Lamkruis

Lamkruis, lamkruissiekte, swaaigat of litsiekte is die gebreksiekte by veral jong skape en beeste, toe te skryf aan 'n kopertekort in die dieet.

Woordherkoms

Die naam lamkruis (soos aangeteken in 1930 betreffende die toestand aangetref in die Strandveld van die Bredasdorpomgewing), verwys na die verlamming van die kruis van jong skape en beeste by geboorte. Swaaigat, wat weer aan die Weskus (Saldanhabaai-Vredenburg-omgewing) gebruiklik is, is 'n moontlike ontlening van swayback (van Queensland, Australië of Skotland) of swingback in Groot-Brittanje.

Die ouderdom van die Afrikaanse woorde is onbekend, maar omdat die mediese vakgebied in 1932 skielik bewus geword het van soortgelyke gevalle in Wes-Australië (enzootic ataxia) en Groot-Brittanje (swingback), het ander lande ook groter aandag daaraan begin skenk. Die Landbouweekblad maak melding van die siekte in 1946, maar die toestand is reeds vir meer as 20 jaar goed bekend [onder die ouers en grootouers van die boere].

Hoe dan ook, waarskynlik die eerste vermelding van die woord "lamkruis" is in 1930 gemaak deur Bekker en Rossouw, wat die probleem wat onder die skaapboere in die Strandveldgebied van Bredasdorp heers aanteken. In 'n vaktydskrifartikel van 1951 word ook duikers, bontebokke en steenbokke genoem wat aan 'n soortgelyke toestand ly, maar of dit verwant is aan lamkruis, is onseker. In 1951 word die kopertekort nie alleen as die oorsaak van lamsiekte beskou nie, maar moontlik ook kobalt.

Oorsaak en oplossing

Uit 'n holistiese benadering moet in ag geneem word dat die plantegroei van die natuurlike weidingsveld sy minerale verkry en opneem uit die grond en dat die grondgeskiedenis (of geologiese vorming) tog sy stempeltjie op die hedendaagse boerdery afdruk.

Die koperinhoud van die plante word regstreeks beïnvloed deur die hoeveelheid koper wat in die grond aangetref word waarin hul groei. Daarby moet onthou word dat die pH (of grondsuurheidsvlak) ook die koperinhoud van die plantegroei beïnvloed: hoe hoër die pH (dit is, hoe alkalieser) hoe minder kan die koper in die plant opgeneem word, afhangend natuurlik watter plantspesie hier te sprake is. En daardie plant, met of sonder koper, word deur die vee geknibbel en gepeusel. Hoe minder koper in die grond, hoe minder koper in die natuurlike weiding, hoe minder koper word in die dier opgeneem. Melk, soos by die soog van die lammers en kalwers, is gebrekkig aan koper.

Is hierdie grond van nature koperarmoedig, soos te sien by die sanderige, suidwestelike en kalkagtige kusgebiede van Suider-Afrika (wat die Weskus- en die Bredasdorpomgewing hierby insluit), dan word minder koper in die plantegroei opgeneem, of dit nou gras of bossies is.

Voorsorg is beter as nasorg: hierdie kopergebrek kan opgelos word as die boer die vee mineraalverrykte dierevoere sou gee as byvoer. As die boer egter om watter rede ook al (hetsy uit vrekkerigheid; uit onkunde; weens geldnood of omrede vervoer nie altyd moontlik is nie, soos in die 1800's; of deur die grond te laat uitloog en agteruitgaan met 'n laat-Gods-water-oor-Gods-akker-loop-benadering) sy diere oorlaat om maar te vreet wat die grond te bied het, loop pasgebore en jong kalwers en lammetjies die gevaar om die gebreksiekte op te doen wat tot die dood kan lei, en minder wins vir die boer beteken.

Gebreksimptome

• Verswakking van die brein- en rugmurgsenuwees
• Verlamming van die agterlyf
• Dit wissel hoe erg pasgebore lammetjies aangetas word: by die een lammetjie is daar dalk 'n onvaste, swaaiende en onsekere (loop)gang by die gatkant/agterkant speurbaar, terwyl die ander lammetjie weer glad nie kan opstaan nie.
• Die aantasting is onherstelbaar en die vrektesyfer is daarom gewoonlik hoog.
• Koper is nodig vir die kleurstofvorming van wol en hare (sintese van melanien), en sonder koper is karteling (keratinisasie) van Merinowol feitlik onmoontlik.