Tuisblad

Welkom by Wikipedia, die vrye ensiklopedie wat deur enigeen verbeter en uitgebrei kan word.	Maandag, 27 Januarie 2020 Hier is tans 88 509 artikels in Afrikaans.
Help ons om ’n Afrikaanse wêreldklas-ensiklopedie te skep.

Inleiding • Hulp • Kontak

Gebruikersportaal • Voorbladartikels • Kategorieë • Stel ’n vraag

Voorbladartikel

Alabama (Engels: State of Alabama) is 'n deelstaat in die suidooste van die Verenigde State van Amerika. Met 'n bevolking van meer as 4,8 miljoen en 'n oppervlakte van 135 765 vierkante kilometer is dit die 30ste grootste en die 23ste mees bevolkte VSA-deelstaat. Die hoofstad is Montgomery, maar byna 'n kwart van die bevolking is in die metropolitaanse gebied van Birmingham, die grootste stad in Alabama, saamgetrek.

Alabama word in die noorde deur Tennessee, in die ooste deur Georgia, in die suide deur Florida en die Golf van Meksiko, en in die weste deur Mississippi begrens. Hierdie ligging maak van Alabama die geografiese sentrum van die Amerikaanse Diep Suide.

Die deelstaat bestaan naas die kusgebied hoofsaaklik uit vlaktes waardeur die Tombigbee-, Black Warrior- en Alabamariviere vloei, asook dele van die Tennessee-vallei en Cumberland-plato in die noorde. Histories het Alabama veral bekend gestaan vir sy katoenplantasies en wit marmer-steengroewe.

Die kenmerkende diversiteit van sy landskappe, geologie en topografie gee 'n besondere karakter aan Alabama. Tussen die Appalache-bergreeks en die kusvlaktes van die Golf van Meksiko word van die rykste natuurlike flora- en faunahabitatte in die Verenigde State aangetref. Die Tennessee-riviervallei in die uiterste noorde van die deelstaat is danksy sy vrugbare grond uiters geskik vir landbou. Die ruwe bergterrein van die Appalache-reeks se suidoostelike uitlopers strek vanaf Noordoos-Alabama in suidwestelike rigting.

Die Black Belt, wat sy naam aan sy donker vrugbare grond te danke het en as hartland van die katoenbedryf 'n beslissende rol in die geskiedenis van Alabama gespeel het, is aan die voet van die bergreeks geleë. Suid daarvan word dennebosse en kusvlaktes aangetref wat tot by die mosbedekte eikeboom-landskap van Mobile, Alabama se belangrikste seehawe, en die wit sandstrande van die Golf van Meksiko strek.

Maar ondanks sy mineraalrykdomme en groot watervoorrade is Alabama vir die grootste deel van sy geskiedenis met armoede en ekonomiese agterlikheid verbind. Onafhanklikheidsgesinde grootgrondbesitters, wat slegs 'n klein persentasie van Alabama se blanke bevolking verteenwoordig en alle politieke, ekonomiese en kulturele invloede van buite afgeweer het, het daarin geslaag om swart bewoners as slawe op hulle katoenplantasies aan te hou en groot rykdom te versamel. Op die hoogtepunt van dié proses het hulle in 1861 saam met die heersende elites van ander suidelike deelstate die besluit geneem om die Unie te verlaat en as Gekonfedereerde State voort te gaan met 'n politieke en ekonomiese stelsel wat op die uitbuiting van swart mannekrag berus het.

Die gevolge was rampspoedig. Meer as 'n vyfde van die ekonomies aktiewe blanke mans het in die Amerikaanse Burgeroorlog gesneuwel, terwyl die opheffing van slawerny deur die seëvierende Noordstate honderde miljoene se kapitaal in die suidelike landbousektor vernietig het.

Nogtans het die Noorde uiteindelik nie daarin geslaag om sy politieke liberale strukture in die Suidstate te vestig nie. Konserwatiewe blankes het hul oorheersende invloed op Alabama se politieke en ekonomiese lewe herwin en hul eie stelsel van rasseskeiding gevestig wat tot in die sestigerjare van die 20ste eeu sou voortduur en waarin swart bewoners net soos armblankes van hul politieke regte ontneem is.

Dié stelsel, wat deur sommige waarnemers as 'n voortsetting van die Burgeroorlog beskryf is, is ook nie deur die proses van ekonomiese omwenteling en industrialisering geraak nie. Alabama se katoenmonokultuur het sy agteruitgang met die vestiging van nuwe nywerhede beleef, terwyl die swaartepunt van ekonomiese aktiwiteite van Mobile se hawe en ander nedersettings langs die groot riviere na nuwe stedelike sentra in die binneland verskuif het wat deur spoorweë met mekaar en ander dele van die VSA verbind is.

Met Alabama se nuwe grondwet, wat in 1901 afgekondig is, is alle politieke weerstand in landelike gebiede hardhandig verwyder en die ou konserwatiewe stelsel van blanke oorheersing, ras- en klasverdeling vasgeskryf. Die grootste deel van Afro-Amerikaners het, net soos baie armblankes en blankes uit die werkersklas, feitlik hul stemreg verloor.

In die 1960's het die Burgerregtebeweging protes teen die politieke wantoestande aangeteken. Maar eers deur die intervensie van die Amerikaanse Kongres, die federale regering en federale howe kon die stryd teen die politieke onreg momentum kry. Alabama se landbou en swaar nywerhede is in die proses in 'n krisis gedompel, terwyl die rassekonflik in groot stede soos Birmingham en Montgomery geleidelik handuit geruk het. Alabama se politieke leiers kon nie langer daarop aanspraak maak dat hulle die pad vir die ekonomiese vooruitgang en nasionale leierskap van die "Nuwe Suide" sou berei.

Ná dekades van agteruitgang en verval het Alabama in die laaste kwart van die 20ste eeu ekonomiese en politieke hernuwing beleef. Stede soos Huntsville, Birmingham, Montgomery en Mobile het volgehou met 'n nuwe groeifase namate steeds meer Afro-Amerikaners tot die hoofstroom van die politieke, ekonomiese en kulturele lewe toegetree het. Vandag floreer die deelstaat in die geglobaliseerde wêreldekonomie, terwyl 'n nuwe generasie van verligte entrepreneurs die pad na rasversoening, maatskaplike vooruitgang, sosiale geregtigheid en opvoedkundige modernisering definieer.

...lees verder

In die nuus

Streeksverkiesings in Emilia-Romagna en Kalabrië: Meningspeilings buite stemlokale dui daarop dat Matteo Salvini se Lega nie sy doelwit gaan bereik om 'n oorwinning in die presidentsverkiesing in Emilia-Romagna, tradisioneel 'n bastion van linkse partye, te behaal nie.
Estland, Niger, St. Vincent en die Grenadine, Tunisië en Viëtnam is die nuwe niepermanente lede van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad.
Kroasië neem die voorsitterskap van die Europese Unie by Roemenië oor.
Die Ierse stad Galway fungeer saam met die Kroatiese hawestad Rijeka as die Europese Kultuurhoofstede 2020.
Die blokkering van Wikipedia in Turkye is volgens die Grondwetlike Hof van dié land ongrondwetlik.
Op 23 Januarie 2020 behaal die Engelse Wikipedia 'n unieke mylpaal toe hul 6 miljoenste aanlynartikel gepubliseer word.

Het u geweet...

... dat Suid-Afrika die VSA gehelp het met intelligensie as deel van ECHELON? By die Silwermyn Natuurreservaat is antennes wat sedert die 1970's vir spioenasie gebruik is.

... dat Frans deur honderde duisende mense as huistaal gepraat word in die VSA? Alhoewel miljoene Amerikaners van Franse herkoms is, het Engels Frans hoofsaaklik verdring en kan slegs 'n klein deel van die Franse nasate nog Frans praat.

Vandag in die geskiedenis

27 Januarie: Gedenkdag vir die Joodse volksmoord in die Verenigde Koninkryk en ander lande

1756 – Wolfgang Amadeus Mozart word in Salzburg in die aartsbisdom Salzburg gebore.
1775 – Friedrich Schelling, Duitse filosoof, word gebore in Leonberg in Württemberg.
1888 – Die National Geographic Society, uitgewer van die tydskrif National Geographic, word gestig.
1945 – Die Rooi Leër bevry 7 500 gevangenes wat deur Nazi-personeel in die Auschwitz-konsentrasiekampe in Oświęcim, Pole, agtergelaat is.
1967 – Die Apollo 1-ruimtetuig word deur 'n brand vernietig by die Kennedy-ruimtesentrum. Die ruimtevaarders Gus Grissom, Edward Higgins White en Roger B. Chaffee sterf in die voorval.

Voorbladbeeld

’n Krieketwedstryd met spelers van die krieketklub in Padangpark met die Marina Bays Sands Hotel op die agtergrond, soos gesien van die Singapoerse Nasionale Galery