Dekabriste-opstand

Die Dekabriste op Pietersplein.

Die Dekabriste-opstand of Desembriste-opstand (Russies: Восстание декабристов, Wosstanije dekabristof) het op 26 Desember [O.S. 14 Desember] 1825 in die Russiese Ryk plaasgevind. Russiese weermagoffisiere het sowat 3 000 soldate aangevoer in ’n protesoptog teen tsaar Nikolaas I se bestyging van die troon omdat sy ouer broer, Konstantyn, afstand daarvan gedoen het. Omdat die opstand in Desember plaasgevind het, is die betogers Dekabriste of Desembriste genoem (Russies: Декабристы, Dekabristi). Die opstand, wat deur Nikolaas I onderdruk is, het op Pietersplein (voorheen Senaatsplein) in Sint Petersburg plaasgevind. Tydens die honderdste herdenking van die opstand is die plein se naam na Dekabristeplein verander, maar dit is in 2008 terugverander na Senaatsplein.

Heilsunie

In 1816 het verskeie offisiere van die Keiserlike Russiese Wag ’n vereniging gestig met die naam Heilsunie, of Unie van die Gelowige en Ware Seuns van die Vaderland. Die vereniging het ’n liberaler posisie ingeneem nadat die idealistiese Pawel Pestel daarby aangesluit het. Ná ’n opstand in 1820 in die Semenjofski-regiment het die vereniging besluit om hul 1821-bedrywighede op te skort, maar twee groepe het in die geheim aktief gebly: die Suidelike Vereniging, wat op ’n dorp in Oekraïne gestasioneer was en waarvan Pestel een van die belangrikste lede was, en die Noordelike Vereniging in Sint Petersburg wat deur die wagoffisiere Nikita Moerawijef, prins Sergei Troebetskoi en prins Jewgeni Obolenski gelei is. Die politieke doelwit van die meer gematigde Noordelike Vereniging was ’n konstitusionele monargie in die Britse styl, die afskaffing van slawerny en gelykheid voor die reg. Die Suidelike Vereniging was, onder Pestel se invloed, radikaler. Hulle het die afskaffing van die monargie, die stigting van ’n republiek en die herverdeling van grond voorgestaan: Die helfte van die grond sou na die staat gaan en die ander helfte onder die boere verdeel word.

Baie offisiere is aanvanklik bemoedig deur tsaar Aleksander I se vroeë liberale hervorming van die Russiese gemeenskap en politiek. In 1819 is graaf Michail Speranski aangestel as goewerneur van Siberië, met die taak om die plaaslike regering te hervorm. Net die vorige jaar het die tsaar graaf Nikolai Nowosiltsef gevra om ’n grondwet op te stel. Interne en buitelandse onrus, wat die tsaar geglo het ontstaan het as gevolg van politieke bevryding, het egter gelei tot ’n reeks onderdrukkings en ’n terugkeer na die vorige bewind van beperkings en konserwatisme.

Intussen het Dekabriste-offisiere en hul aanhangers, aangespoor deur hul ondervindings in die Napoleontiese Oorloë en die besef van die onwaardige behandeling van die plattelandse soldate, hul minagting van die "antieke regime" getoon deur die hoflewenstyl te verwerp; hulle het hul swaarde op baldanse gedra (’n aanduiding van hul onwilligheid om te dans) en hulle aan akademiese studie toegewy. Hierdie nuwe lewenstyl het die gees van die tyd vasgevang, as ’n bereidwilligheid om beide die plattelander (dus die "Russiese lewenswyse") en voortdurende hervormingsbewegings oorsee te omhels.

Die motiverings van die hervormingsbeweging is deels deur Pawel Pestel uiteengesit:

Die wenslikheid daarvan om die lyfeienes te bevry is van die heel begin af oorweeg; vir daardie doel sou ’n meerderheid van die adel genooi word om die keiser daaroor te nader. Daar is later op baie geleenthede daaroor gedink, maar ons het gou besef die adel kan nie oortuig word nie. En soos die tyd aangestap het, het ons selfs meer oortuig geraak toe die Oekraïense adel ’n soortgelyke projek van hul militêre goewerneur totaal en al verwerp.

Op Pietersplein

Toe tsaar Aleksander I op 1 Desember [O.S. 19 November] 1825 sterf, het die keiserlike wagte trou gesweer aan sy jonger broer en vermoedelike opvolger, Konstantyn. Toe dié bekend maak hy het afstand van die troon gedoen en hul jongste broer, Nikolaas, na vore tree om die troon te bestyg, het die Noordelike Vereniging opgetree. Terwyl daar tydelik ’n chaos in die hoofstad geheers het, en met trou wat reeds aan Konstantyn gesweer is, het die vereniging geheime vergaderings gehou om regimentsleiers te oortuig om nie trou aan Nikolaas te sweer nie. Dit sou eindelik tot die Dekabriste-opstand lei. Die leiers van die vereniging, van wie baie aristokrate was, het prins Sergei Troebetskoi tot tussentydse diktator verkies.

Die Dekabriste-opstand, deur Vasily Timm.

’n Monument ter ere van die Desembriste op die teregstellingsterrein in Sint Petersburg.

Op die oggend van 26 Desember [O.S. 14 Desember] 1825 het ’n groep offisiere en sowat 3 000 soldate op Pietersplein byeengekom en geweier om trou aan die nuwe tsaar, Nikolaas I, te sweer. Hulle het trou verklaar aan Konstantyn en hul Desembristegrondwet. Hulle het verwag die res van die troepe in Sint Petersburg sou by hulle aansluit, maar dit het nie gebeur nie. Die opstand is verder in die wiele gery toe sy verkose leier, prins Troebetskoi, koue voete kry en nie by die plein opdaag nie. Sy onderbevelvoerder, kolonel Boelatof, het ook van die toneel verdwyn. Nadat hulle vinnig beraadslaag het, het die rebelle prins Ewgenie Obolenski as leier aangestel.

Die dooie punt tussen die rebelle en die 9 000 lojale soldate buite die Senaatsgebou het ure geduur. ’n Groot skare wat vergader het, was die rebelle goedgesind, maar het nie by hulle aangesluit nie. Eindelik het Nikolaas self opgedaag en graaf Michail Miloradowitsj, ’n militêre held vir wie baie soldate groot respek gehad het, gestuur om met die rebelle te onderhandel. Terwyl hy ’n toespraak gehou het om die situasie te beredder het ’n rebel, Pjotr Kachofski, hom doodgeskiet.

Nadat Nikolaas die grootste deel van die dag met die rebelle probeer onderhandel het, het hy opdrag gegee dat op hulle geskiet word. Van die soldate het gevlug; ander het probeer om weer op die bevrore Newarivier bymekaar te kom. Hier is egter ook op hulle geskiet. Terwyl die ys deur die kanonvuur gebreek is, het baie van die oorledenes en gewondes in die rivier geval. Ná ’n opruimingsoperasie deur lojale soldate en polisielede was die opstand in die noorde verby.

Inhegtenisnemings en verhore

Kort voor die opstand is die Suidelike Vereniging, wat in Oekraïne gestasioneer was, ’n ernstige knou toegedien. Op 24 Desember [O.S. 12 Desember] 1825 het die polisie gereageer op gerugte van verraad en Pawel Pestel in hegtenis geneem. Dit het twee weke geduur voordat die Suidelike Vereniging gehoor het van die gebeure in die hoofstad. Intussen is ander leiers ook gearresteer. Die Suidelike Vereniging en ’n nasionalistiese groep, die Verenigde Slawiërs, het besluit om ook in opstand te kom. Van die gearresteerde mans is deur die Verenigde Slawiërs bevry en een van hulle, Sergei Moerawjof-Apostol, het die leier van die opstand geword. Nadat hulle die soldate van die stad Wasilkif in Oekraïne oorgehaal het om by hulle aan te sluit, het Moerawjof-Apostol die stad maklik verower. Hulle het egter gou teenstand gekry van sterker magte met goeie wapens en ’n opdrag om die rebelle te vernietig.

Op 15 Januarie [O.S. 3 Januarie] 1826 is die rebelle verslaan. Die oorlewende leiers is na Sint Petersburg gestuur om saam met die noordelike leiers verhoor te word. Die Dekabriste is na die Winterpaleis geneem om ondervra, verhoor en veroordeel te word. Die skieter Kachofski is gehang saam met vier ander leiers: Pawel Pestel; die digter Kondrati Rilejef; Sergei Moerawjof-Apostol en Michail Bestoezjef-Rjoemin. Ander Dekabriste is na Siberië, Kazachstan en die Verre Ooste verban.

Verskeie belangrike mense was ook onder verdenking omdat hulle op vriendskaplike terme met die rebelleleiers was en bewus kon gewees het van hul geheime organisasies, onder andere Aleksander Poesjkin.

Verdere leesstof

• Crankshaw, E. (1976). The Shadow of the Winter Palace : Russia's Drift to Revolution, 1825–1917. New York: Viking Press.
• Eidelman, Natan (1985) Conspiracy against the tsar, Moscow, Progress Publishers. (Vertaling uit Russies deur Cynthia Carlile.)
• Mazour, A.G. 1937. The First Russian Revolution, 1825: the Decembrist movement; its origins, development, and significance. Stanford University Press
• Sherman, Russell & Pearce, Robert (2002) Russia 1815–81, Hodder & Stoughton

Eksterne skakels

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia