Groenwier
| Groenwier | |
|---|---|
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Subkoninkryk: | |
| Divisies | |
Net soos die hoër plante besit groenwiere (klas Chlorophyceae) bladgroen waarmee hulle uit koolsuurgas, water en sonlig suiker en suurstof kan vervaardig. Groenwiere is een van die vernaamste verskaffers van suurstof op aarde. Die reserwevoedsel in die selle bestaan uit stysel en klein vetdruppeltjies. Die vorm en die ligging van die chlorofilkorrels in die selle verskil van spesie tot spesie, en hierdie twee eienskappe word ook gebruik om die spesifieke groenwierspesie vas te stel. Benewens spesies selfstandige groenwiere is daar ook kolonievormende spesies. Die voortplanting van groenwiere vind ongeslagtelik sowel as geslagtelik plaas. Generasiewisseling kom ook by sommige spesies voor.
Indeling en bou
[wysig | wysig bron]Die klas Chlorophyceae sluit alle groenwiere in, behalwe 'n paar genera wat tot die Charophyceae behoort. Groenwiere kan een- of meersellig wees. Die meeste groenwiere (90 %) lewe in varswater; die groter spesies word veral in getysones van die see gevind. Groenwiere word egter ook op die land aangetref: 'n klassieke voorbeeld van simbiose kan gevind word by korsmosse (of ligene), waar groenwiere en blouwiere met skimmels saamlewe. Epifitiese wiere soos Protococcus viridis groei op die bas van bome.
Groenwiere is nou verwant aan die hoër plante: hulle besit ook soos die hoër plante chlorofil a en chlorofil b, 'n selmembraan van sellulose en 'n ensiemstelsel wat met dié van hoër plante ooreenkom. Die meeste spesies groenwiere het 'n dubbele selmembraan. Die binneste laag bestaan uit sellulose en die buitenste laag uit pektose. Primitiewe spesies van die groenwiere het geen selwande nie.
Voortplanting
[wysig | wysig bron]Groenwiere kan geslagtelik of ongeslagtelik voortplant. Kolonievormende of draadvormige plantspesies plant gewoonlik voort deur middel van weefselfragmentasie. Daarbenewens word ongeslagtelike, beweeglike soöspore en onbeweeglike aplanospore en akinete ook gevorm; al hierdie selle het ’n dik wand en baie reserwevoedsel. Uit die ongeslagtelike spore, wat met behulp van die stroming van water of deur eie beweging versprei word, ontwikkel nuwe plantjies.
Geslagtelike voortplanting is ’n algemene verskynsel by die groenwiere. Net groenwiere van die orde. Chlorococcales plant nie geslagtelik voort nie. In die meeste gevalle is daar sprake van anisogamie, dit wil sê ’n groot, onbeweeglike vroulike oögonium en 'n manlike antheridium word gevorm. Die antheridium produseer 'n aantal klein, beweeglike selle wat met die selle in die oögonium versmelt. Die verskynsel van oögamie word by enkele spesies groenwiere aangetref.
Die versmeltingsproduk is ’n dikwandige sigoot wat deur wind of water versprei word. Die meeste groenwiere is haploïede plante waarin die diploïede fase net deur die sigoot verteenwoordig word. Egte generasiewisseling waarvolgens die diploïede fase ook ’n volwaardige plant is, word by enkele verteenwoordigers van die Ulvaceae en Cladophoraceae aangetref.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Die eensellige groenwiere van die orde Volvocales, wat hoofsaaklik in varswater lewe, vorm dikwels kolonies (sinobia) van selle wat hul sweephare verloor. Die selle van so 'n kolonie word deur slym bymekaargehou. Seldeling vind binne die slymlaag plaas.
Die kolonie word gewoonlik die palmellafase genoem. Elke sel wat deel van die kolonie vorm, kan nuwe sweephare ontwikkel en kan die kolonie enige tyd verlaat. Die Chlamydomonas is 'n geslag vryswemmende, eensellige wiere. Ongeslagtelike voortplanting van hierdie wier geskied deur die vorming van 2 tot 8 soöspore binne die bolvormige sel. Met geslagtelike voortplanting vind daar 'n versmelting van twee gelyke gamete plaas wat net fisiologies van mekaar verskil. Die sigoot vorm 'n aantal selle wat elk een sweephaar besit en uiteindelik in selfstandige wiere ontwikkel. Lede van die familie Volvocaceae bestaan uit 'n hol buis. Die wand van die buis bestaan uit 'n groot aantal selle (tot 2000). Die holte self is met water of met 'n jellieagtige vloeistof gevul.
Omdat die selle met plasmadrade aanmekaar verbind is, vorm hulle eintlik 'n meersellige organisme en nie 'n kolonie nie. Elke sel besit 2 sweephare, 'n rooi oogvlek en komvormige chloroplaste, en is met 'n gelatienagtige lagie omhul. Ongeslagtelike voortplanting vind plaas deurdat 'n aantal selle deel om sestiensellige bolle te vorm wat in die sentrale holte afgeskei word. Die bolle word vrygelaat sodra die wand skeur en kan sodoende nuwe kolonies vorm.
Ook net 'n paar selle is by geslagtelike voortplanting betrokke. Na 'n periode van rus kan die sigoot in 'n nuwe kolonie ontwikkel. Spesies van die genus Volvox is baie bekend omdat hulle oral in varswater voorkom. Hierdie wiere is vir die eerste keer deur Antonie van Leeuwenhoek beskryf. Die orde Chlorococcales bevat eensellige wiere sowel as kolonievormende spesies. Die bekendste spesies is die wat tot die varswatergenera Chlorococcum en Scenedesmus behoort. ’n Besondere kenmerk van die Scenedesmus is hul vier- tot agtsellige kolonies met die naaldvormige uitsteeksels op die hoeke.
Selle van die Chlorococcum het 'n dik wand en ’n onreëlmatige vorm. Die orde Ulotrichaes bestaan uit 'n groot aantal draadvormige spesies waarvan sommige vertak is en ander nie. Die bekendste wier, die eensellige groenwier Protococcus viridis, behoort tot hierdie groep en is verantwoordelik vir die groen kleur van klam mure en hout. Nog 'n spesie is die onvertakte Ulotrix, wat ringvormige chloroplaste het. 'n Groot verskeidenheid spesies vorm 'n deel van die genus Cladophora (orde Cladophorates).
Lede van hierdie groep wiere kom in verskeie watersoorte voor en hulle vertakte drade is meestal met die bodem vergroei. Die draadvormige lede van die Oedogoniales vertoon 'n buitengewone manier van seldeling. Aan die eindpunte van die selle word ’n spleet en 'n uitwendige ring van selwandmateriaal gevorm.
Na kerndeling rek die ring hom self uit sodat die sel langer en 'n selwand gevorm word. Omdat hierdie ring nie heeltemal aan die eindpunt van die sel gevorm word nie, bly 'n kapvormige deel agter wat kenmerkend vir hierdie spesie is. Spesies van die ordes Siphonales en Siphonocladales lewe in tropiese oseane, hoewel 'n paar ook in varswater gevind kan word.
Lede van die orde Charales lyk baie meer soos hoër plante as wiere. As gevolg hiervan word hulle dikwels as 'n afsonderlike afdeling van die planteryk beskou. Die twee bekendste genera van die Charales is die Chara en die Nitella. Die Chara het kransvormig gerangskikte sytakkies en die Nitella het gevurkte sytakkies. Charales word sowel in vars- as in brakwater aangetref en is bale gevoelig vir waterbesoedeling. Sekere groenwiere is parasities, soos onder meer die Cephaleuros, wat roes in teeplantasies veroorsaak, en die Chlorella vulgaris, wat in die dermselle van varswaterpoliepe lewe.
Groenwiere word nie in dieselfde mate as rooi- en bruinwiere vir voedingsdoeleindes gebruik nie, maar spesies van die Ulva en Enteromorpha word in Oosterse lande geëet. Lede van die orde Conjugatae (jukwiere) vorm 'n afsonderlike groep groenwiere. Hierdie wiere is hoofsaaklik varswaterwiere en is anders as al die ander groenwiere deurdat hulle nie voortplantingselle met sweephare vorm nie.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-50-8 band
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Groenwier.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Groenwier
