Martjie Bosman

Voeg skakels by
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Martjie Bosman is ’n Afrikaanse digteres.

Lewe en werk[wysig | wysig bron]

Martha Aletta Bosman is op 19 September 1954 as die oudste van ses kinders op Groblersdal gebore, waar sy aan die Hoërskool Ben Viljoen matrikuleer. Haar ouers is albei taalonderwysers op die dorp. Na skool studeer sy verder aan die Universiteit van Pretoria, waar sy in 1977 ’n B.A.-graad behaal. Vir twee jaar gee sy Wiskunde aan die Hoërskool Warmbad. Sy is hierna vanaf 1981 vir lank aan die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (RGN) verbonde by die Sentrum vir Suid-Afrikaanse Letterkundenavorsing (SENSAL), waar die skrywer Charles Malan, die digter Johann Lodewyk Marais en die letterkundige Francis Galloway van haar kollegas is. In 1985 behaal sy ’n M.A.-graad in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Pretoria, met ’n verhandeling oor “Lesergeoriënteerde literatuurtoeretiese perspektiewe op die Afrikaanse leerplanne vir die sekondêre skoolfase”, wat in 1987 deur die RGN as “Die hoërskoolleerling as leser: resepsieteoretiese perspektiewe op die Afrikaanse letterkundeleerplanne vir die sekondêre skoolfase” gepubliseer word. Die RGN publiseer verskeie ander verslae van haar. Na aanleiding van die verbod op John Miles se “Donderdag of Woensdag” skryf sy saam met Charles Malan “Sensuur, literatuur en die leser: Donderdag of Woensdag as toetsgeval: verslag van ’n SENSAL-ondersoek”, wat in 1983 gepubliseer word. “S.A. literature research: report on a research symposium” (ook saam met Charles Malan) verskyn in 1984 en in 1987 verskyn “Die beplanning van onderrig in die Suid-Afrikaanse letterkunde”, wat sy ook saam met Charles Malan skryf. In 1998 verskyn “Awards for South African literature”.

Wanneer die RGN die letterkundige navorsingsafdeling sluit, neem sy in 2000 ’n betrekking aan by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) as argivaris in die klankargief. In 2004 sluit sy as genoot aan by die Departement Afrikaans van die Universiteit van Pretoria. Sy publiseer verskeie navorsingsbydraes en vakkundige artikels in tydskrifte soos Tydskrif vir Letterkunde, Stilet en Ensovoort en tree ook op as aanbieder by die ATKV skryfskole wat by die Noordwes Universiteit gehuisves word. Later neem sy ’n betrekking as uitgewer by Protea Boekhuis aan. By verskeie geleenthede tree sy in die openbaar op waar sy van haar gedigte voorlees, onder andere by Versindaba op Stellenbosch. Per geleentheid is sy ook versorger van die bundel wat jaarliks na hierdie fees uitgereik word. Sy is ’n lid van die Afrikaanse tak van die internasionale skrywersorganisasie PEN.

Skryfwerk[wysig | wysig bron]

Haar gedigte word sedert 1990 gepubliseer in verskeie literêre tydskrifte, veral in Ensovoort en ook Tydskrif vir Letterkunde. Sy publiseer ook op die Internet, veral in PoësieNet op die LitNet-webwerf. Reeds in die middel van die jare negentig lê sy ’n eie digbundel aan Human & Rousseau voor vir publikasie, wat deur die keurders aanvaar word. Die dood van A.S. van Straten, haar redakteur, veroorsaak egter dat die bundel nie gepubliseer word nie en sy maak eindelik eers in 2002 haar debuut met die digbundel “Landelik”.[1] Soos die titel aandui, word hier besin oor die land of ekologie en die bedreiging daarvan, asook die vervreemding wat daar tussen die mens en die land heers. Reis deur die land en ook deur die land van die verlede is verdere sentrale temas in die bundel, waardeur verskillende wêrelde verken word. Die oorheersende gedagte is eindelik die vervreemding van die natuur en dat die mens onnadenkend die natuur verwoes en so indirek homself van rus ontneem. In die herinnering aan die verlede doem verlange na dit wat was en dit wat kon wees telkens op. Die bundel word in sewe genommerde afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat gedigte wat die ontdekkingstogte beskryf om die wêreld deur die eeue te verken. Dit begin in die pre-historiese tyd met “Soektog van die eenhoring”, deur die eerste pioniers se skeepvaart in “Sterrekaart” na die hede in “Snelweg”. In die tweede afdeling word die mense se voortdurende verandering en geleidelike vernietiging van die aarde ingelei, gevolg deur ’n afdeling waarin gekyk word na die voorsate se nagelate erfenis. Hier is daar enkele voorbeelde van menslikheid en mededeelsaamheid, soos in “Lady Macbeth”, waar mense uit hulle skaarste uitdeel, maar dit is klein spikkeltjies in die groot prent van verwoesting. Die vierde afdeling beskryf die verandering en gebruik van die aarde. Dit word ingelei deur “Paaslied”, waarin Christus se offer vir die verandering uitgebeeld word, en beskryf in “Alchemie” die wonder van die omskep van eiers in ’n omelet en in “Borduurwerk” en “Konserf” hoe onderskeidelik ’n kunswerk en konfyt gemaak word. “Kafka in die kombuis” beskryf die huisvrou wat die kakkerlakke in die kombuis met gif bydam, met soms die gedagte aan ’n god wat deur orkane en ander rampe die kakkerlak-agtige mensdom met uitwissing kan besoek. Die titel verwys na Kafka se “Metamorphosis”, waar die mens die vorm van ’n insek aanneem. Afdeling vyf beskryf pioniers in die vreemde, soos Leipoldt in “Bushveld doctor”, “Albert Schweitzer” en “Isak Dinesen”, laasgenoemde die pseudoniem van die Deense skrywer van “Out of Africa”, Karen Blixen. Die lang sesde afdeling bevat ’n aantal verse waarin die vreugde oor die fauna en die flora en die lewe in die natuur beskryf word (“Dolfyne”, “Walvislied”), maar ook die vernietiging van die aarde deur die mens. “Die groen vinger van God” beskryf hoe God die aarde en alles wat daar is met sy vinger geskep het, ook die mens. Die mens vernietig die aarde en God skryf nou met daardie selfde vinger teen die muur, wat aanduidend is van Sy finale oordeel. In die gedeelte “Aarde” in “Viervoud” word die mens daarvan beskuldig dat hulle die aarde nie wou red nie. Die gedig “Laaste luiperd” is ’n hoogtepunt in die bundel, waar die digter op aangrypende wyse die dood van ’n wilde luiperd wat binne ’n stad verdwaal het en doodgeskiet is, verbeeld en so die vergaan van die natuur binne die stad vergestalt. Die sewende afdeling bestaan uit die enkele gedig “Landsreise II”, waarin die spreker haar liefde vir die land verklaar. “Landelik” word in 2003 met die Ingrid Jonker-prys bekroon.

“Toevallige tekens[2]” is haar tweede digbundel, waar die titel aandui dat daar fyn spoor gesny word agter tekens aan om eindelik by die eindbestemming te kom, wat dan ook die chronologiese struktuur van die bundelafdelings verduidelik. Die eerste afdeling bevat gedigte oor die verwoesting van geweld en armoede op veral vroue en kinders in lande soos Mosambiek en Rwanda. Afdeling twee is nader aan die huis met voorbeelde van bedreigings in Suid-Afrika, waar misdaad, geweld, padwoede en dergelike gebeurtenisse die inwoners terroriseer. Afdeling drie bring hoofsaaklik mooi en rustige herinneringe van die verblyf op ’n rustige dorp, terwyl die laaste afdeling kunstenaars, seisoene en tye as tema het. Deur die bundel word dood en verval dus geteken, maar ook sinvolle lewe en onverwagse skoonheid. Hierdie digbundel is in 2011 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV-prys vir poësie. Van haar gedigte word in versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Nuwe Stemme 1”, “Land van sonlig en sterre”, “Honderd jaar later” en die omgewingsbundels “Groen” (1990) en “Ons klein en silwerige planeet” (1997). In 2020 word haar gedigte ‘Lemoene’, ‘Les liaisons dangereuses’ en die reeks 'Mosambiekse vlugteling' in Vers en vrou opgeneem. [3]

Sy vertaal “Die boek van alle dinge[4]” deur Guus Kuijer vanuit Nederlands na Afrikaans. Hoewel dit ’n kinderboek is, spreek die tema van godsdiens en ouers se interpretasie daarvan ook ouer lesers aan. Benewens haar navorsingsverslae vir RGN skryf sy ook artikels wat onder andere in Tydskrif vir Letterkunde verskyn.

 Publikasies[wysig | wysig bron]

Jaar Publikasies
4987 Die beplanning van onderrig in die Suid-Afrikaanse letterkunde
Die hoërskoolleerling as leser
2002 Landelik
2010 Toevallige tekens
Vertaling
2015 Die boek van alle dinge – Guus Kuijer

Bronnelys[wysig | wysig bron]

Boeke[wysig | wysig bron]

  • Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria
  • Eerste uitgawe 2005
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe
  • 2006

Tydskrifte en koerante[wysig | wysig bron]

  • Nieuwoudt, Stephanie “Mooi goed met min woorde” “Beeld” 12 April 2003

Internet[wysig | wysig bron]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Gericke, Lona “Rapport” 8 November 2015
  2. ↑ Hambidge, Joan “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35 no. 2, Mei 1998
  3. ↑ De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020
  4. ↑ Hambidge, Joan “Rapport” 16 Maart 2003
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Martjie_Bosman&oldid=2438961"