Wenela

Wenela is 'n werwingsagentskap vir trekarbeid op die goud-, diamant- en steenkoolmyne in Suid-Afrika.

Die Witwatersrand Native Labour Association, in die volksmond bekend as Wenela, is in 1901 gestig en het 'n 200 werwingskantore versprei oor die hele suidelike deel van Afrika tot selfs in die midde van die kontinent.

In die eerste twintig jaar na die ontdekking van goud was die bedryf heeltemal afhanklik van buitelandse arbeid omdat die inwoners van die gebiede wat tans die Republiek van Suid-Afrika vorm, geen sinnigheid in die mynbou gehad het nie. So nypend was die tekort aan arbeid dat mynwerkers selfs uit China ingevoer is.

Wenela stuur agente na alle dorpies in die suidelike deel van die vasteland tot sover as Zambië en Malawi, en selfs voorheen tot in die destydse Belgiese Kongo. Hoofmanne help dikwels met die werwing, want die mynwerkers is 'n belangrike bron van buitelandse inkomste vir die land van herkoms.

Die arbeiders kom na die werwingskantore en bly daar oor in hostelle in boma’s tot hulle per bus, trein en vliegtuig na die Rand gaan. Voor die vertrek word die diensvoorwaardes bespreek en kontrakte van drie tot twaalf maande gesluit, geld vir die reiskoste verskaf, elke arbeider word medies ondersoek en basiese onderrig in mynboutegniek en Fanagalo verskaf.

In Johannesburg word die arbeiders na die onderskeie myne vervoer, waar hulle in hostelle in kampongs gehuisves word. Wenela sorg dat elke arbeider in kontak met sy familie bly en reël ook die oorplaas van 'n deel van sy salaris na sy gesin.

Nadat sy kontrak verstryk het, keer hy met sy verdiende geld en aangekoopte goedere na sy gesin terug. Dan betaal hy sy belasting en koop klere, meubels en voedsel vir sy gesinslede. Omdat daar in die stamgebiede dikwels te min grond beskikbaar is om 'n goeie bestaan te voer, sluit 'n arbeider in baie gevalle 'n verdere kontrak met Wenela.

Wenela bied 'n uitgebreide en omvattende geneeskundige diens aan die personeel wat hulle werf. Uit die mediese navorsing oor veral longontsteking, myntering en disenterie het die Suid-Afrikaanse Instituut vir Mediese Navorsing ontstaan. By die hospitaal van Wenela in Johannesburg is na die Tweede Wêreldoorlog die eerste eenheid vir parapleë gestig vir mynwerkers wat beseer is.

Bibliografie

• First, Ruth: The gold of migant labour. www.sahistory.org.za
• Schutte, Johann: The origings of Wenela and Teba. www.uj.ac.za
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 7. Kaapstad: Nasou, 1972. ISBN 0-625-00323-3
• www.teba.co.za
• www.historicalpapers.wits.co.za
• 50 000 Flying Tribesmen. South Africa's gold-mining industry uses eight aircraft in unique transport service for its Native workers. In: Lantern. Tydskrif vir Volksopvoeding. Jaargang 5, nr. 3, Januarie 1956