Lahar: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Nuwe artikel, besig |
Besig |
||
| Lyn 1: | Lyn 1: | ||
[[Beeld:Hot lahar at Santiaguito.jpg|thumb|240px|'n Lahar vloei met 'n riviervallei in Guatemala af naby die [[Santa María (vulkaan)|Santa María-vulkaan]], 1989]] |
[[Beeld:Hot lahar at Santiaguito.jpg|thumb|240px|'n Lahar vloei met 'n riviervallei in Guatemala af naby die [[Santa María (vulkaan)|Santa María-vulkaan]], 1989]] |
||
[[Beeld:Galunggung lahar.jpg|thumb|240px|Die nasleep van 'n lahar weens die uitbarsting van [[Galunggung]], Indonesië, in 1982.]] |
|||
'n '''Lahar''' (van die [[Javaans]]e ꦮ꧀ꦭꦲꦂ) is 'n gewelddadige soort moddervloed wat uit 'n pappery van hoofsaaklik [[vulkaan]]puin en [[water]] bestaan. Die materiaal vloei van 'n vulkaan af, gewoonlik met 'n riviervallei langs.<ref name="usgsgloss">{{cite web|url= http://volcanoes.usgs.gov/images/pglossary/lahar.php|title=Lahar|work=USGS Photo Glossary|access-date=2009-04-19}}</ref> |
'n '''Lahar''' (van die [[Javaans]]e ꦮ꧀ꦭꦲꦂ) is 'n gewelddadige soort moddervloed wat uit 'n pappery van hoofsaaklik [[vulkaan]]puin en [[water]] bestaan. Die materiaal vloei van 'n vulkaan af, gewoonlik met 'n riviervallei langs.<ref name="usgsgloss">{{cite web|url= http://volcanoes.usgs.gov/images/pglossary/lahar.php|title=Lahar|work=USGS Photo Glossary|access-date=2009-04-19}}</ref> |
||
Lahars is uiters verwoestend: Hulle kan teen tientalle meters per sekondes vloei, kan tot 140 m diep wees en kan enige struktuur in hulle pad verwoes. Noemenswaardige lahars sluit dié in by die berg [[Pinatubo]] en [[Nevado del Ruiz]]; laasgenoemde het duisende mense van die |
Lahars is uiters verwoestend: Hulle kan teen tientalle meters per sekondes vloei, kan tot 140 m diep wees en kan enige struktuur in hulle pad verwoes. Noemenswaardige lahars sluit dié in by die berg [[Pinatubo]] en [[Nevado del Ruiz]]; laasgenoemde het duisende mense van die stad [[Armero]] doodgemaak. |
||
==Beskrywing== |
==Beskrywing== |
||
| Lyn 10: | Lyn 11: | ||
Lahars kan saam met vulkaniese aktiwiteit voorkom of daardeur veroorsaak word, of kan sonder vulkaniese aktiwiteit voorkom as gevolg van byvoorbeeld reën terwyl die vulkaan rustend is.<ref name="Piersonetal2014">{{cite journal |last1=Pierson |first1=Thomas C |last2=Wood |first2=Nathan J |last3=Driedger |first3=Carolyn L |title=Reducing risk from lahar hazards: concepts, case studies, and roles for scientists |journal=Journal of Applied Volcanology |date=Desember 2014 |volume=3 |issue=1 |pages=16 |doi=10.1186/s13617-014-0016-4|doi-access=free }}</ref><ref name=Kataokaetal2018>{{cite journal |last1=Kataoka |first1=Kyoko S. |last2=Matsumoto |first2=Takane |last3=Saito |first3=Takeshi |last4=Kawashima |first4=Katsuhisa |title=Lahar characteristics as a function of triggering mechanism at a seasonally snow-clad volcano: contrasting lahars following the 2014 phreatic eruption of Ontake Volcano, Japan |journal=Earth, Planets and Space |date=Desember 2018 |volume=70 |issue=1 |pages=113 |doi=10.1186/s40623-018-0873-x |s2cid=135044756 }}</ref> |
Lahars kan saam met vulkaniese aktiwiteit voorkom of daardeur veroorsaak word, of kan sonder vulkaniese aktiwiteit voorkom as gevolg van byvoorbeeld reën terwyl die vulkaan rustend is.<ref name="Piersonetal2014">{{cite journal |last1=Pierson |first1=Thomas C |last2=Wood |first2=Nathan J |last3=Driedger |first3=Carolyn L |title=Reducing risk from lahar hazards: concepts, case studies, and roles for scientists |journal=Journal of Applied Volcanology |date=Desember 2014 |volume=3 |issue=1 |pages=16 |doi=10.1186/s13617-014-0016-4|doi-access=free }}</ref><ref name=Kataokaetal2018>{{cite journal |last1=Kataoka |first1=Kyoko S. |last2=Matsumoto |first2=Takane |last3=Saito |first3=Takeshi |last4=Kawashima |first4=Katsuhisa |title=Lahar characteristics as a function of triggering mechanism at a seasonally snow-clad volcano: contrasting lahars following the 2014 phreatic eruption of Ontake Volcano, Japan |journal=Earth, Planets and Space |date=Desember 2018 |volume=70 |issue=1 |pages=113 |doi=10.1186/s40623-018-0873-x |s2cid=135044756 }}</ref> |
||
Lahars kan in 'n groot mate in intensiteit wissel. |
Lahars kan in 'n groot mate in grootte en intensiteit wissel. Klein lahars van minder as 'n paar meter breed en 'n paar sentimeter diep kan teen 'n paar meter per sekonde vloei. Groot lahars wat honderde meters breed en tientalle meters diep is, kan teen 'n paar tientalle meters per sekonde vloei: te vinnig dat mense daarvoor kan weghardloop. Teen steil hellings kan lahars teen vinniger as 200 km/h beweeg. Lahars kan verder as 300 km ver loop en kan dus katastrofiese verwoesting saai.<ref name="hoblitt">{{cite journal|title=Volcanic hazards with regard to siting nuclear-power plants in the Pacific northwest|last=Hoblitt|first=R.P.|author2=Miller, C.D. |author3=Scott, W.E. |journal=U.S. Geological Survey Open-File Report|volume=87–297|year=1987|doi=10.3133/ofr87297|series=Open-File Report|doi-access=free}}</ref> |
||
Die Osceola-lahar wat sowat 5 600 jaar gelede deur die [[berg Rainier]] in [[Washington (deelstaat)|Washington]] veroorsaak is, het gelei tot 'n moddermuur van 140 m diep in die Witriviercanyon wat 'n gebied van meer as 330 km<sup>2</sup> bedek het met 'n totale volume van 2,3 km<sup>3</sup>.<ref name="Crandall">{{cite journal|last=Crandell|first=D.R.|year=1971|title=Post glacial lahars From Mount Rainier Volcano, Washington |journal=U.S. Geological Survey Professional Paper|volume=677|url=https://pubs.er.usgs.gov/publication/pp677|doi=10.3133/pp677|series=Professional Paper|doi-access=free}}</ref> Lahars van Nevado del Ruiz in [[Colombia]] se uitbarsting in 1985 het 'n geraamde 23 000 mense in Armero gedood toe die stad onder modder en puin van 5 m diep begrawe is.<ref>{{cite web|url=http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/Lahars/RuizLahars.html |title=Deadly Lahars from Nevado del Ruiz, Colombia |work=USGS Volcano Hazards Program |access-date=2007-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070824150301/http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/Lahars/RuizLahars.html |archive-date=2007-08-24 |url-status=dead}}</ref> |
|||
| ⚫ | 'n Lahar kan feitlik enige struktuur in sy pad verwoes<ref name="Piersonetal2014"/> of kan selfs onstewige huise laat bly staan terwyl hulle met modder bedek word<ref name=Jandaetal1996>{{cite web |last1=Janda |first1=Richard J. |last2=Daag |first2=Arturo S. |last3=Delos Reyes |first3=Perla J. |last4=Newhall |first4=Christopher G. |last5=Pierson |first5=Thomas C. |last6=Punongbayan |first6=Raymundo S. |last7=Rodolfo |first7=Kelvin S. |last8=Solidum |first8=Renato U. |last9=Umbal |first9=Jesse V. |title=Assessment and Response to Lahar Hazard around Mount Pinatubo, 1991 to 1993 |url=https://pubs.usgs.gov/pinatubo/janda/ |website=FIRE and MUD |publisher=United States Geological Survey |access-date=2 Julie 2021}}</ref> voordat die modder so hard soos sement word. |
||
| ⚫ | 'n Lahar kan feitlik enige struktuur in sy pad verwoes<ref name="Piersonetal2014"/> of kan selfs onstewige huise laat bly staan terwyl hulle met modder bedek word<ref name=Jandaetal1996>{{cite web |last1=Janda |first1=Richard J. |last2=Daag |first2=Arturo S. |last3=Delos Reyes |first3=Perla J. |last4=Newhall |first4=Christopher G. |last5=Pierson |first5=Thomas C. |last6=Punongbayan |first6=Raymundo S. |last7=Rodolfo |first7=Kelvin S. |last8=Solidum |first8=Renato U. |last9=Umbal |first9=Jesse V. |title=Assessment and Response to Lahar Hazard around Mount Pinatubo, 1991 to 1993 |url=https://pubs.usgs.gov/pinatubo/janda/ |website=FIRE and MUD |publisher=United States Geological Survey |access-date=2 Julie 2021}}</ref> voordat die modder so hard soos sement word. As dit reën, kan 'n lahar in [[dryfsand]] verander wat klam en papperig bly en reddingstogte weke lank in die wiele ry.<ref name="Piersonetal2014"/> |
||
As dit reën, kan 'n lahar in [[dryfsand]] verander wat klam en papperig bly en reddingstogte vir weke in die wiele ry.<ref name="Piersonetal2014"/> |
|||
==Verwysings== |
==Verwysings== |
||
{{Verwysings}} |
{{Verwysings|3}} |
||
==Skakels== |
==Skakels== |
||
Wysiging soos op 20:23, 21 Oktober 2021
'n Lahar (van die Javaanse ꦮ꧀ꦭꦲꦂ) is 'n gewelddadige soort moddervloed wat uit 'n pappery van hoofsaaklik vulkaanpuin en water bestaan. Die materiaal vloei van 'n vulkaan af, gewoonlik met 'n riviervallei langs.[1]
Lahars is uiters verwoestend: Hulle kan teen tientalle meters per sekondes vloei, kan tot 140 m diep wees en kan enige struktuur in hulle pad verwoes. Noemenswaardige lahars sluit dié in by die berg Pinatubo en Nevado del Ruiz; laasgenoemde het duisende mense van die stad Armero doodgemaak.
Beskrywing
Die woord "lahar" is 'n algemene term wat gebruik word om 'n vloeibare mengsel van water en vulkaanpuin te beskryf; dit verwys nie na 'n sekere soort konsentrasie nie.[2] Lahars kan normale strome wees met 'n sedimentkonsentrasie van minder as 30%, hipergekonsentreerde strome met 'n sedimentkonsentrasie van tussen 30 en 60%, of puinstrome met 'n sedimentkonsentrasie van meer as 60%. Die gedrag van 'n lahar kan wissel na gelang van tyd en plek, selfs binne 'n gegewe voorval, vanweë veranderings in sediment- en watertoevoer.[2]
Lahars kan saam met vulkaniese aktiwiteit voorkom of daardeur veroorsaak word, of kan sonder vulkaniese aktiwiteit voorkom as gevolg van byvoorbeeld reën terwyl die vulkaan rustend is.[3][4]
Lahars kan in 'n groot mate in grootte en intensiteit wissel. Klein lahars van minder as 'n paar meter breed en 'n paar sentimeter diep kan teen 'n paar meter per sekonde vloei. Groot lahars wat honderde meters breed en tientalle meters diep is, kan teen 'n paar tientalle meters per sekonde vloei: te vinnig dat mense daarvoor kan weghardloop. Teen steil hellings kan lahars teen vinniger as 200 km/h beweeg. Lahars kan verder as 300 km ver loop en kan dus katastrofiese verwoesting saai.[5]
Die Osceola-lahar wat sowat 5 600 jaar gelede deur die berg Rainier in Washington veroorsaak is, het gelei tot 'n moddermuur van 140 m diep in die Witriviercanyon wat 'n gebied van meer as 330 km2 bedek het met 'n totale volume van 2,3 km3.[6] Lahars van Nevado del Ruiz in Colombia se uitbarsting in 1985 het 'n geraamde 23 000 mense in Armero gedood toe die stad onder modder en puin van 5 m diep begrawe is.[7]
'n Lahar kan feitlik enige struktuur in sy pad verwoes[3] of kan selfs onstewige huise laat bly staan terwyl hulle met modder bedek word[8] voordat die modder so hard soos sement word. As dit reën, kan 'n lahar in dryfsand verander wat klam en papperig bly en reddingstogte weke lank in die wiele ry.[3]
Verwysings
- ↑ "Lahar". USGS Photo Glossary. Besoek op 19 April 2009.
- ↑ 2,0 2,1 Vallance, James W.; Iverson, Richard M. (2015-01-01), Sigurdsson, Haraldur, ed. (in en), Chapter 37 - Lahars and Their Deposits, Amsterdam: Academic Press, pp. 649–664, ISBN 978-0-12-385938-9, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780123859389000377, besoek op 2021-03-26
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Pierson, Thomas C; Wood, Nathan J; Driedger, Carolyn L (Desember 2014). "Reducing risk from lahar hazards: concepts, case studies, and roles for scientists". Journal of Applied Volcanology. 3 (1): 16. doi:10.1186/s13617-014-0016-4.
- ↑ Kataoka, Kyoko S.; Matsumoto, Takane; Saito, Takeshi; Kawashima, Katsuhisa (Desember 2018). "Lahar characteristics as a function of triggering mechanism at a seasonally snow-clad volcano: contrasting lahars following the 2014 phreatic eruption of Ontake Volcano, Japan". Earth, Planets and Space. 70 (1): 113. doi:10.1186/s40623-018-0873-x. S2CID 135044756.
- ↑ Hoblitt, R.P.; Miller, C.D.; Scott, W.E. (1987). "Volcanic hazards with regard to siting nuclear-power plants in the Pacific northwest". U.S. Geological Survey Open-File Report. Open-File Report. 87–297. doi:10.3133/ofr87297.
- ↑ Crandell, D.R. (1971). "Post glacial lahars From Mount Rainier Volcano, Washington". U.S. Geological Survey Professional Paper. Professional Paper. 677. doi:10.3133/pp677.
- ↑ "Deadly Lahars from Nevado del Ruiz, Colombia". USGS Volcano Hazards Program. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Augustus 2007. Besoek op 2 September 2007.
- ↑ Janda, Richard J.; Daag, Arturo S.; Delos Reyes, Perla J.; Newhall, Christopher G.; Pierson, Thomas C.; Punongbayan, Raymundo S.; Rodolfo, Kelvin S.; Solidum, Renato U.; Umbal, Jesse V. "Assessment and Response to Lahar Hazard around Mount Pinatubo, 1991 to 1993". FIRE and MUD. United States Geological Survey. Besoek op 2 Julie 2021.
Skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Lahar.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
