Deelwoord
'n Deelwoord[1] is 'n woord wat gedeeltelik 'n werkwoord en gedeeltelik 'n ander woordsoort is byvoorbeeld 'n selfstandige of byvoeglike naamwoord, 'n bywoord of 'n ander werkwoord.
Daar is twee soorte deelwoorde: Teenwoordige deelwoorde en Verlede deelwoorde
Teenwoordige deelwoorde
[wysig | wysig bron]Wanneer die aksie nog besig is om te gebeur, word –de, -ende of –end aan die woord gevoeg.
Slegs die werkwoorde doen, gaan, sien, slaan, staan (en hulle afleidings) kry -de, byvoorbeeld:
Hy het hard gewerk en sodoende goeie punte behaal.
voldoende bewyse;
bestaande reëls;
hy is siende blind;
verbygaande motors
Behalwe vir 'n paar uitsonderings kry alle werkwoorde -ende wanneer die beskrywende woord voor die selfstandige naamwoord (attributief) is, byvoorbeeld: huilende kind (kind is die selfstandige naamwoord)
sterwende oupa
waaiende wind
kokende water
-end na die s.nw, byvoorbeeld:
Die dansende meisie is gelukkig. (Meisie is die selfstandige naamwoord)
My ouers is baie ondersteunend. (Ouers is die selfstandige naamwoord)
Uitsonderings
[wysig | wysig bron]
Versag - versagtende omstandighede
liefhê - liefhebbende moeder
sê - veelseggende glimlag
vertroos - vertroostende drukkie
Verlede deelwoorde
[wysig | wysig bron]Wanneer die aksie reeds verby is, (verlede tyd) vorm ons ‘n beskrywende woord deur –ge vooraan en –de, -te of –e agter aan die woord te voeg:
Swak verlede deelwoorde word letterlik gebruik, byvoorbeeld: 'n gebreekte been, terwyl sterk verlede deelwoorde figuurlik gebruik word, byvoorbeeld 'n gebroke hart.
Swak verlede deelwoorde: ge- + -te of ge- + -de word agteraan die werkwoord gevoeg, byvoorbeeld:
'n getroude paartjie
'n gestrykte hemp
As die woord op K of P eindig, kry dit ge-+-te. Byvoorbeeld: (kook) water gekookte water
(kap) hout gekapte hout
As die woord op F, G of S eindig, kry dit ge- + -te of ge- + -de. Byvoorbeeld:
(afstof) boekrak afgestofte/de boekrak
(droog) vrugte gedroogte/de vrugte
(was) skoene gewaste/de skoene
Sterk verlede deelwoorde word gewoonlik gevorm deur vokaalverandering en eindig altyd met ‘n –e in die attributiewe vorm. Byvoorbeeld:
(bederf) kind – bedorwe kind;
(opwen) mense – opgewonde mense
'n Ryke verbeelding (teenoor ryk mense)
'n donkere toekoms (teenoor 'n donker kamer)
Verwysings
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir deelwoord.