("afbrekende") na 'n anaboliese rigting te stuur, en omgekeerd.

Wanneer die hoeveelheid beskikbare insulien onvoldoende is, wanneer selle swak op die uitwerking van insulien reageer (insulien-onsensitiwiteit of insulienweerstandigheid, of as die insulien self defektief is, word die glukose nie na behore deur die liggaamselle hanteer of behoorlik in die lewer of spierweefsel gestoor nie. Dit lei na voortdurende hoë glukosevlakke, swak proteïensintese en ander metaboliese afwykings soos asidose.

Verskeie organe word deur 'n te hoë konsentrasie glukose beïnvloed:

In die nier sal die konsentrasie van die glukose so hoog wees dat nie alle suikers geabsorbeer kan word nie. Daar gaan dus glukose verlore in die urine. Hiermee saam vind groter waterverlies plaas – groter volumes urine word geproduseer: poliurie. Weens die groter urinevolume word die persoon meer dors en drink dan meer: polidipsie.

Aterosklerose versnel in die groter slagare/arteries. Ook die kleiner slagare gaan minder goed funksioneer (mikroangiopatie) wat weer visie nadelig kan raak deur die uitwerking op die retina. In só 'n geval is dit nodig dat die kliënt na 'n hospitaal (sekondêre vlak) waar laserterapie gegee sal word, verwys word. Senuwees wat betrokke is by sensasie/gevoel in die ledemate se funksie word ook ingekort. Die gevolg hiervan is 'n verlies van sensasie in die voete en hande. Ontsteking/infeksie van wonde kom ook meer voor en genesing word in die wiele gery deur die versteurde bloedtoevoer. Al hierdie faktore kan bydra dat voete en soms bene geamputeer moet word.

Simptome

Diabetes is simptoomloos by 'n groot persentasie van mense met vroeë aantasting. Die genoemde meer drink en meer urineer kom voor by hoë bloedglukosewaardes. Daar is soms 'n vermeerderde voorkoms van blaasontsteking, vaginale kandidiase of lokale velinfeksies. 'n Kenmerk wat by sommige pasiënte waarneembaar is, is die reuk van asetoon op die asem van diabetes-lyers. Dit is weens vetverbranding van die liggaam, met ketone as newe-produkte (een van hulle is asetoon), omdat glukose nie voldoende vir energie aangewend kan word nie. Met ernstige dehidrasie wat soms voorkom saam met hoë bloedglukosewaardes, kan 'n metaboliese asidose ontwikkel. Dit kan ly tot 'n lewensbedreigende koma (diabetiese keto-asidose).

Behandeling

Tipe 1 diabetes kan slegs met insulien behandel word. Insulien kom voor as kort-en langwerkende preparate. Insulienpompe word ook gebruik en insulien wat ingeasem kan word is ook in ontwikkeling. Tipe 2 word eerstens behandel deur dieet-aanpassings en tweedens met 'n aantal orale geneesmiddels wat die sulfonielureums bv. gliklasied en glimepiried, biguaniede bv. metformien en die tiasolidinedione bv. pioglitasoon insluit. Diabetes is 'n chroniese siekte en die klem val op die hantering van korttermyn sowel as langtermyn diabetes-verwante probleme. Pasiënt-opvoeding, voedingsondersteuning, die toets van bloedglukose by die huis asook langtermyn glukosebeheer is alles aspekte wat aandag moet geniet. Noukeurige beheer voorkom langtermyn-komplikasies Die hoofdoel van behandeling is om die bloedglukosevlak op 'n ideale vlak en stabiel te hou. Die korrekte dieet, medikasie en oefening speel hier 'n rol. Die totale koolhidraatinname word bereken, wat beteken dat klein hoeveelhede suiker soms ingesluit mag word by die dieet. Insidente van hipoglukemie (bloedsuiker te laag) en hiperglukemie (bloedsuiker te hoog) kan voorkom, wat vinnige behandeling verg weens die lewensbedreigende aard daarvan. Mense met diabetes het ’n groter risiko wanneer hulle rook, aan hoë bloeddruk (hipertensie) ly of wanneer hul cholesterol-vlakke verhoog is. Dié pasiënte moet ook let op hul gewig en voldoende oefening. By mediese evaluasie word daar gelet op die volgende:

  • Die bloedglukosewaarde word gemeet, en die behandeling word geoptimaliseer. Bo en behalwe die konsentrasie van glukose, wat van uur tot uur baie kan wissel, is daar 'n stof wat 'n weerspieëling is van die gemiddelde bloedglukoskonsentrasie in die afgelope drie maande, naamlik die geglikosileerde hemoglobien (HbA1C). Met behulp hiervan kan die gemiddelde bloedglukosewaarde beoordeel word.
  • Die voete word ondersoek,
  • Die voorkoms van neuropatie (senuwee-aantasting) word bepaal,
  • Rokers word gemotiveer om die gewoonte te staak,
  • Hoë bloeddruk word aktief opgespoor en behandel,
  • Cholesterolvlakke word getoets en behandel indien verhoog,
  • Die pasiënt word aangemoedig om te oefen en sy/haar liggaamsgewig optimaal te hou, en
  • Die pasiënt word gereeld deur 'n oogarts ondersoek vir diabetiese retinopatie (aantasting van die retina).

Daar is dus ’n multi-dissiplinêre benadering by die hantering van diabetiese pasiënte. Die Algemene Praktisyn sien om na die monitering van die bloedglukose en die algemene ondersoek. Voetkundiges speel ’n rol by algemene voetversorging, oogartse / oftalmoloë ondersoek die oë jaarliks, met optometriste wat die oë toets. Dieetkundiges, fisioterapeute asook verpleegsters wat diabetes-opleiding verskaf speel elkeen ook ’n groot rol by die hantering van pasiënte met diabetes. Interniste en endokrinoloë hanteer gevalle waar bloedglukose moeilik beheer of waar komplikasies voorkom.

Verwysings

  1. ↑ "Diabetes Blue Circle Symbol". International Diabetes Federation. 17 Maart 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Augustus 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 "Diabetes". www.who.int. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Februarie 2023. Besoek op 1 Oktober 2022.
  3. ↑ 3,0 3,1 Kitabchi AE, Umpierrez GE, Miles JM, Fisher JN (Julie 2009). "Hyperglycemic crises in adult patients with diabetes". Diabetes Care. 32 (7): 1335–1343. doi:10.2337/dc09-9032. PMC 2699725. PMID 19564476. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Junie 2016.
  4. ↑ Krishnasamy S, Abell TL (Julie 2018). "Diabetic Gastroparesis: Principles and Current Trends in Management". Diabetes Therapy. 9 (Suppl 1): 1–42. doi:10.1007/s13300-018-0454-9. PMC 6028327. PMID 29934758.
  5. ↑ Saedi E, Gheini MR, Faiz F, Arami MA (September 2016). "Diabetes mellitus and cognitive impairments". World Journal of Diabetes. 7 (17): 412–422. doi:10.4239/wjd.v7.i17.412. PMC 5027005. PMID 27660698.
  6. ↑ 6,0 6,1 "IDF DIABETES ATLAS Ninth Edition 2019" (PDF). www.diabetesatlas.org. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2020. Besoek op 18 Mei 2020.
  7. ↑ "Suikersiekte" in die HAT. Aanlyn by viva-afrikaans.org (intekening nodig). Besoek op 18 Mei 2024.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Diabetes". World Health Organization. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Januarie 2023. Besoek op 29 Januarie 2023.
  9. ↑ "Diabetes Mellitus (DM) - Hormonal and Metabolic Disorders". MSD Manual Consumer Version. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Oktober 2022. Besoek op 1 Oktober 2022.
  10. ↑ Shoback DG, Gardner D, reds. (2011). "Chapter 17". Greenspan's basic & clinical endocrinology (9de uitg.). New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0-07-162243-1.
  11. ↑ "Symptoms and Causes of Diabetes". National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, US National Institutes of Health. 2024. Besoek op 16 Mei 2024.
  12. ↑ "Facts & figures". International Diabetes Federation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Augustus 2023. Besoek op 10 Augustus 2023.
  13. ↑ De Silva AP, De Silva SH, Haniffa R, Liyanage IK, Jayasinghe S, Katulanda P, et al. (April 2018). "Inequalities in the prevalence of diabetes mellitus and its risk factors in Sri Lanka: a lower middle income country". International Journal for Equity in Health. 17 (1): 45. doi:10.1186/s12939-018-0759-3. PMC 5905173. PMID 29665834.
  14. ↑ Vos T, Flaxman AD, Naghavi M, Lozano R, Michaud C, Ezzati M, et al. (Desember 2012). "Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010". Lancet. 380 (9859): 2163–2196. doi:10.1016/S0140-6736(12)61729-2. PMC 6350784. PMID 23245607.
  15. ↑ Williams textbook of endocrinology (12de uitg.). Elsevier/Saunders. 2011. pp. 1371–1435. ISBN 978-1-4377-0324-5.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Diabetes&oldid=2671944"