Kant (materiaal)
Kant is 'n vlegwerk van garingdrade wat met behulp van 'n naald of ʼn klos op 'n bepaalde manier gekruis en geslinger is sodat daar 'n netwerk van sierlike patrone ontstaan. Dit word gebruik as versiering op klere (byvoorbeeld op krae en mou· boordjies), maar ook vir groter stukke soos bedspreie en altaarklede.
Vanweë die intensiewe arbeid wat by die vervaardiging betrokke is, word byna alle kant vandag met masjiene gemaak. Daar word tussen 2 soorte kant onderskei: naaldkant en kloskant, wat elkeen op 'n ander manier vervaardig word. Vir naaldkant, wat in die 16e eeu ontwikkel het, word 'n patroon op perkament geteken en op 'n dubbele laag grondstof vasgesit om stewigheid te verleen. Om die buitekant van die patroon word 'n kontoerdraad gevorm wat met hegsteke aan die grondstof vasgeryg word.
Die buitelyne van die patrone word nou met hegsteke om die kontoerdraad gevorm (om hulle in posisie te hou). Hierdie buitelyne word vervolgens met festoensteke omgewerk en die openinge ingevul. Wanneer die patroon voltooi is, word die hegsteke om die buitenste kontoerlyn losgeknip om die grondstof te verwyder, en die kantstof bly alleen oor. Omdat daar by naaldkant algemene steke soos festoensteek, knoopsgatsteek en steelsteek gebruik word, het hierdie tegniek baie gou gewild geword.
By kloskant word spelde volgens 'n bepaalde patroon op 'n kantkussing gesteek en garingdrade wat om klosse gedraai is, word op verskillende maniere heen en weer oor mekaar geslinger. Die spelde dien om die steke in posisie te hou. Kloskant (in Oud-Nederlands ook speldewerk genoem) is veral in Vlaandere gemaak, wat beroemd was om sy buitengewoon fyn gespinde linnegaring. Kant is ook van sy gemaak en het bekend gestaan as "blonde" omdat die natuurlike kleur van die sydraad geelbeige is. Ook vir kant van wit of swart sy is die term "blonde" gebruik.
Historiese ontwikkeling
[wysig | wysig bron]Daar word algemeen aanvaar dat naaldkant uit borduurwerk ontstaan het en dat kloskant uit verskeie vorme van fyn knoopwerk, soos filet en macramé, ontstaan het. Die oudste patrone vir naaldkant dateer uit ca. 1530 uit Venesië. In 1557 het 'n boek met patrone vir kloskant in Venesië verskyn. Behalwe Venesië het ook Milaan en Genua belangrike kantsentra geword. Die patrone was meestal geometries, 'n styI wat tot ongeveer 1625 gebruik is.
Aan die begin van die 17e eeu het die kantnywerheid in Vlaandere ontwikkel. Hier is veral kloskant gemaak. Die oudste bewaarde stuk is 'n gewatteerde deken wat in 1599 aan aartshertog Albert en –hertogin Isabella gegee is toe hulle getroud is en die hertog en hertogin van Brabant geword het. Dit word tans in die Museum vir Kuns en Geskiedenis in Brussel bewaar.
Vanaf ca. 1625 tot ca. 1650 was die vernaamste produk die wye skulpkant wat gebruik is as versiering vir krae. Voorbeelde hiervan is te sien op onder meer die portrette van Anthonie van Dyck (1599-1641). In die tweede helfte van die 17e eeu is daar in Venesië reliëfkant met groot patrone gemaak, die sogenaamde point de Venise. Colbert (1619-1683) het die kantnywerheid in 1665 in Frankryk gevestig en die staat het die monopolie op die vervaardiging van kant gehad.
Die kant wat hier gemaak is, die point de France, het baie soos die point de Venise gelyk. Sedert 1700 was dit die mode om geplooide kantvalle aan klere te dra. Sagter kant was hiervoor nodig en ʼn nuwe metode het posgevat, naamlik die gebruik van 'n fyn, maasagtige agtergrond, die reseau (vir naald- en kloskant). Die verskillende plaaslike kantsoorte het elk sy eie reseau of kantgrond gehad. Die point de France het plek gemaak vir naaldkantsoorte uit Alençon (point d' Alençon), wat uit 'n breë kantgrond met 'n smal randversiering bestaan het. Die point d'Argentan het 'n patroon gehad wat hoofsaaklik gevorm is deur die gefestoeneerde maas. Alençon en Argentan was die belangrikste Franse kantsentra.
In Vlaandere is Valencienneskant gemaak. Dit is 'n digte netwerk van blomme en arabeske, Binchekant genoem, wat uit digte ontwerp op ʼn gestippelde kantgrond (fond de neige) bestaan het. Die Vlaamse Mechelse kant het baie soos die Valencienneskant gelyk en kantgrond daarvan is sonder spelde geklos. In die loop van die 18e eeu het die patrone kleiner geword, terwyl die kantgrond al hoe meer plek ingeneem het. Dikwels is kloskant op kloskant, naaldkant op naaldkant of die een op die ander geapplikeer.
Dit is point d' Angleterre genoem. Hoewel die Belgiese kant altyd die Franse modes nagevolg het, het dit tog verskil van die Franse kant omdat dit fyner afgerond was. Dit is by die Franse hof en ander Europese koninklike howe hoog aangeprys. Om aan die wense van die keiserin Maria-Theresa te voldoen, het die Vlaamse state in 1743 vir haar 'n rok van Brusselse kant gemaak. Die keiserin was so beïndruk deur die rok dat sy 'n portret van haarself in die rok aan die state geskenk het.
Die skildery, met al die detail, is vandag in die stadsaal van Gent te sien. In 1768 is kantgrond vir die eerste keer met die masjien gemaak en wel in die dorpie Tulle. Die masjiengeweefde brokaattulle het egter nie gunstig vergelyk met die fyn handgemaakte naald- en kloskant nie. Handgemaakte kant is egter dikwels op hierdie tulle geapplikeer. Na 1835 het die masjienproduksie van kant 'n florerende bedryf geword. Die ou patrone is egter nog gebruik. Vandag word kant nog net op sommige plekke met die hand geklos, byvoorbeeld in Brugge (Brugse kant), maar dit word hoofsaaklik as toeriste-attraksie aangebied.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540 band