Republikeinse Strydfonds
Die Republikeinse Strydfonds was ’n geldinsamelingspoging van die Nasionale Party (HNP of NP) om sy verkiesingsveldtogte te finansier.
Die Federale hoofbestuur van die NP het ná die 1943-verkiesing besluit om ’n fonds te stig waaruit genoeg kapitaal beskikbaar sou wees om die volgende verkiesing doeltreffend aan te pak. Dr. D.F. Malan, as voorsitter van die Federale Raad, het dr. A.J.R. van Rhyn, redakteur van Die Volksblad, genader om die geldinsameling te loods met ’n doelwit van £50 000. Dit sou bekend staan as die Republikeinse Strydfonds. Nadat Van Rhyn die versoek aanvaar het, versoek F.C. Erasmus, sekretaris van die Federale Raad, Malan, as direkteur van Nasionale Pers, om die direksie te oortuig om Van Rhyn vir ’n jaar, met volle salaris, aan die party af te staan. Hierdie versoek is gedurende September eenparig deur die direksie toegestaan, bewys van die Pers en Party se noue samewerking.
Van Rhyn het sy taak met geesdrif aanvaar en ná vier maande kon Die Burger berig dat £20 000 reeds ingesamel is. Die koerant interpreteer die geesdrif waarmee tot die fonds bygedra is as aanduiding van ’n groeiende gees van steun vir die NP. Ná die eerste jaar is £30 000 ingesamel; daarom het die direksie van die Nasionale Pers verlof toegestaan dat Van Rhyn vir nog jaar kon voortgaan sodat die fonds sy mikpunt kon bereik. Einde 1945 kon Van Rhyn £54 000 aan Malan oorhandig.
Net die rente op die fonds sou vir die organisasie van politieke veldtogte gebruik word en die kapitaal sou net in buitengewone omstandighede aangewend word. Die uniekheid van dié geldinsameling is onder meer dat die geld in die moeilike oorlogsjare verkry is en dat gewone partylede in groot getalle daartoe bygedra het. Die insamelingsaksie het ook omvattende bekendstellingsfunksie gelewer, waardeur baie meer kiesers bewus geraak het van die NP en sy doelstellings. Nog ’n belangrike uitvloeisel was dat die NP kapitaal tot sy beskikking gehad het wat die party in 1948 se verkiesingsveldtog met groot sukses kon aanwend.
Reeds in 1944 het Die Burger ’n plan in breë trekke uiteengesit oor hoe die NP hom effektief kon versterk. Volgens die koerant moes die party met intensiewe organisasieplan die bewind in 1948 oorneem. Daarom was dit die plig van elke Nasionaal-gesinde om die party as getroue lid te steun, aktief nuwe lede te werf en tot die Republikeinse Strydfonds by te dra. Dit was duidelik dat die NP die beginsels wat die koerant gepredik het, aanvaar het, want spoedig het selfs van die regeringskoerante die party se doeltreffende organisasie waargeneem. Volgens The Argus was die organisasie in 1944 alreeds so gerat soos gedurende ’n algemene verkiesing. Dié koerant het onder meer beweer dat die NP met genoegsame geld, fyn uitgewerkte planne en aanhoudende agitasie teen die regering 'n wesenlike probleem vir die VP in die volgende verkiesing sou wees. Geen beter kompliment kon vir die NP en sy organisasie gegee word as juis dié berig nie.
’n Jaar later berig Die Kruithoring, die NP se amptelike mondstuk, dat die organisasie van die party so uitgebrei het, dat die NP-hoofraad in Kaapland ’n eie gebou vir die party aangekoop het waarin sy hoofkantoor in Kaapstad gehuisves kon word. ln dieselfde berig is aangekondig dat die ledetal van die NP in Kaapland tussen 1940 en 1945 van 37 500 tot 70 000 gestyg het.
’n Nuwigheid was ook dat betaalde organiseerders die party se mondering na 1945 ál verder versterk het. So is gedurende Junie 1947 'n landwye organiseerderskonferensie in Bloemfontein gehou. Op dié konferensie is die organisasie van die Party baie duidelik en deeglik verduidelik en bespreek. Die strategie vir die 1948-verkiesing is tydens die konferensie beplan en Die Burger kon met reg beweer dat die konferensie niks goeds vir die VP voorspel het nie. Die Burger berig voorts dat daar sigbare en toenemende geesdrif vir die NP te bespeur was. Volgens die koerant was daar veral groeiende steun vir die NP op die Transvaalse platteland en in die OVS te bespeur.
Op daardie tydstip was daar ook reeds 16 voltydse NP-organiseerders in Kaapland werksaam. Daarmee saam het Die Burger toenemend berig dat veral VP-lede dwarsdeur Kaapland openlik by die NP aangesluit het. Die propaganda van die koerant was daarop ingestel om die psigose te skep dat VP-lede in groot getalle besig was om die party te verlaat.
Die kroon op die fonds se insamelings is in 1948 gespan met die NP se skokoorwinning.
Bronne[wysig | wysig bron]
- (af) E.G. Jansen se rol in belang van die Afrikaners in Natal. URL besoek op 15 Augustus 2016.
- (af) Die O.B., 18 Mei 1949. URL besoek op 15 Augustus 2016.