Wys bron van Bantoevolke

{{Etniese groep
| beeld = [[Lêer:Bantu area.png|300px]]
| onderskrif = Verspreiding van die Bantoevolke.
| groep = Bantoevolke
| bevolking = ''onbekend''
| plek = [[Groot Mere van Afrika]], [[Sentraal-Afrika]], [[Afrika suid van die Sahara]]
| taal = [[Bantoetale]] (meer as 535)
| geloof = Meerderheid: [[Christendom]]<br />Minderheid: tradisionele Afrika-godsdienste, [[Islam]], [[animisme]]
| verwante = Ander [[Niger-Kongo-tale|Niger-Kongo-volke]]
}}

'''Bantoevolke''' is ’n algemene term vir 300 tot 600 verskillende [[etniese groep]]e in [[Afrika]] wat van [[Kameroen]] tot [[Suid-Afrika]] voorkom. Hierdie groepe deel ’n [[taalfamilie]] en in baie gevalle dieselfde gebruike.<ref name="Tgdwh">{{cite book|last=Butt|first=John J.|title=The Greenwood Dictionary of World History|year=2006|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=0-313-32765-3|page=39}}</ref> Daar is sowat 650 [[Bantoetale]].

Sprekers van die proto-Bantoetaal het sowat 3&nbsp;000 jaar gelede ’n millennia lange reeks migrasies ooswaarts begin vanaf hul tuisland tussen [[Wes-Afrika|Wes-]] en Sentraal-Afrika, op die grens tussen die hedendaagse Oos-[[Nigerië]] en [[Kameroen]].<ref>Philip J. Adler, Randall L. Pouwels, ''World Civilizations: To 1700 Volume 1 of World Civilizations'', (Cengage Learning: 2007), p.169.</ref> So het Bantoevolke na Sentraal-, Suider- en Suidoos-Afrika versprei – streke waar hulle nie voorheen voorgekom het nie. Die migrante het in die proses vermeng geraak met vroeëre bewoners wat hulle teengekom het, of hulle vervang. Dit sluit [[pigmee]]- en [[Khoisan]]-bevolkings van onderskeidelik die sentrale en suidelike dele van Afrika in. Hulle het ook Afro-Asiatiese groepe teengekom wat vroeër uit [[Noord-Afrika]] migreer het.<ref name="Falola">Toyin Falola, Aribidesi Adisa Usman, ''Movements, borders, and identities in Africa'', (University Rochester Press: 2009), pp.4-5.</ref><ref name="Fitzpatrick">{{cite book|last=Fitzpatrick|first=Mary|title=Tanzania, Zanzibar & [[Pemba]]|year=1999|publisher=Lonely Planet|isbn=0-86442-726-3|page=39}}</ref>

Individuele Bantoegroepe bestaan vandag uit miljoene mense. Onder hulle is die [[Ndebele (stam)|Ndebele]] en [[Mashona|Shona]] van [[Zimbabwe]] met 14,2&nbsp;miljoen mense; die [[Luba (volk)|Luba]] van die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]] met meer as 13,5&nbsp;miljoen mense; die [[Zoeloes]] van [[Suid-Afrika]] met meer as 10&nbsp;miljoen mense; die [[Sukuma (volk)|Sukuma]] van [[Tanzanië]] met sowat 8&nbsp;miljoen mense en die [[Kikuyu (volk)|Kikuyu]] van [[Kenia]] met meer as 6&nbsp;miljoen mense. Hoewel net sowat 5&nbsp;miljoen mense [[Swahili]] as hul [[moedertaal]] praat,<ref>{{cite book |title=African folklore: an encyclopedia |last=Peek |first=Philip M. |authorlink= |author2=Kwesi Yankah |year=2004 |publisher=Taylor & Francis |isbn=0-415-93933-X |page=699}}</ref> word dit deur sowat 100&nbsp;miljoen mense in Suidoos-Afrika as ’n ''lingua franca'' gebruik.<ref>Irele 2010</ref> Dit is ook een van die amptelike tale van die [[Afrika-unie]].

== Etimologie ==
Die woord "Bantoe" beteken in bepaalde Bantoetale "mense" en is ’n meervoud van die woord "Moentoe" ("mens"). Omdat "Bantoe" reeds ’n meervoudsvorm is, is dit verkeerd om van "Bantoes" te praat. Daar is sowat 650 Bantoetale,<ref>Derek Nurse, 2006, "Bantu Languages", in the ''Encyclopedia of Language and Linguistics''</ref> hoewel dit soms moeilik is om tussen tale en dialekte te onderskei – ''[[Ethnologue]]'' gee 535 tale aan.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=73-16 Ethnologue report for Southern Bantoid]. The figure of 535 includes the 13 Mbam languages considered Bantu in Guthrie's classification and thus counted by Nurse (2006)</ref>

== Oorsprong en verspreiding ==
[[Lêer:Bantu Phillipson.png|duimnael|'''1''' = 2000–1500 v.C.: oorsprong<br />'''2''' = c. 1500 v.C.: eerste migrasies<br />{{nbsp|4}} '''2.a''' = Oos-Bantoe,{{nbsp|2}} '''2.b''' = Wes-Bantoe<br />'''3''' = 1000-500 v.C.: [[Urewe]]-kern van Oos-Bantoe<br />'''4'''-'''7''' = suidwaartse migrasie<br />'''9''' = 500 v.C.-0: Kongo-kern<br />'''10''' = 0-1000 n.C.: laaste fase<ref>[http://www.txstate.edu/anthropology/cas/journal_articles/herder.pdf The Chronological Evidence for the Introduction of Domestic Stock in Southern Africa] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20090325021249/http://www.txstate.edu/anthropology/cas/journal_articles/herder.pdf |date=25 Maart 2009 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.thuto.org/ubh/bw/bhp1.htm |title=Botswana History Page 1: Brief History of Botswana |access-date=13 Mei 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200517110738/http://www.thuto.org/ubh/bw/bhp1.htm |archive-date=17 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://elaine.ihs.ac.at/~isa/diplom/node59.html|title=5.2 Historischer Überblick|publisher=|accessdate=13 Mei 2015|archive-date=17 Januarie 2010|archive-url=https://www.webcitation.org/5mrB4745q?url=http://elaine.ihs.ac.at/~isa/diplom/node59.html|url-status=dead}}</ref>]]

Moderne navorsing plaas die proto-Bantoetuisland in Wes-Afrika naby die hedendaagse suidwesgrens van Nigerië en Kameroen omstreeks 4&nbsp;000 jaar gelede (2000&nbsp;v.C.) en beskou die Bantoetale as ’n tak van die [[Niger-Kongo-tale|Niger-Kongo]]-taalfamilie.<ref>Erhet & Posnansky, reds. (1982), Newman (1995)</ref> Dié siening bied ’n oplossing vir dabatte in die 1960's weens mededingende teorieë deur Joseph Greenberg en Malcolm Guthrie, en is ’n verfyning van Greenberg se teorie. Geskoei op uitgebreide vergelykings, insluitende van nie-Bantoetale, het Greenberg gemeen proto-Bantoe, die hipotetiese oertaal van die Bantoe, toon sterk ooreenkomste met ’n groep tale wat in Suidoos-Nigerië gepraat word. Hy het voorgestel die Bantoetale het oor honderde jare van daar af oos- en suidwaarts versprei. Guthrie se argument dat die tale van ’n sentrale punt af in alle rigtings versprei het, is onwaarskynlik bewys met navorsing oor leenwoorde vir diere- en landboubegrippe en in die groter Niger-Kong-taalfamilie.

Dit is onduidelik wanneer presies die verspreiding van Batoesprekers begin het, hoewel die hipotese op sowat 4&nbsp;000 jaar gelede (2000&nbsp;v.C.) dui. Teen 3&nbsp;500 jaar gelede (1500&nbsp;v.C.) het Bantoesprekende gemeenskappe wat wes getrek het, die groot Sentraal-Afrikaanse [[reënwoud]] bereik, en teen 2&nbsp;500 jaar gelede (500&nbsp;v.C.) die [[savanna]]s in die suide in wat nou die Demokratiese Republiek Kongo, [[Angola]] en [[Zambië]] is. Nog ’n stroom migrasie, na die ooste, het teen 3&nbsp;000 jaar gelede (1000&nbsp;v.C.) ’n groot nuwe bevolkingsentrum naby die [[Groot Mere van Afrika]] gevestig, waar ’n ryk omgewing ’n digte bevolking moontlik gemaak het.

Bewegings deur klein groepe van die Groot Mere na die suidooste was vinniger, met die aanvanklike nedersettings wat wyd versprei was naby die kus en langs riviere. Die eerste groepe het teen 300&nbsp;n.C die hedendaagse [[KwaZulu-Natal]] aan die kus van Suid-Afrika bereik, en teen 500&nbsp;n.C. die hedendaagse [[Limpopo]].<ref>Newman (1995), Ehret (1998), Shillington (2005)</ref>

Voor die verspreiding van landbouvolke, insluitende die Bantoesprekers, was Afrika suid van die [[ewenaar]] bewoon deur [[Neolitikum|Neolitiese]] jagter-versamelaars. Sommige van hulle was die voorouers van proto-[[Khoisan-tale|Khoisan]]-sprekende volke, wie se moderne jagter-versamelaars- en taalafstammelinge die [[Khoikhoi]] en [[Boesman|San]] die droé streke om die [[Kalahari]] bewoon. Die [[Hadza (volk)|Hadza-]] en [[Sandawe (volk)|Sandawe]]-bevolkings van Tanzanië is die ander moderne jagter-versamelaarsafstammelinge van hierdie proto-Khoisansprekende volke.

Oor ’n tydperk van baie eeue is die meeste jagter-versamelaars deur inkomende Bantoesprekende gemeenskappe verdryf en opgeneem, sowel as deur ander volke in Noordsentraal- en Oos-Afrika. Ná hul migrasie uit hul aanvanklike tuiste in Wes-Afrika het Bantoesprekers ook in [[Oos-Afrika]] volke van [[Afro-Asiatiese tale|Afro-Asiatiese]] (hoofsaaklik [[Koesjitiese tale|Koesjitiese]]) en [[Nilo-Sahariese tale|Nilo-Sahariese]] (hoofsaaklik [[Nilotiese tale|Nilotiese]] en [[Soedannese tale|Soedannese]]) oorsprong teengekom. Dié tale se terminologie dui daarop dat die Bantoemigrante [[bees]]te van hul nuwe Koesjitiese bure aangeskaf en die gebruik om koeie te melk by hulle geleer het.<ref>J. D. Fage, A history of Africa, Routledge, 2002, p.29</ref> Latere interaksies tussen die Bantoe- en Koesjitiese volke het ook gelei tot Bantoegroepe met aansienlike Koesjitiese bloed, soos die [[Tutsi]] van die Groot Mere-gebied; asook kultuur- en taalinvloede, soos die [[Herero]] van Suider-Afrika.<ref>[http://www.rogerblench.info/Archaeology%20data/Africa/Konigswinter%202007/Konigswinter%20paper.pdf Was there an interchange between Cushitic pastoralists and Khoisan speakers in the prehistory of Southern Africa and how can this be detected?] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120121014421/http://www.rogerblench.info/Archaeology%20data/Africa/Konigswinter%202007/Konigswinter%20paper.pdf |date=21 Januarie 2012 }}</ref><ref>Robert Gayre, Ethnological elements of Africa, (The Armorial, 1966), p. 45</ref>

In die kusstreke van Oos-Afrika het nog ’n gemengde Bantoegemeenskap ontwikkel deur kontak met [[Arabiere|Arabiese]] en [[Perse|Persiese]] [[Moslem]]handelaars. Die [[Swahili]]-kultuur wat uit dié wisselwerking gespruit het, bevat baie Arabiese en [[Islam]]itiese invloede wat nie in die tradisionele Bantoekultuur waargeneem word nie, en die Swahili het baie Afro-Arabiese lede. Ook hul taal bevat baie [[Arabies]]e leenwoorde.<ref>Daniel Don Nanjira, African Foreign Policy and Diplomacy: From Antiquity to the 21st Century, ABC-CLIO, 2010, p.114</ref>

Tussen die 14de en 15de eeu het Bantoesprekende state in die Groot Mere-gebied begin ontstaan. Die [[Monomotapa]]-konings het die beroemde [[Groot-Zimbabwe]]-kompleks aan die [[Zambezi]] gebou – dit was ’n beskawing wat vandag die [[Masjona|Shona]] genoem word. Van die 16de eeu af het al hoe meer state onder die Bantoevolke ontstaan. Dit is waarskynlik vanweë digter bevolkings (wat tot meer gespesialiseerde afdelings op arbeids- en militêre gebied gelei en migrasie moeiliker gemaak het), asook toenemende wisselwerkings met [[China|Chinese]], [[Europa|Europese]], [[Indonesië|Indonesiese]] en Arabiese handelaars aan die kus, tegnologiese ontwikkelings in ekonomiese bedrywighede en nuwe tegnieke vir die politiek-spirituele beskouing van koninklikes as die bron van nasionale mag en gesondheid.<ref>Shillington (2005)</ref>

== Galery ==
<gallery widths="200px" heights="200px">
Beeld:Kongo people2.jpg|[[Kongo (volk)|Kongo]]-jeugdiges in [[Kinshasa]].
Beeld:Kikyuyu-woman.jpeg|’n [[Kikuyu (volk)|Kikuyu]]-vrou in [[Kenia]].
Beeld:Mother and child in Mozambique.jpg|’n Makua-ma en -kind in [[Mosambiek]].
Beeld:Bubi children.jpg|Bubi-meisies in [[Ekwatoriaal-Guinee]].
Lêer:East&southern africa early iron age.png|Vondste uit die vroeë Ystertydperk in Oos- en Suider-Afrika.
Lêer:Niger-Congo.png|Die verspreiding van Bantoetale (liggeel) teenoor ander [[Niger-Kongo-tale]] en -volke (ligbruin).
Lêer:Bantu zones.png|Die verdeling van die Bantoetale volgens die [[Guthrie-klassifikasie van Bantoetale|Guthrie-klassifikasie]].
</gallery>

== Verwysings ==
{{Verwysings|3}}

== Bibliografie ==
* J. Desmond Clark, The Prehistory of Africa, Thames and Hudson, 1970
* Christopher Ehret, ''An African Classical Age: Eastern and Southern Africa in World History, 1000 B.C. to A.D. 400'', James Currey, Londen, 1998
* Christopher Ehret and Merrick Posnansky, eds., ''The Archaeological and Linguistic Reconstruction of African History'', University of California Press, Berkeley en Los Angeles, 1982
* April A. Gordon and Donald L. Gordon, ''Understanding Contemporary Africa'', Lynne Riener, Londen, 1996
* John M. Janzen, ''Ngoma: Discourses of Healing in Central and Southern Africa'', University of California Press, Berkeley en Los Angeles, 1992
* James L. Newman, ''The Peopling of Africa: A Geographic Interpretation'', Yale University Press, New Haven, 1995. {{ISBN|0-300-07280-5}}.
* Kevin Shillington, ''History of Africa'', 3rd ed. St. Martin's Press, New York, 2005
* Jan Vansina, ''Paths in the Rainforest: Toward a History of Political Tradition in Equatorial Africa'', University of Wisconsin Press, Madison, 1990
* Jan Vansina, "New linguistic evidence on the expansion of Bantu", ''Journal of African History'' 36:173–195, 1995
* Uitstalvenster van Bantoe-tuisnywerhede. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 2, Desember 1965

== Eksterne skakels ==
* {{Commons-kategorie inlyn|Bantu peoples}}
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Bantu peoples|Engelse Wikipedia]]

[[Kategorie:Bantoevolke| ]]