Wys bron van Nelson Mandela

{{Inligtingskas Ampsbekleër
| naam            = Nelson Mandela [[Lêer:Nobel prize medal.svg|20px]]
| beeld           = Nelson Mandela 1994 (2).jpg
| beeldonderskrif = Mandela in Washington, D.C., op<br />4 Oktober 1994
| orde            = 1ste [[President van Suid-Afrika]]
| termynaanvang   = [[10 Mei]] [[1994]]
| termyneinde     = [[14 Junie]] [[1999]]
| vise            = [[Thabo Mbeki]]<br />[[F. W. de Klerk]]
| voorganger      = [[F. W. de Klerk]]<br />''as [[Staatspresident van Suid-Afrika]]''
| opvolger        = [[Thabo Mbeki]]
| geboortedatum   = Rolihlahla Mandela<br />[[18 Julie]] [[1918]]
| geboortejaar    =
| geboortemaand   =
| geboortedag     =
| geboorteplek    = [[Mvezo]], [[Kaapprovinsie]], [[Unie van Suid-Afrika]]
| sterftedatum    = {{Sterfdatum en ouderdom|1918|7|18|2013|12|5}}
| sterfteplek     = [[Johannesburg]], [[Gauteng]], [[Suid-Afrika]]
| party           = [[African National Congress]]
| orde2           = 19de Sekretaris-generaal van die [[Beweging van Onverbonde Lande]]
| termynaanvang2  = [[1998]]
| termyneinde2    = [[1999]]
| voorganger2     = Andrés Pastrana Arango
| opvolger2       = [[Thabo Mbeki]]
| eggenoot        = [[Evelyn Mase|Evelyn Ntoko Mase]] (g. 1944–1957; geskei)<br />[[Winnie Madikizela-Mandela|Winnie Madikizela]] (g. 1958–1996; geskei)<br />[[Graça Machel]] (g. 1998–2013; sy dood)
| kinders         = Thembekile Mandela<br />Makaziwe Mandela<br />Makgatho Mandela<br />Makaziwe Mandela<br />Zenani Mandela<br />[[Zindziswa Mandela]]
| alma_mater      = [[Universiteit van Fort Hare]]<br />UoL External Programme<br />[[Universiteit van Suid-Afrika]]<br />[[Universiteit van die Witwatersrand]]
| religie         = Metodisme<ref>{{en}} {{cite book|last=Mandela|first=Nelson|title=Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela|year=1994|publisher=Macdonald Purnell|location=Randburg|isbn=0-316-87496-5|page=438}}</ref><ref>{{cite news |last=Dodds |first=Craig |title=Madiba funeral: Tutu snubbed |url=http://www.iol.co.za/news/south-africa/eastern-cape/madiba-funeral-tutu-snubbed-1.1622484#.Uqw_C9IW2yg |access-date=14 Desember 2013 |newspaper=Weekend Argus |date=14 Desember 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924125015/http://www.iol.co.za/news/south-africa/eastern-cape/madiba-funeral-tutu-snubbed-1.1622484 |archive-date=24 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
| handtekening    = Nelson Mandela Signature.svg
| militer         =
| lojaliteit      =
| tak             =
| diensjare       =
| rang            =
| eenheid         =
| oorloe          =
| toekennings     = Sakharof-prys (1988)<br />Bharat Ratna (1990)<br />[[Nobelprys vir Vrede]] (1993)<br />[[Orde van Lenin]]<br />Presidensiële Vryheidsmedalje (VSA)
}}

'''Nelson Rolihlahla Mandela''' (* [[18 Julie]] [[1918]]; † [[5 Desember]] [[2013]]<ref>{{en}} [http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-25249520 BBC News]</ref>) was die eerste staatshoof (1994–1999) van 'n volledig demokratiese [[Suid-Afrika]]. Hy is in 1999 as staatshoof deur [[Thabo Mbeki]] opgevolg.

== Vroeëre lewe ==
[[Lêer:Young Mandela.jpg|duimnael|links|upright|Nelson Mandela, omstreeks 1937]]
Rolihlahla Mandela is op [[18 Julie]] 1918 in [[Mvezo]], in die [[Transkei]] in die destydse [[Unie van Suid-Afrika]], gebore. Op die ouderdom van sewe jaar oud in [[Qunu]] word hy die eerste lid van sy familie wat skool toe gaan. Hier ontvang hy sy Engelse noemnaam, "Nelson", van 'n onderwyseres.

Ná matriek studeer Mandela aan die [[Universiteit van Fort Hare]], waar hy [[Oliver Tambo]] ontmoet, 'n lewenslange vriend en later kollega in die stryd ("struggle") om die bevryding van die agtergeblewe volke van Suid-Afrika.

== Politieke bedrywighede ==
[[Lêer:Mandela minus Clinton.jpg|duimnael|links|Mandela in 1993]]
Reeds as jeugdige en student verset Mandela hom teen regeringsoptrede wat die swart bevolking hul politieke, maatskaplike en ekonomiese regte ontneem. In [[1942]] word Mandela lid van die [[ANC]] en, saam met kamerade soos [[Walter Sisulu]] en [[Oliver Tambo]] en verskeie ondersteuners, stig hulle in [[1944]] die [[ANC Jeugliga]].

Die [[Afrikaner]]-beheerde [[Nasionale Party]] verkry in [[1948]] politieke beheer en ontwikkel die [[apartheid]]sbeleid wat op rasse-segregasie gegrond is. Mandela is prominent in die ANC se versetaksie van [[1952]] asook die [[1955]]-kongres waartydens die [[Vryheidsmanifes]] aangeneem word.

Uit die aard van die saak word die opstandelinge strafregtelik vervolg. Die regspraktyk Mandela & Tambo verleen egter goedkoop en selfs gratis regshulp aan swart beskuldigdes, wat andersins sonder enige regsverteenwoordiging hoegenaamd in die hof sou moes verskyn.

Mandela is immer teen gewelddadige verset. Massa-aksie lei daartoe dat hy en 150 ander op 5 Desember [[1956]] in hegtenis geneem en van [[hoogverraad]] aangekla word. Die verhoor duur 5 jaar tot in 1961, maar al die beskuldigdes word vrygespreek.

In [[1960]] skiet die [[SA Polisie]] na oproeriges in [[Sharpeville]] en word die ANC en anti-apartheidsgroepe verbied. Ná hierdie gebeurtenis, wat as 'n slagting onder die oproeriges beskou word, besluit Mandela en sy volgelinge om hulle tot gewapende verset te wend.

== Inhegtenisname en gevangesetting ==
[[Lêer:Nelson Mandela's prison cell, Robben Island, South Africa.jpg|duimnael|links|Nelson Mandela se tronksel op Robbeneiland.]]
In [[1961]] word Mandela leier van die ANC se gewapende vleuel ''[[Umkhonto we Sizwe]]''.

Op 5 Augustus [[1962]] word Mandela in hegtenis geneem, nadat hy 17 maande voortvlugtig was en word in die Johannesburg Fort in gevangenis geplaas.

Op 25 Oktober 1962 is Mandela tot vyf jaar gevangenestraf gevonnis en op 11 Junie [[1964]] word hy skuldig bevind en uitspraak gelewer betreffende sy verbintenis met terroristebedrywighede. Pres. [[P.W. Botha]] het hom verskeie kere kwytskelding van sy vonnis aangebied, mits hy geweld afsweer. Hy het dit van die hand gewys, en daardeur 27 jaar lank in die tronk deurgebring. Hy was tussen 1964 en [[1982]] op [[Robbeneiland]] gehou. Daarna is hy na [[Pollsmoor-gevangenis]] oorgedra waar hy tussen 1982 en [[1988]] gehou is. Daarna, as gevolg van [[tuberkulose]] is hy na [[Drakenstein-gevangenis]] oorgedra waar hy van 1988 tot sy vrylating op 11 Februarie [[1990]] gehou is.

== Presidentskap ==
* President van die ANC (Julie [[1991]] – Desember [[1997]])
* [[President van Suid-Afrika]] (Mei [[1994]] – Junie [[1999]])

== Huwelike ==
Egskeiding ontbind sy eerste huwelik van 13 jaar met Evelyn Ntoko Mase in [[1957]].
Sy tweede huwelik is met [[Winnie Madikizela-Mandela|Winnie Madikizela]], wat na 38 jaar eindig met 'n egskeiding in Maart [[1996]].

Sy derde huwelik is op 18 Julie [[1998]] (Mandela se 80ste verjaarsdag) met Graça Machel (weduwee van die voormalige [[Mosambiek]]se president, Samora Machel) voltrek.

== Na sy vrylating ==
[[Lêer:Frederik de Klerk with Nelson Mandela - World Economic Forum Annual Meeting Davos 1992.jpg|duimnael|links|FW de Klerk en Nelson Mandela skud die blad in Januarie 1992.]]
Mandela word gereken as 'n ikoon in onlangse Suid-Afrikaanse geskiedenis. Hy speel 'n sentrale rol in die [[onderhandelinge om apartheid te beëindig]].  Versoenend teenoor sy politieke vervolgers, nadat hy 27 jaar gevange gehou is te [[Robbeneiland]], tree hy op as patriarg om wêreldwyd respek te ontlok vir sy [[leierskap]]. Sy aansien styg ook onder die [[Wit mense|wit]] [[Afrikaners]] in Suid-Afrika, tradisioneel Nasionale Party-ondersteuners, wat hom in die [[apartheid]]sjare as "vyand" tipeer het.

Saam met [[F.W. de Klerk]] ontvang Mandela die [[Nobelprys vir Vrede]] in [[1993]].<ref>{{cite web |title=The Nobel Peace Prize 1993 |publisher=Nobelprize.org |url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/index.html |access-date=6 Oktober 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180630194228/https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/index.html |archive-date=30 Junie 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

Hy oorhandig die [[William Webb Ellis]]trofee aan [[Francois Pienaar]] nadat die [[Springbokke]] die [[Rugbywêreldbeker 1995]] gewen het.

== Aftrede ==
Hy ontluik hierna as voorspraakmaker vir 'n verskeidenheid menseregte-organisasies en -bedrywighede gerig op maatskaplike werksaamhede.

Gedurende Mei [[2004]] tree hy op in die afvaardiging wat Suid-Afrika by [[FIFA]] verteenwoordig om die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010]] aan te bied. Die Suid-Afrikaanse afvaardiging is suksesvol en Mandela word in hierdie opsig beskou as 'n sleutelfiguur.

Mandela kondig op 1 Junie 2004 aan dat hy uit die openbare oog tree "om te gaan rus" — "hy benodig meer tyd om saam met sy familie deur te bring, privaat te wees en sy boek te voltooi". Hy wou ook meer leeswerk doen.

== Afsterwe ==
[[Lêer:Dignitaries at the memorial service of Nelson Mandela.svg|duimnael|Hooggeplaastes by die roudiens van Nelson Mandela:
{{legend|#EEC111|Suid-Afrika}}
{{legend|#22b14c|Staats- en regeringshoofde}}
{{legend|#6ce391|Verteenwoordigers van die regering}}]]
Op [[5 Desember]] 2013 maak die president van Suid-Afrika, [[Jacob Zuma]], bekend dat Mandela op 95-jarige ouderdom in sy huis in Johannesburg oorlede is.<ref>{{nl}} [http://nos.nl/artikel/583118-nelson-mandela-95-overleden.html Nelson Mandela (95) overleden], NOS.nl, 5 Desember 2013.</ref> Boodskappe van meegevoel stroom hierna vanuit alle dele van die wêreld in. In Suid-Afrika is 'n tydperk van nasionale rou afgekondig. Sondag 8 Desember was aangewys as 'n landswye dag van 'gebed en besinning' en op 10 Desember word daar 'n reuse gedenkbyeenkoms vir die ontslape oud-president in die FNB-stadion te [[Soweto]] gehou. Mandela is op [[15 Desember]] 2013 in [[Qunu]] in die teenwoordigheid van sy familie en duisende roubeklaers begrawe, en die volle dag se verrigtinge is direk op TV gebeeldsend.

== Sien ook ==
* [[Zelda la Grange]], Mandela se voormalige privaatsekretaresse.
* [[Kabinet van Nelson Mandela]] (1994–1999)
* [[Invictus]], die gedig wat Nelson Mandela gehelp het om in die tronk vas te byt.

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie}}
* http://www.anc.org.za/people/mandela.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040610081033/http://www.anc.org.za/people/mandela.html |date=10 Junie 2004 }}
* http://www.dailypast.com/africa/mandela.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051214102330/http://www.dailypast.com/africa/mandela.shtml |date=14 Desember 2005 }}
* [http://www.vvipvideo.com/Nelson_Mandela Nelson Mandela Videos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080116201120/http://www.vvipvideo.com/Nelson_Mandela |date=16 Januarie 2008 }}
{{Wikiquote}}

{{beginboks}}
{{opvolgboks|titel=[[President van Suid-Afrika]]|voor=[[F. W. de Klerk]]<br />''as [[staatspresident van Suid-Afrika]]''|na=[[Thabo Mbeki]]|jare=1994–1999}}
{{opvolgboks|titel=President van die [[African National Congress]]|voor=[[Oliver Tambo]]|na=[[Thabo Mbeki]]|jare=1991–1997}}
{{opvolgboks|titel=Sekretaris-generaal van die [[Beweging van Onverbonde Lande]]|voor=Andrés Pastrana Arango|na=[[Thabo Mbeki]]|jare=1998–1999}}
{{eindboks}}

{{Presidente van Suid-Afrika}}
{{Wenners van die Nobelprys vir Vrede}}
{{Time-persone van die jaar}}
{{Normdata}}

{{DEFAULTSORT:Mandela, Nelson}}
[[Kategorie:Presidente van Suid-Afrika]]
[[Kategorie:Lede van die Nasionale Vergadering van Suid-Afrika]]
[[Kategorie:Politici van die African National Congress]]
[[Kategorie:Suid-Afrikaanse anti-apartheidsaktiviste]]
[[Kategorie:Suid-Afrikaanse Nobelpryswenners]]
[[Kategorie:Wenners van die Nobelprys vir Vrede]]
[[Kategorie:Xhosas]]
[[Kategorie:Geboortes in 1918]]
[[Kategorie:Sterftes in 2013]]