Stereotipes en interkulturele konflik in “By fakkellig” (Karel Schoeman)

Dit is moontlik om – deur middel van 'n objektiewe wetenskaplike studie van stereotipes in die letterkunde, genaamd Imagologie – deur middel van literêre tekste gekonfronteer te word met eie stereotipes en te groei tot 'n bewustheid van die relatiwiteit daarvan.

Degenaar maak die opmerking dat die letterkundige self-referensialiteit moet beoefen, metodologiese verantwoording moet doen en bewus moet wees van die konteks waarin, en die waardes waarmee sy haar vak beoefen. Die keuse van die Imagologie as teoretiese raamwerk hou verband daarmee dat enige opvoeder wat betrokke is in die onderrig van letterkunde in 'n multikulturele Suid-Afrika, kennis behoort te neem van die konteks waar leerders individuele verskille met hulle saamdra. As gevolg van die persoonlike, sosiale en kulturele verskille, kom interkulturele konflik in taalklaskamers voor en dit kan ontlont word deur die betrokkenheid en afstand wat 'n studie van stereotipes kan bied. Die Imagologie as studie van beelde (“images”) bied 'n bruikbare raamwerk vir die ondersoek van nasionale en kulturele waardes, juis omdat dit stereotipes in die literatuur bestudeer, en spesifiek konsentreer op die literêre verwoording van nasionale en kulturele identiteit.

In hierdie artikel word gefokus op die gevoelens wat die Self en die Ander in By fakkellig (Karel Schoeman) teenoor mekaar het, hoe dit kognitief verwerk word en ideologies geïnterpreteer word. Daarmee saam word ook aandag gegee aan die interpersoonlike implikasies van hierdie waarnemings en die ruimte van die Ander, sowel as die stereotipes wat ter sprake is tydens die reis van die Self na die Ander en die mate waarin interkulturele kontak met die Ander bydra tot die vorming en vestiging van die identiteit van die Self.

In By fakkellig (1965) deur Karel Schoeman is dit moontlik om aan die hand van 'n imagologiese analise te konsentreer op die relatiwiteit van kulture aan die hand van ooreenkomste en verskille en kan gekyk word hoe die sienings van die Self en die Ander die gevolg is van historiese gebeure. Deur te let op die volgende aanhalings kan beklemtoon word dat By fakkellig 'n roman is waarin dit gaan om die hoofkarakter wat sy bestemming bereik en in die proses kom by insig van die Self en die Ander met wie hy in kontak is:

• "Elke wese is goed juis omdat dit bestaan en in soverre dit bestaan om die doel te verwesenlik wat in hom skuil, en deur hierdie verwesenliking word hy volmaak".
• "Om onsself te ken moet ons al die gestaltes ken wat in ons aanwesig is” (Van Wyk Louw, aangehaal deur Gillomee, referaat gelewer tydens die ALV-kongres, Oktober 2000).
• "Die sin van die lewe word gevind in die geheel, in doelrealisering, in lewensbesef” (Hans Ester, referaat gelewer tydens die ALV-kongres, Oktober 2000).

Imagologie

Leerssen bespreek in terme van ruimte- en tydbeelding twee suster-genres wat deur die Imagologie bestudeer word. Eerstens is die "romance" 'n soort verhaal waar daar genoeg avontuur en spanning is om die belangstelling van die leser te behou. Dit handel gewoonlik oor herkenbare karakters waarmee die leser kan identifiseer, meestal omdat hulle stereotipies uitgebeeld word. Teenoor die "romance" staan die "novel", wat realistieser is, met meer aandag vir die sosiale of psigologiese omstandighede waarin die karakters verkeer. Laastenoemde genre is meer ernstig, besadig, respektabel, soms met "een kritische … noot, maar soms ook wat saai". Verder is 'n tipiese novelle een waar die hoofkarakter 'n persoon is van potensiële voortreflikheid wat in Ierland aankom, en hier vind die leser 'n tipiese beskrywing van die hoofkarakter David in By fakkellig (Karel Schoeman):

he … possesses every qualification for a rich and interesting life, yet nothing noteworthy has ever happened to him, and he is full of spleen until … he is dragged into a whirl of undreamt-of adventures, his former habits, prejudices and ways of thinking suddenly give way to an all-absorbing passion, which irresistibly hurries him towards bliss or destruction, as the case may be.    

Indien By fakkellig binne 'n literêre genre geplaas word,is daar verskeie redes waarom hierdie roman as 'n kombinasie van "romance" en "novel" gesien kan word (vergelyk Leerssen se beskrywing van Anglo-Ierse letterkunde. Leerssen noem en bespreek verskeie voorbeelde van eksotisistiese "romances", en By fakkellig kan in hierdie genre geplaas beskou word.

Dit is ook moontlik om Schoeman se verhaal te sien as voorbeeld van "novel", as gekyk word na Leerssen se bespreking van Scott, Morgan en Maturin se Anglo-Ierse verhale wat afspeel teen 'n romantiese agtergrond binne die meer aardse en historiese konteks van die novelle. Genoemde outeurs maak gebruik van "the technique of deliberate oscillations between, and juxtaposition of, the two Irelands". Ook Jooste verwys na die hoofkarakter se begeerte om hom van die plaaslike werklikheid los te maak, met 'n ietwat romantiese drang om 'n elders op te soek.

Met die oog op die imagologiese bestudering van By fakkellig wat handel oor 'n ontmoeting tussen 'n jong Engelsman en die Iere in Ierland rondom 1798, kan daar gekyk word na die wyse waarop die Self (die Engelse) en die Ander (die Iere) oor die algemeen in Anglo-Ierse literêre tekste uitgebeeld is. Stereotipes van Iere deur die Engelse in die Anglo-Ierse literatuur is volgens Leerssen dat hulle barbare is, "halve wilden die dringend onder Engels bestuur gesteld dienden te worden omdat ze niet beschaafd genoeg waren om aan hun eigen beestachtigheid te worden overgelaten".

Analise van stereotipes en interkulturele konflik in By fakkellig (Karel Schoeman)

Agtergrond

In 1966 verskyn Karel Schoeman se roman, By fakkellig, en verskeie resensies toon aan hoe die roman gebaseer is op die geskiedenis van die Ierse rebellie in 1798. Jansen motiveer waarom dit as 'n historiese roman gelees kan word, maar Steenberg verskil van Jansen, en meen dat dit slegs die raamwerk van die romangebeure is wat direk histories waar is en dus 'n besondere geloofwaardigheid en egtheid kry.

Om By fakkellig te plaas binne Schoeman se oeuvre, maak sowel Steenberg as Deudney 'n studie van die roman se sosio-politieke betrokkenheid. Alhoewel die roman vir etlike jare voorgeskryf was vir matriek Eerste Taalleerders, is dit nie eintlik in terme van stereotipes bestudeer nie. Meestal is gefokus op die hoofkarakter se buitestaanderskarakter en ander strukturele elemente.

'n Aspek wat uitstaan in terme van literêre beelding is die presentasie van die hoofkarakter (David) se identiteit as deel van die Engelse, wat groei namate hy betrokke raak by die Iere se alteriteit. David ontdek sy Self hoe meer hy deel word van die Ander en deelneem aan hulle bestaan. Ook betekenisvol is die mate waarin David se stereotipes van die Ander minder word soos wat hy hulle as mense begin sien en ervaar en nie meer as net deel van 'n anonieme onbekende horde nie. Dit lyk dus ook gepas om die roman binne imagologiese kader te plaas, behalwe dat dit as deel van "engagement" literatuur gesien kan word (vgl. Brink, 1973).

Schoeman is bekend daarvoor dat hy sekere temas verweef in sy letterkundige werke. Hierdie temas kan ook onderskei word in By fakkellig,  naamlik die hoofkarakter se vreemdeling- en reisigerskap, onvermoë om hom met sy werklikheid te versoen, pessimistiese ondergangsvisie, (vgl. Steenberg se bespreking van eksistensialisme in hierdie roman), waarneming van Afrika vanuit 'n hoofsaaklik Europese afstand (in hierdie geval deur skuinsverwysing), onoplosbare tweespalt tussen liefde vir die eie en verwerping daarvan. Motiewe wat duidelik onderskei kan word, is die belewing van lig en donker (dikwels om silhoeët en helderheid van insig of visie uit te beeld), asook die gang van die seisoene as deel van die hoofkarakter se groei en insig.

Intertekstualiteit

Twee van By fakkellig se implisiete intertekste – Schoeman se twee Ierse dagboeke – bevestig dat dié roman geskik is vir imagologiese ontleding, omdat die karakters binne 'n geskiedkundige gegewe geplaas word. Steenberg gebruik Berig uit die vreemde (1966) om die historisiteit van enkele figure in die roman uit te lig.

Dit is veral in Van 'n verre eiland (1968), wat gepubliseer is ná die verskyning van By fakkellig, waar die leser intertekstuele verwysings vind om te bevestig dat die skrywer se verblyf in Ierland hom bewus gemaak het van die land se geskiedenis en die ooreenkomste met Suid-Afrika. Die vervalle Donore-landgoed word beskryf en die vergelyking met Suid-Afrika word eksplisiet getref as Schoeman die betekenis van die naam verskaf:

dieselfde onreg … daardie huis (by implikasie: Suid-Afrika) sou ons ook Dún Odhar kan noem … Dún Uabhair … en dit sal ook 'n puin word … die trotse fort of vesting (Dún Uabhair); die gevalle engele word clann uabhair genoem, die kinders van die hoogmoed. Of miskien was dit oorspronklik Dún Odhar, die goue vesting (p.85).

Ander eksplisiete intertekste wat deur die karakters in die roman self gelees en bespreek word, is die geskrifte wat ontstaan het rondom die Franse Rewolusie, geskryf deur Rousseau (Discours, Contrat Social), Voltaire, Montesqieu en Diderot. Ook die Bybel word dikwels aangehaal en bespreek.

Beelding van ruimte en tyd

Volgens die imagologiese raamwerk ondergaan die Self dikwels 'n reis na die Ander, wat 'n mengsel van estetiese verwagtings en konkrete ervarings is. Dikwels vind 'n reis plaas waardeur die karakter beweeg tot persoonlike volwassenheid en geluk – iets wat plaasvind as gevolg van die ontmoeting van die Self met die Ander.

Syndram verwys na die estetiese funksie van nasionale beelde, waar sommige effekte verkry word deur 'n ruimtelike of kulturele "couleur locale". Daar is dus 'n literêre topografie met sy eie aura van gemoedstoestande en assosiasies binne 'n emosionele bekoring wat sterker is in die letterkunde as in die historiese werklikheid. Hierdie soort atmosferiese beelding hang saam met wat Leerssen Keltiese eksotisisme noem, waar die leser (saam met die hoofkarakter) geneem word vanuit 'n werklikheid van verveling na 'n droomwêreld,

a fascination with what is different, a desire to get in touch with otherness; and that desire is ultimately impossible … It is curious to see how similar telescoping mechanisms of deferral, the 'not yet quite there', are at work in exoticist discourse. The Really Other Place is always elsewhere.

In By fakkellig is daar 'n tipiese representasie van romantiese eksotisisme waar gewerk word op 'n chronologiese sowel as 'n geografiese as en daar 'n uitbeelding is van veraf en pittoreske plekke en tye "into or towards the unknown Celtic world".

By fakkellig kan gesien word as 'n stemmingsroman, want  'n ander manier waarop David se karakter gerepresenteer word, is in die ruimteparadigma. Rimmon-Kenan sê: "Landscape can be analogous not only to a character-trait but also to a passing mood".

Waarop nou konsentreer word, is die wyse waarop die ruimte telkens David se gemoedstoestand simbolies in die teks reflekteer. Dit hang saam met die imagologiese ondersoek in die sin dat vroeër gesê is By fakkellig gesien kan word as 'n voorbeeld van "romance". Kenmerkend van hierdie genre is dat die ruimtebeelding eksoties en romanties is. Die beste voorbeelde van pittoreskheid (p.114 – Liam se beskrywing) is die mistieke Middernagmisviering op Kersnag in die donkerte van veld en die brand van fakkels, die wisseling van skadu en lig, 'n "onpersoonlike skoonheid", waarmee Liam vir David inlei in die wêreld van die Iere (p.115), wat Séamas noem 'n "glimp van 'n vreemde en onbekende wêreld … Jy hoef nie na Persië of Egipte te reis nie" (p.113).

Takke se silhoeët teen die kaal lug, en die spel van skadu en lig word telkens waargeneem, veral waar 'n karakter insig kry, of die visie van die literêre teks verbeeld word. 'n Voorbeeld hiervan is waar David en Alice saam perdry en die verteller fokaliseer op die "kaal populiere … troosteloos … teen die lug" (p.10), en net hierna word Alice se liefde vir en weemoedig oor die Ierlandse landskap verbeeld (p.11).

Aan die een kant is daar die "fyn netwerk van die takke" (p.83) wat alles om David heenvleg om hom af te sonder, 'n beeld wat ook voorkom wanneer David se verlange en eensaamheid ná Alice se vertrek na Dublin uitgebeeld word (p.82).

Hoe meer die insig in David se Self groei, hoe meer staan dinge (veral takke en bome) soos 'n silhoeët uit. Nadat hy die sinvolle gesprekke met Liam en Séamas gehad het, staan die takke van hegge en bome kaal uit (p.114). Dieselfde beeld word gebruik om David se insig te releveer na die dood van die ou vrou (die simbool van Ierland), wanneer David bewus word van  "kaal takke teen die lug" (p.128) en 'n nuwe gevoel van vryheid nadat hy vroeër sy mantel gegee het om oor haar te gooi en só intiem  betrokke geraak het by hierdie deel van die mense van Ierland.

Nadat David en Liam mekaar die hand gegee het en hulle vriendskap bevestig het, skyn die maan tussen die wolke deur en die "bome hef glimmende takke op" (p.155). In sy nuwe hegte verhouding met Liam is David daarvan bewus dat niks daarna vir hom meer dieselfde sou kon wees nie, en dat die stilte en die eensaamheid om hom heen skerper en bitterder sou wees as voorheen (p.156). David se insig vind dus 'n weerkaatsing in hierdie spesifieke verbeelding van die natuur.

Wanneer die twee vriende vir die tweede laaste keer in die verhaal mekaar ontmoet, is hulle weer in die maanlig, en die kaal stamme van die bome blink silwer. As Liam wegstap, word hy self 'n skadu tussen die stamme van die woud, "nou helder in die maanlig, en dan weer verlore in die donkerte van die bome" (p.163).

Aan die einde sien David ironies hoe die volk hom sien: "die heldhaftige figuur teen die lug afgeteken" (p.213) en uiteindelik is die sirkel voltooi, wanneer daar vir hom net die netwerk is wat bly "die klein kring van die duister om hom heen" (p.214).

Tersyde kan net aangehaal word wat Schoeman in sy tweede Ierse dagboek van Ierland sê: "die beeld … wat ek die graagste terugvind: naakte takke teen die hemel, en die lug donker oor die heuwels" ((1968:99).

Die gang van seisoene as beelding van tyd, en die innerlike groei in David word deur beide Jansen (1977:10-12) en Smuts (1975:131-2) bespreek. In 'n imagologiese raamwerk kan dit gesien word as 'n reis na die Ander en afskeid van die stereotipes van die Self. Opvallend is die warmte en groeiende innigheid (tussen David en die Iere) wat saamgaan met die winter, sowel as die witheid van die sneeu wat die reinheid en onskuld (van die Iere) in terme van die Kersboodskap beklemtoon en heenwys na David se innerlike vryheid, so ook die lente wat simbool is van nuwe groei en verandering in verhoudinge en historiese gebeure.

Die sikliese karakter van tyd word uitgebeeld deur die kringe waarin David betrokke is en die patrone wat hy waarneem: die dans saam met Alice waar David moeite het om deel te word, maar tog probeer (p.21), Eilis wat vir David die Ierse danse aanleer (p.133) en David wat deel voel van hulle kring (p.135), David, Liam en Séamas se kring wat gedurende die winter steeds hegter word (p.139) en voltallig is as David en Eilis, Liam en Nora bymekaar is (p.166). Aan die einde is dit slegs hy wat oorbly in die tronk en hy "moet nou sit en die los drade optel om die patroon te probeer herken wat hulle vorm" (p.211). Uiteindelik vind hy troos met die "vlegwerk van are en senuwees … elke daad en besluit vasgebind in die netwerk van sy weefsel ..." (p.214): hy het gedoen wat hy moes doen. Hierdie beeld hang ten nouste saam met Schoeman se beelding van mosaïekpatrone in sy latere werke.

Identiteit van die Engelse

Die verteller fokaliseer dikwels op die oppervlakkigheid, ydelheid en materialisme van die Engelse as deel van die Self, as hul bals, eetmaaltye en kerkdiens in besonderhede uitgebeeld word (pp.12, 24, 116 afsonderlik). Ook die Engelse mans en vrouens se tydverdrywe is sprekend van hul verveelde en sinlose bestaan: jag, drink, kaartspeel, pyl en boog skiet, roei en ysskaats op die meer. David praat van Dublin se staatsdiensamptenare in terme van kliekerigheid, omkopery, spioenasie en skinderpraatjies (p.76). Die boeke in die Donore-huis is vir vertoon, "soos muurpapier en gordyne" (p.11).

Omdat David meestal die gefokaliseerde is, word daar minder stereotipes van hom uitgebeeld, as van die Engelse of die Iere. Hoofsaaklik word onpersoonlike benaminge gebruik, wat dui op sy gebrek aan identiteit. Meestal word hy "Sir Arthur se broer" genoem (onder andere deur Séamas, p.90), ook "ons parlementslid se broer" en "die meneer" (deur Liam, p.86, 91), lady Alice se "swaer in die sjees" (deur die winkeliers in Droim Cille, p.42). Dit is eers wanneer David en Liam hegte vriende word en reeds begin afskeid neem (p.148) dat laasgenoemde (as verteenwoordiger van die Iere) herhaaldelik vir David op sy naam noem.

Die Anglo-Ierse grondeienaars word heelwat deur middel van stereotipes verbeeld. Self sê David vir Alice: "Julle mense in Engeland dink mos ons is barbare" (p.6) en die jong neef van die Hertog van Leinster meen die grondeienaars is konserwatief (p.26). David tree wel op soos een van die grondeienaars as hy geld gooi vir die ou man (p.36), en later ook vir Liam op Alice se aandrang (p.47).

David word gesien in kontras met die Engelse grondeienaars as Liam sê: "jy rook nie, jag nie, dobbel nie, raak nie dronk nie, brand nie vloekend los met jou karwats onder die stalknegte en pagters nie" (p.97) – hy staan dus skerp uit as 'n uitsondering. Liam merk ook op dat dit ongewoon is vir iemand in David se "posisie" om rewolusionêre geskrifte te lees, hy is 'n "edele barbaar, in vryheid grootgeword" (p.108), iemand "uit 'n ander wêreld" (p.109).

Alteriteit van die Iere

David kom in aanraking met die Ierse boerestand deur sy kontak met die intellektuele, kommunikatiewe karakters, Liam O Néil, Séamas Bán en die Roomse pastoor O Floinn (vgl. Smuts). Die verteller fokaliseer op hulle sienings en uitsprake, ook hulle stereotipes van die Engelse, en hulle verwoording van hoe die Iere is.

Aan die begin van die verhaal fokaliseer die verteller op die Ander en beeld hul omgewing uit as "vervalle huisies van die gehuggies met kinders en kaalvoetvrouens wat hulle van die deure nastaar", waar lappies aan die struike fladder en Arthur die uitspraak maak dat hul ellende geen einde ken nie (p.9). Verder word melding gemaak van vuil kinders wat weggestoot word en met groot oë staar na besoekers, "vroue met skerp, hoekige gesigte, slordige hare, sjaals oor hul koppe" (p.33). Hulle word in die algemeen deur Arthur beskryf as "priesters, bedelaars, musikante, digters, perdekopers, opruiers, spioene", en ideologies maak hy uitspraak oor hul rewolusionêre idees (p.37). Lady Harriet noem hulle "diewe- en moordenaarsbendes" (p.36), en ds. Burnwood se vrou praat van mense wat "teer op jou goedheid", 'n bedelaarskolonie wat nie dankbaar is nie en alles omsit in drank (p.38). Die verteller beeld hulle uit as diere, kaalvoetboere wat slaap op vloere in vensterlose hutte (p.40).

Aanvanklik is David as fokaliseerder skerp sintuiglik bewus van hul ongewaste liggame en die geur van ontelbare maaltye in hul hutte (p.34). David sien die Iere en hul alteriteit as vreemdelinge, mense met donker oë en hoë jukbeendere, gesigte wat geen begrip toon nie, geen ontsag het nie (p.35). Hy sien hulle "soos wilde diere" wat lek aan jou vingers soos jong herte, met iets ongetems in hul oë en gebare, waaksaam en skrikkerig, op vlug (p.39). (Dit is duidelik dat David hier reeds emosioneel reageer op hulle en iets anders aanvoel as walging.) Wanneer hy en Alice in Droim Cille ry met die sjees, is David intens bewus van hulle armoede en opdringerigheid, uitgestrekte arms en oop hande, hulle geskreeu, stank en vodde, en hy voel walging en vrees (p.42).

Volgens die Engelse weet die Iere niks van kultuur nie (p.56), maar Maria beleef hulle musiek as weemoedig en romanties (p.59). Lady Elizabeth dink die mans se varke is altyd in die pad, die vrouens was klere in die rivier en hulle het "vreeslike klein, half kaal kindertjies … rou barbare" (p.56).

As die verteller fokaliseer op die emosies en handelinge van David, is sy groei van afstand na betrokkenheid duidelik. Algaande raak hy bewus van sy eie mense se skyn en oppervlakkigheid (p.60). Nadat daar 'n wending gekom het en die vakuum wat deur Alice se weggaan gelaat is, gevul word deur die gesellige samesyn by Ard na Croise, is dit vir David moeilik om voort te gaan met sy eensame lewe van onbetrokkenheid. Tuis op Donore wil hy liefs in die kombuis sit as alleen wees, want hy verlang na die bediendes se geselligheid, waar hulle praat, lag, kaart speel, ravot, en die tee stowe. Hy sien nie meer die negatiewe raak nie, naamlik die fyn as, die gebreekte goed wat onder die kombuiskas ingevee is, die spinnerakke en die versuipte muis (p.80). Vroeër sou hy hierna gekyk het met afkeur, terwyl hy nou daarna verlang.

Algaande begin David vergeet dat Liam 'n gewone skoolmeester is en een van "die volk … 'n brutale vent met 'n verslete baadjie". Liam word vir hom 'n mens, 'n "hand op sy arm … 'n stem in sy oor … iemand langs hom in die duister" (p.88). Hy hoor dat Liam 'n afstammeling van een van die opperkonings van Ierland is (p.92). Waar dit vroeër vir hom 'n soort skande sou wees, sit hy nou met Liam en gesels en soek nie meer verskonings daarvoor nie (p.100).

In die donker Kersnag by die lig van fakkels, begin David wonder oor hierdie mense, die Iere, "wie is hulle?" Vir hom kry die donker, knielende menigte 'n "waardigheid … onpersoonlike skoonheid" en hy herken nie meer die onderdanigheid, sluheid, geveinsdheid en gedweëheid van vroeër nie. Vir David is dit "asof hulle vannag vrygekoop is uit hulle diensskap" (p.115). David se siening van hulle het verander, die stereotipes wat hy van hulle gehad het, is vir hom nou slegs 'n herinnering (p.122).

Ook David se kontak met die ou vrou, wat 'n simbool van Ierland is (p.124), is 'n sintuiglike ervaring wat daartoe bydra dat hy verander, teenoor haar ontdek hy 'n "gevoel van teerheid", hy onthou haar hare teen sy lippe en hoe hy haar gestut het met sy arm (p.124). Hy hoor hoe die vroue vir haar bid, "sag en soet" (p.128). En hy word deel van hulle as die weduwee hom "seun" noem, asof hy een van haar kinders is (p.129).

As Eilis en Nora vir David leer om Iers te praat, is hy deel van hulle geskerts en gelag, hy voel aanvaar. Die meisies verloor vir hom hulle skugterheid, al lyk hulle nog steeds soos herte, waaksaam. Hy ervaar teenoor hulle 'n gevoel van teerheid en hy geniet Eilis se humor en gevatheid (p.138).

Imagologies gesien is dit duidelik dat David se identiteit gevestig word deur die integrasie van die Ander in sy Self. David se karakter en identiteit word dus deur ontmoeting met die Iere en aan die hand van hulle alteriteit bevestig. Hierdie verandering en groei vind gestalte in David se besef van sy eie identiteit en die Ander se mensheid, waar hy ontdek dat dit daarin is dat mens jouself waarlik vind (p.113) en uiteindelik voel hy dat hy vry is as hy losgekom het van die gekwetter van die Engelse meisies (p.121).

Interkulturele konflik

Die verteller se fokalisering op ideologiese waardes toon die grootste interkulturele konflik aan. Dit handel veral rondom die twee groepe se tydverdrywe en uiteindelik hul afsonderlike beskouings van reg en vryheid. Meestal fokaliseer die verteller op die Engelse in terme van hul ydelheid en die sinloosheid van hulle bestaan, teenoor die Iere se stryd om te oorleef.

Dit is veral in die mans se gesprekke oor die politiek waar die ideologiese konflik duidelik is. Aan die een kant staan die jong neef van die Hertog van Leinster wat pleit vir menslikheid en meld dat die wette van die land onregverdig is teenoor die Iere en laasgenoemde min gegun is in terme van politiek, godsdiens en opvoeding (p.28). In teenstelling met sy ontsag vir menswaardigheid, word regter Greenwood satiries verbeeld in sy veroordeling van die Ierse opstandelinge. "Hang hulle!" sê hy, terwyl op hom gefokaliseer word as iemand wat smul aan sy hoenderboud met sy vetterige hande en die laaste vleis met smaak van die been afskeur. Hy meen dat die galgtou die beste en vinnigste oplossing is, want "niks minder as dít sal op hierdie mense 'n indruk maak nie" (p.28). Hier teenoor is dit ook veral David se gesprekke met die Ierse (intellektuele) mans waarin op hulle ideologiese waardes gefokaliseer word.

Vir die Engelse grondeienaars is 'n "boerejag (op die Ierse boere) in die maanlig, tot die tyd vir die vosse begin het" (p.69) amper ewe avontuurlik as hulle jagtogte. Liam merk op dat die grondeienaars nie geesdriftig raak oor rewolusionêre filosowe nie, omdat hulle alles sou verloor (p.111), Townsend praat van "filantropiese pesdampe uit Frankryk" (p.70). Vir die Engelse gaan dit net oor hulle eie "beskerming, veiligheid, sekerheid" (p.178) en in hulle gesprekke rui hulle mekaar op met luide stemme en geesdriftige geskreeu. Verder is daar dikwels ironie as die verteller fokaliseer op hul eie sinistêre sinspelings van hul geheime seksuele verhoudings met Ierse vroue (p.179).

Ds. Burnwood en sy vrou word deur die verteller gefokaliseer as "plante in 'n broeikas" (p.37) wie se verpligting tot liefdadigheid beperk is tot hul eie Protestantse kerk en nie die Roomse insluit nie (p.38). In teenstelling met hulle word die onbaatsugtigheid van Séamas en die weduwee teenoor die onbekende ou Ierse vrou in kontras uitgebeeld.

In helder kontras word die verskillende Kersnagvierings, sowel as persone uit hierdie twee kulture se dood uitgebeeld, naamlik dié van Sir Thomas, plegtig en bloemryk (p.65); en dan ook die lykwaak en begrafnis van die naamlose ou Ierse vrou, omring met sagte stemme en piëteit (p.128). By laasgenoemde is David emosioneel betrokke en gaan tot handeling oor as hy sy mantel oor haar gooi. Dit is ook hier waar die weduwee hom "seun" noem en hy bewus is van 'n nuwe gevoel van vryheid (p.129).

Namate David meer betrokke raak by Liam en Séamas se filosofiese gesprekke en hul alledaagse lewens, begin hy die wêreld om hom anders sien, die mense en dinge waaruit dit bestaan meer as slegs dele van 'n patroon … nie slegs hierdie of daardie bekende gesig nie, maar pionne in 'n spel van lewe en dood, en simbole van groter waardes (p.159).

Nog 'n manier waarop die interkulturele konflik tussen die Engelse en die Iere verbeeld word, is die verskillende tale wat hulle praat en die afstand wat dit veroorsaak. Aanvanklik is die feit dat David nie Iers kan verstaan nie, 'n manier waarop Liam hom kan tart (Liam se belydenis hiervan op p.96). Die feit dat Liam (en die skoolseun) David se Latynse aanhaling kan verstaan (p.42) is ook 'n bron van irritasie vir David. Een van die min gebeurtenisse waarin David standpunt inneem en emosioneel reageer, is wanneer hy vererg aandring daarop dat Séamas en Liam met mekaar Engels moet praat en eindelik beskaam hulle hom as hulle wel oorslaan na Engels.

David se vreemdelingskap word bevestig wanneer hy deel word van die Iere in Séamas se huis, maar nie kan verstaan wat hulle met mekaar praat nie. Vir David word hierdie onmag om te verstaan wat die ou vrou (wat volgens Liam simbool van Ierland is) van haar ervaringe vertel, 'n vernedering en hy word byna kwaad oor sy eie onbegrip (p.123).

Uiteindelik leer David hulle taal praat (p.134) nadat die jong meisies hom leer dans het, en hy kan enkele woorde Iers praat met Eilís (p.137). Behalwe genoemde voorbeelde word dit nie eksplisiet vermeld of David se gesprekke met die Iere hierna in Engels of in Iers plaasvind nie. Dit is duidelik dat David se groei in homself en sy verhouding met die Ander gepaardgegaan het met sy behoefte om hulle taal aan te leer en so met hulle te kommunikeer en deel van hulle te word.

Slotopmerkings

Die imagologiese bestudering van tekste is in 'n vroeë stadium van ontwikkeling in Suid-Afrika. Tog is dit baie bruikbaar vir spesifiek die multikulturele letterkunde-onderrigsituasie, omdat die stereotipes wat mense van mekaar het, kan lei tot vooroordeel en diskriminasie. 'n Bestudering daarvan soos wat dit in literêre tekste voorkom, kan 'n rol speel om konflik tussen kulture onderling te ontlont. Dit is noodsaaklik dat dit wetenskaplik gefundeerd moet plaasvind sodat die bevindings nie berus op opvoeders se subjektiewe ervaring en waarneming nie.

Hierdie artikel is gebaseer op Kruger se navorsing.