Suikersiekte

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie.
Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.
Suikersiekte
Klassifikasie en eksterne bronne
Die blou sirkelsimbool vir diabetes.
Die blou sirkelsimbool vir diabetes.
ICD-10 E10E14
ICD-9 250
MedlinePlus   001214
eMedicine med/546emerg/134
MeSH C18.452.394.750
Mediese waarskuwing

Diabetes mellitus is 'n metaboliese afwyking wat gekenmerk word deur hiperglukemie (hoë bloedsuiker / -glukose). Dit word suikersiekte in die volksmond genoem, maar daar kan deur die gebruik hiervan verkeerde afleidings gemaak word. Twee sulke afleidings sluit in dat mens die siekte opdoen deur te veel suiker in te neem, en tweedens dat mens geen suiker mag inneem as mens die siekte onder lede het nie.

Diabetes mellitus moet nie verwar word met ander skaars toestande wat ook diabetes genoem word nie. Die mees algemeen hiervan is diabetes insipidus. Hierdie aandoening veroorsaak dat mense baie meer moet urineer as wat normaal is. Dit kan deur skade aan die nier (nefrogene DI) of hipofise/pituitêre klier (sentrale DI) veroorsaak word. Dit het dus niks te doen met suikersiekte nie.

Hiperglukemie wat voortduur en hoog genoeg is kan glukosurie (glukoseverlies in die urine) veroorsaak, en met verergering lei dit tot poliurie (vermeerderde urinering) asook polidipsie (drink meer as normaal).

Die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) erken drie hooftipes diabetes mellitus: tipe 1, tipe 2, en gestasionele (swangerskaps-) diabetes (soms tipe 3 genoem). Hierdie tipes het soortgelyke tekens en simptome, maar het verskillende oorsake en kom voor in verskillende groepe. Hulle verteenwoordig nie 'n enkele siekte/toestand nie. Tipe 1 is gewoonlik weens die outo-immuun vernietiging van die insulien-produserende selle – pankreatiese beta-selle – terwyl tipe 2 gekenmerk word deur 'n wisselende mate van insulienweerstandigheid in die weefsel. Gestasionele diabetes se oorsaak kan teruggevoer word na die fetale behoefte en moederlike metaboliese beheer. Die onderliggende meganismes hiervan is onduidelik. Tipe 2 kan soms voortgaan om te lei na verlies van die beta-selfunksie.

Tipes 1 en 2 is sedert die eerste gebruik van insulien (1921) nog steeds nie geneesbaar nie, maar behandelbare chroniese toestande; gestasionele diabetes klaar tipies op na verlossing van die baba. Die hoofrisiko's sluit, behalwe die akute abnormaliteite van bloedglukose, ook kenmerkende langtermyn-komplikasies in. Hieronder tel kardiovaskulêre siekte (dubbele risiko), chroniese nierversaking (die hoofoorsaak van dialise in die ontwikkelde wêreld), retinale skade ( wat tot blindheid kan lei), senuweeskade, mikrovaskulêre skade (insluitend erektiele disfunksie en vertraagde wondgenesing wat kan lei tot gangreen en selfs amputasie).

Volgens die huidige internasionale konvensie lê die ideale bloedglukose tussen 4 en 6 mmol/l (millimol per liter). 'n Vastende waarde by 'n onbehandelde persoon bo 6.9 mmol/l en 'n nie-vastende waarde van bo 11 mmol/l word beskou as diagnosties van diabetes mellitus. Hierdie waardes word van tyd tot tyd gewysig soos verdere navorsing gedoen word.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Geneeskundiges het diabetes eers van ongeveer 1900 af beter begin verstaan, alhoewel daar reeds sedert die middeleeue 'n bewustheid van die siekte was. Die rol van die pankreas in die siekte is eers deur Joseph von Mering en Oskar Minkowski bepaal. Hulle het in 1889 bevind dat wanneer die pankreasse van honde verwyder is, die diere dan al die simptome en tekens van diabetes ontwikkel het en dan gevrek het kort daarna. In 1910 het Sir Edward Albert Sharpey-Schafer voorgestel dat mense met diabetes 'n tekort het aan 'n enkele chemiese stof wat in die pankreas vervaardig word. Hy het voorgestel dat die stof ‘insulien’ genoem word. Eers in 1921 is daar verder bevind dat honde se toestand verbeter het wanneer 'n ekstrak van die pankreatiese eilande van Langerhans van gesonde honde aan hul toegedien is. Banting, Best en kollegas asook die apteker Collip het die hormoon insulien van bees-pankreasse gesuiwer in Toronto, Kanada. Dit het daartoe gelei dat 'n effektiewe behandeling – insulien-inspuitings- beskikbaar geword het. Die eerste pasiënt is in 1922 behandel. Banting e.a. se besluit om nie kommersiële produksie van insulien te beheer nie het gehelp dat produksie en behandeling spoedig wêreldwyd versprei het. Ten spyte van die beskikbaarheid van behandeling is diabetes nog steeds 'n groot oorsaak van sterftes. Die onderskeid tussen wat vandag beskou word as diabetes tipes 1 en 2 is vir die eerste maal getref deur Sir Harold Percival (Harry) Himsworth in 1935.

Oorsaak van die siekte (Patogenese)[wysig | wysig bron]

Diabetes is 'n ongeneeslike siekte waar die liggaam onvoldoende energie uit glukose (suikers) kan verkry. Glukose kan in die meeste selle (insulien-afhanklike selle) slegs opgeneem word as daar voldoende insulien teenwoordig is en mits daar funksionerende insulien-reseptore op die selle aanwesig is. By diabetes is daar 'n onderliggende tekort aan insulien of die reseptore is nie sensitief vir insulien nie. Wanneer die glukose nie/onvoldoende in die selle opgeneem word, styg die bloedglukosewaarde – hiperglukemie tree in.

Insulien is die hoof hormoon wat die opname van glukose in die meeste selle vanaf die bloed reguleer (meestal spier- en vetselle, maar nie die selle van die sentrale senuweestelsel nie). 'n Tekort aan insulien of die onsensitiwiteit van sy reseptore speel 'n sentrale rol in alle vorme van diabetes mellitus.

Die meeste van die koolhidrate in voedsel word binne 'n paar uur na die monosakkaried glukose omgeskakel. Glukose is die hoof-koolhidraat in die bloed. Ander koolhidrate sluit in: vrugtesuiker (fruktose), wat as 'n sellulêre brandstof gebruik word maar nie na glukose afgebreek word nie en dus nie deelneem aan die beheermeganisme van insulien en glukose nie ; sellulose wat lang kettings glukose is maar nie deur die verteringstelsel verwerk kan word nie.

Insulien word in die bloed vrygestel deur die beta-selle (β-selle) in die pankreas wanneer daar stygende vlakke van bloedglukose voorkom (bv. na 'n ete). Insulien maak dit vir meeste liggaamselle (ongeveer 2/3 volgens skattings) moontlik om glukose uit die bloed op te neem as brandstof. Dit word dan omgeskakel na ander molekule of word gestoor. Insulien is ook die hoof beheersein vir die omskakeling van glukose (die basiese suiker) na glikogeen vir storing in die lewer en spierselle. Verlaagde insulienvlakke veroorsaak verminderde vrystelling van insulien uit die beta-selle asook omskakeling van glikogeen na glukose wanneer glukosevlakke afneem.

Hoër insulienvlakke vermeerder vele anaboliese ("opbouende") prosesse soos selgroei, proteïensintese en die stoor van vette. Insulien is die hoofsein om vele tweerigting-metaboliese prosesse van 'n kataboliese("afbrekende") na 'n anaboliese rigting te stuur, en omgekeerd.

Wanneer die hoeveelheid beskikbare insulien onvoldoende is, wanneer selle swak op die uitwerking van insulien reageer (insulien-onsensitiwiteit of insulienweerstandigheid, of as die insulien self defektief is, word die glukose nie na behore deur die liggaamselle hanteer of behoorlik in die lewer of spierweefsel gestoor nie. Dit lei na voortdurende hoë glukosevlakke, swak proteïensintese en ander metaboliese afwykings soos asidose.

Verskeie organe word deur 'n te hoë konsentrasie glukose beïnvloed:

In die nier sal die konsentrasie van die glukose so hoog wees dat nie alle suikers geabsorbeer kan word nie. Daar gaan dus glukose verlore in die urine. Hiermee saam vind groter waterverlies plaas – groter volumes urine word geproduseer: poliurie. Weens die groter urinevolume word die persoon meer dors en drink dan meer: polidipsie.

Aterosklerose versnel in die groter slagare/arteries. Ook die kleiner slagare gaan minder goed funksioneer (mikroangiopatie) wat weer visie nadelig kan raak deur die uitwerking op die retina. In só 'n geval is dit nodig dat die kliënt na 'n hospitaal (sekondêre vlak) waar laserterapie gegee sal word, verwys word. Senuwees wat betrokke is by sensasie/gevoel in die ledemate se funksie word ook ingekort. Die gevolg hiervan is 'n verlies van sensasie in die voete en hande. Ontsteking/infeksie van wonde kom ook meer voor en genesing word in die wiele gery deur die versteurde bloedtoevoer. Al hierdie faktore kan bydra dat voete en soms bene geamputeer moet word.

Simptome[wysig | wysig bron]

Diabetes is simptoomloos by 'n groot persentasie van mense met vroeë aantasting. Die genoemde meer drink en meer urineer kom voor by hoë bloedglukosewaardes. Daar is soms 'n vermeerderde voorkoms van blaasontsteking, vaginale kandidiase of lokale velinfeksies. 'n Kenmerk wat by sommige pasiënte waarneembaar is, is die reuk van asetoon op die asem van diabetes-lyers. Dit is weens vetverbranding van die liggaam, met ketone as newe-produkte (een van hulle is asetoon), omdat glukose nie voldoende vir energie aangewend kan word nie. Met ernstige dehidrasie wat soms voorkom saam met hoë bloedglukosewaardes, kan 'n metaboliese asidose ontwikkel. Dit kan ly tot 'n lewensbedreigende koma (diabetiese keto-asidose).

Behandeling[wysig | wysig bron]

Tipe 1 diabetes kan slegs met insulien behandel word. Insulien kom voor as kort-en langwerkende preparate. Insulienpompe word ook gebruik en insulien wat ingeasem kan word is ook in ontwikkeling. Tipe 2 word eerstens behandel deur dieet-aanpassings en tweedens met 'n aantal orale geneesmiddels wat die sulfonielureums bv. gliklasied en glimepiried, biguaniede bv. metformien en die tiasolidinedione bv. pioglitasoon insluit. Diabetes is 'n chroniese siekte en die klem val op die hantering van korttermyn sowel as langtermyn diabetes-verwante probleme. Pasiënt-opvoeding, voedingsondersteuning, die toets van bloedglukose by die huis asook langtermyn glukosebeheer is alles aspekte wat aandag moet geniet. Noukeurige beheer voorkom langtermyn-komplikasies Die hoofdoel van behandeling is om die bloedglukosevlak op 'n ideale vlak en stabiel te hou. Die korrekte dieet, medikasie en oefening speel hier 'n rol. Die totale koolhidraatinname word bereken, wat beteken dat klein hoeveelhede suiker soms ingesluit mag word by die dieet. Insidente van hipoglukemie (bloedsuiker te laag) en hiperglukemie (bloedsuiker te hoog) kan voorkom, wat vinnige behandeling verg weens die lewensbedreigende aard daarvan. Mense met diabetes het ’n groter risiko wanneer hulle rook, aan hoë bloeddruk (hipertensie) ly of wanneer hul cholesterol-vlakke verhoog is. Dié pasiënte moet ook let op hul gewig en voldoende oefening. By mediese evaluasie word daar gelet op die volgende:

  • Die bloedglukosewaarde word gemeet, en die behandeling word geoptimaliseer. Bo en behalwe die konsentrasie van glukose, wat van uur tot uur baie kan wissel, is daar 'n stof wat 'n weerspieëling is van die gemiddelde bloedglukoskonsentrasie in die afgelope drie maande, naamlik die geglikosileerde hemoglobien (HbA1C). Met behulp hiervan kan die gemiddelde bloedglukosewaarde beoordeel word.
  • Die voete word ondersoek,
  • Die voorkoms van neuropatie (senuwee-aantasting) word bepaal,
  • Rokers word gemotiveer om die gewoonte te staak,
  • Hoë bloeddruk word aktief opgespoor en behandel,
  • Cholesterolvlakke word getoets en behandel indien verhoog,
  • Die pasiënt word aangemoedig om te oefen en sy/haar liggaamsgewig optimaal te hou, en
  • Die pasiënt word gereeld deur 'n oogarts ondersoek vir diabetiese retinopatie (aantasting van die retina).

Daar is dus ’n multi-dissiplinêre benadering by die hantering van diabetiese pasiënte. Die Algemene Praktisyn sien om na die monitering van die bloedglukose en die algemene ondersoek. Voetkundiges speel ’n rol by algemene voetversorging, oogartse / oftalmoloë ondersoek die oë jaarliks, met optometriste wat die oë toets. Dieetkundiges, fisioterapeute asook verpleegsters wat diabetes-opleiding verskaf speel elkeen ook ’n groot rol by die hantering van pasiënte met diabetes. Interniste en endokrinoloë hanteer gevalle waar bloedglukose moeilik beheer of waar komplikasies voorkom.