Carina Stander

Carina Stander is op 20 November 1976 in die Nylstroom hospitaal gebore as vrugteplaaskind van die plaas Bergfontein in die Waterberg in Limpopo. Sy is bekend as 'n digter.

Lewe en Werk

Sy is doof gebore maar kan na ’n wonderwerk op agt maande hoor. Sy is die jongste van drie kinders en het ’n suster, Annelie, en ’n broer, Jaco. Haar ouers is die boer Sarel Francois Stander en die taalonderwyseres (Afrikaans en Duits) Truiki Stander. Aan die Laerskool Ellisras ondergaan sy haar laerskoolopleiding, waarna sy vanaf 1990 na die Hoërskool Ellisras gaan. Op hoërskool verkoop sy kunswerke, wat haar in staat stel om drie jaar na mekaar die ATKV-Skryfskool by die Universiteit van Potchefstroom by te woon, terwyl sy ook aan talle debat- en redenaarskompetisies deelneem. Sy is hier redakteur van die skoolkoerant, voorsitter van die debatsvereniging en skoolprefek. Die skool ken erekleure aan haar toe vir redenaarskuns, waar sy ’n semifinalis is in die nasionale ATKV-redenaarskompetisie; vir debat, waar sy ’n semifinalis is in die nasionale kompetisie van die Rapportryers; en ook vir koor. Sy verower die trofee vir die Beste Vroulike Byspeler op provinsiale vlak en die wisseltrofee vir die Kultuurpersoonlikheid van die Jaar.

In 1994 matrikuleer sy en studeer dan vanaf 1995 verder aan die Universiteit van Pretoria waar sy ’n B.A.-graad in Beeldende Kuns in 1998 en in 1999 ’n B.A. Honneurs-graad in Beeldende Kuns verwerf. Sy dien hier as komiteelid van Studentekultuur en is vanaf 1995 tot 1997 verantwoordelik vir konserte, terwyl sy kuns- en boekresensies skryf vir die studentekoerant Die Perdeby. Na universiteit werk sy vir twee jaar vir beeldhouers in Cambridge en die Skotse Hoogland. Die eerste agtien maande werk sy by die beeldhou-dosent John McGill in Cambridge en dan by die beeldhouer Gerald Ogilverie Laing in Inverness in Skotland en by Kilmorack Galery, die grootste galery in die Skotse Hoogland. Laasgenoemde galery is ’n katedraal tussen die berge wat in ’n galery omskep is. Die ingenieur Gerrit van Niekerk vergesel haar op hierdie oorsese reis en hulle trou na hulle tuiskoms in Suid-Afrika.

Sy hou vanaf 1996 verskeie uitstallings van haar beeldhouwerk, eers in Pretoria en later ook in Kaapstad en George en ’n solo-uitstalling in 2008 in die Breytenbach-sentrum op Wellington onder die titel “Aard – ’n spel tussen natuur en bonatuur”. In 1999 wen sy die Eiers vir Afrika kunswedstryd in gemengde medium van die Suid-Afrikaanse Waterverfvereniging met haar inskrywing “24 eggs in 1 day”. Gedurende haar nagraadse studiejare verwerf sy ’n aantal beurse, naamlik die Professor J.J. Smith Scholarship-beurs (R11 000), die Harry Crossley-beurs (R4 000) en die K.W. Johnstone-beurs (R3 000), wat haar in staat stel om vanaf 2004 voltyds te studeer. Sy verwerf dan in 2005 ’n M.A.-graad (met lof) in Kreatiewe Skryfwerk aan die Universiteit van Kaapstad onder leiding van Joan Hambidge met gedigte wat later in gewysigde vorm verskyn as “Die vloedbos sal weer vlieg”.

Terwyl hulle in Houtbaai bly vir haar nagraadse studie, word sy en haar man een nag oorval deur inbrekers, wat haar man aanrand en vir dood agterlaat. Na voltooiing van haar studie bly sy en haar man in Kaapstad aan, waar hy programmeerwerk doen en sy vryskutjoernalis vir vyf tydskrifte is. In Januarie 2008 trek hulle na die Tsitsikammawoud, vanwaar hulle steeds vryskutwerk oor die Internet doen. Hulle seun Aden word op 28 Augustus 2007 gebore en Ilan in 2011.

Sy neem deel aan verskeie uitstallings, skilder op bestelling en is vryskutjoernalis wat sedert 2006 vir verskeie tydskrifte skryf. Sy en haar man onderneem vele reise deur lande in Afrika, Suid-Amerika, Europa en die Verenigde State van Amerika, welke ondervindings sy later in reisverhale omskep. In 2006 en 2008 ontvang sy Media24 se toekenning as Artikelskrywer van die Jaar vir haar artikels in die tydskrif Lééf en in 2011 word sy genomineer vir ’n ATKV Mediaveertjie in die kategorie Beste Leefstyl-artikel. Sy tree vanaf 1998 gereeld in die openbaar op waar sy van haar eie gedigte voorlees (baie keer met musiekbegeleiding) en hierdie optredes sluit in oor die radio en televisie vir Pasella (SABC2), Radiosondergrense, Radio Helderberg en Kingfisher Radio, asook die Woordfees en Versindaba op Stellenbosch. By 2011 se Woordfees hou sy ’n uitstalling van haar kunswerke. Die uitstalling het ingesluit die oorspronklike ses inksketse uit haar digbundel “Woud van nege en negentig vlerke” asook ’n inkskets getiteld “Elwe en Selwe”. Die hoofkarakter uit haar eerste roman, “Wildvreemd”, is die onderwerp van twee ronde olieverfskilderye op bord, terwyl “Return to Eden”, ’n jakkals uitbeeld wat aan ’n vrou se gesig ruik. Die laaste twee skilderye was “Tuinier” en ’n amper lewensgrootte uitbeelding van Desmond Tutu getiteld “Hemel en Aarde”.

Skryfwerk

Haar eerste gedig skryf sy reeds op agjarige ouderdom, wanneer haar beste maat trek en sy haar gevoelens op papier uitstort. Hierna gee haar ma vir haar ’n oefeningboek waarin sy haar versies neerskryf en van die gedigte in haar debuutbundel ontstaan reeds in haar hoërskooljare. Op elfjarige ouderdom begin sy om elke tweede Sondagmiddag ’n gedig te skryf en so skryf sy dan elke jaar ongeveer 25 verse. Sy publiseer haar gedigte op die webwerf LitNet en in Tydskrif vir Letterkunde en reeds op skool word van haar gedigte in die versamelbundel “Poort” opgeneem.

Haar debuutdigbundel, “Die vloedbos sal weer vlieg”, is in 2006 op die kortlys vir die debuutprys van die Universiteit van Johannesburg. Agt van hierdie verse word daarna deur André P. Brink in die “Groot Verseboek” opgeneem. Die vloedbos van die titel is ’n mangliet of “mangrove” in Engels, terwyl die Amasone-oerwoud “varzea” of “flooded forest” genoem word. Vloed is oorvloed of ’n groot skare van mense, en die vloedbos wat vlieg spel dus hoop uit, naamlik dat die onmoontlike wel kan gebeur. Die bundel word in vier afdelings verdeel. “Oesjaar” se gedigte handel oor die spreker se herkoms, die plaaslewe en veral oor die invloed van die mense en omgewing op die digter se identiteit. Al die gedigte speel in Limpopo af, met ’n paar verse wat ook oor wonders gaan, die onmoontlike wat gebeur. Die afdeling “Karkaskaal” handel oor geweld, veral seksuele geweld, met die slotgedig “daardie nag sal die vuurvlieg ’n bosbrand wees” ’n viering van die verkragte se oorlewing en oorwinning, wat haar ’n mitologiese ligdraer vir haar gemeenskap maak. “Ewenaar” bevat liefdesgedigte, met ’n ewenaar wat die balans tussen twee helftes wat naas mekaar lê suggereer, en ook na die ekwator en reis verwys. Daar is ’n eenheid in gedeelde vryheid. “Groeikrag” is geestelike gedigte, met baie van die gedigte wat handel oor interaksie met arm swart gemeenskappe. Ten spyte van die diversiteit van temas vorm die bundel tog ’n eenheid, veral deur die gees van spiritualiteit wat deurgaans teenwoordig is. Haar tegniese vaardigheid beïndruk, want alhoewel die bundel vrye verse bevat, sluit sy hulle met tegnieke soos rym, halfrym, refreine en terugkerende elemente, terwyl veral die beeldgebruik getuig van ’n fyn waarnemingsvermoë wat ongewone assosiasies laat slaag. Saam met Francois le Roux wat die musiek verskaf, stel sy ’n CD saam met verse wat sy uit hierdie bundel voorlees.

In 2009 verskyn haar tweede bundel, “woud van nege en negentig vlerke”. Die vlerke in die titel verduidelik sy as dat dit die simbool van onsterflikheid is, omdat hemelwesens vlerke het, terwyl die getal nege en negentig byna daar is, byna die volmaaktheid van honderd persent bereik het maar steeds onvoltooid is, steeds uitreik na ’n beter en meer volledige staat. ’n Woud is weer ’n droomwêreld, simbool van die paradyslike en skoonheid, maar ook ’n skoonheid wat gevaar impliseer. Die bundel is dan vol gedigte oor woude, moerasse en erotiek, vulkane en vloede, berge, swangerskap, vreemdsoortige diere, engele en die Goddelike. Dit speel weer in Afrika af, maar ook in Peru, Brasilië, Skotland en Hawaii en die reismotief bind hierdie bundel dan ook met haar debuutbundel. Hierdie bundel word in ses afdelings verdeel. “Vlam onder die water” word opgedra aan “die God van hemel en aarde” en speel af op die vulkaaneilande van Hawaii, in Bolandse wingerde, langs die Kaapse kus, by Argentinië se watervalle, in die Amatola en Kalifornië se woude, van waar God die verdwaaldes opsoek en terugneem na veilige neste waar hulle die storms kan trotseer. “Vasteland, wankelland” handel oor Suid-Amerika en Afrika en verwys na die feit dat vastelande nie vas is nie, maar wankel. Die gedigte behandel dan ook die verwondes met hulle eie pyn wat ander versorg, sodat die wonderwerk somtyds groter is as die wond. “sondoop” tree in gesprek met vriendinne en letterkundiges. Die vierde afdeling, “wildernis”, is ’n terugkeer na die plaas waar sy groot geword het met herinneringsverse. “Palm-pas” is liefdesgedigte gerig aan haar man en speel af in die woudhuisie in die Skotse Hooglande waar hulle vir ses maande gewoon het. Die hoogtepunt in die bundel is die afdeling oor swangerskap, die “nege-maande-moeras”, waar in die moeras ’n geheim besig is om uit te broei en die bundel eindig dan met ’n begin, naamlik die geboorte.

Haar verse word in die geleentheidsbundels van Versindaba opgeneem, asook in versamelbundels soos “Honderd Dichters”, “Losvoor”, “Kamers” en “Groot verseboek”. Laurika Rauch gebruik in 2007 van haar verse vir haar vertoning “Gedigte” in Centurion en Niel van der Watt toonset ’n aantal van haar gedigte vir opvoering tydens Woordpoort in Pretoria in 2009. Die Nederlandse musiekgroep Souldada neem drie van haar getoonsette gedigte op hulle CD “Oer de grins” op, wat in November 2010 vrygestel word. Van haar gedigte word ook opgeneem in “Groot verseboek”. In 2020 word haar gedig ‘raaisel’ in Vers en vrou opgeneem.

In 1994 in matriek wen sy reeds die ope afdeling van ’n nasionale skryfkompetisie van die Congress of South African Writers met haar kortverhaal “In ’n neutedop”. Van die ander toekennings wat sy met haar prosa wen sluit in ’n merieteprys in die Bloemfontein Skrywersvereniging se kortverhaalwedstryd in 1996, die eerste prys in Van Schaik Uitgewers en Studentekultuur se kortverhaalwedstryd in 1997, die derde prys in De Jager-HAUM Kagiso-FNB se kortverhaalwedstryd in 1998 en die eerste prys in die Millennium-kortverhaalkompetisie van Finesse in 1999. Sy publiseer verhale in tydskrifte en koerante soos Tydskrif vir Letterkunde, Boeke-Insig, Rooi Rose, Lééf, Die Burger en De Kat. Die kortverhaal “In ’n neutedop” word in die versamelbundel met dieselfde naam opgeneem en dit word voorgeskryf vir hoërskole. Van haar ander verhale word opgeneem in versamelbundels soos “Braaivleis in die bos en ander verhale” en “Drif”. Sy word ook gevra om haar en haar man se verhaal te skryf vir die versamelbundel “Ware liefde”, wat ware liefdesverhale van bekende pare vertel.

Haar eerste roman is “Wildvreemd”, waar andersheid en buitestanderskap die onderliggende tema is met doodgewone mense wat voel dat hulle nie inpas nie. Die titel verwys op verskillende betekenislae na algehele vreemdheid van die individu, na die vreemdheid van die wilde en natuurlike lewe teenoor die beskawing, na die vervreemding van die wildlewe, na die verwildering of uitdrywing van alles wat vreemd is en na die feit dat die verhaal in die wildernis afspeel. Deur die verloop van die verhaal ontwikkel die eiesoortige karakters deernis vir mekaar. ’n Stom vreemde vrou van onsekere herkoms trek alleen in die Ruig in, ’n stuk oewerbos in die Waterberge van die Limpopo. In die jare daarna bekwaam sy haar as uitsonderlike byeboer en veg vrou-alleen teen onwettige jagtery. Een maal per maand verkoop sy heuning en kerse op ’n boeremark. Almal vrees haar en skryf haar stomheid toe aan die byt van ’n hiëna en deels as gevolg van hierdie onbekendheid is sy die hoofverdagte wanneer ’n verwoestende veldbrand uitbreek. In vyf afdelings word agt verskillende vertellers gebruik om die verhaal te vertel en die perspektiefwisselinge te bewerkstellig. Die boek se bekendstelling val saam met ’n uitstalling van haar kunswerke by die Lanzerac wynlandgoed buite Stellenbosch.

Eerbewyse

In 2012 vereer die Cordis-trust haar met ’n Goue Pen-toekenning vir haar bydrae tot die taal en kultuur van Afrikaans.

Publikasies

• 2006 – Die Vloedbos Sal Weer Vlieg (Poësie)
• 2009 – Woud van Nege en Negentig Vlerke (Poësie)
• 2011 – Wildvreemd (Roman)
• 2013 – Wolkland. Soos vertel deur Aden van Niekerk aan sy ma, Carina Stander (Kinderboek)
• 2017 – Die Bergengel (Roman – Bergengel-trilogie)
• 2019 – Die Wonderwese (Roman – Bergengel-trilogie)

Bronne

Tydskrifte en koerante

• Retief, Hanlie “Dié wat stom is, sal in beelde praat” “Rapport” 4 September 2011

Resensies

Die vloedbos sal weer vlieg

• Cloete, T.T. “Beeld” 29 Januarie 2007
• Smith, Francois “Insig” April 2007
• Snyman, Henning “Rapport” 8 April 2007

Wildvreemd

• Botha, Saartjie “Beeld” 5 Desember 2011
• Du Plooy, Heilna Slip: http://slipnet.co.za/view/reviews/stander-se-wildvreemd-wereldvreemd/
• Hambidge, Joan Woorde wat weeg: http://joanhambidge.blogspot.co.za/2013/01/carina-stander-wildvreemd-2010.html

Woud van nege en negentig vlerke

• Naudé, Charl-Pierre “Rapport” 21 Maart 2010

Internet

• Carina Stander: http://carinastander.wix.com/ontmoetcarina Geargiveer 10 Junie 2016 op Wayback Machine
• Green, Phyllis Sarie: http://www.sarie.com/lewe-liefdes/boeke/carina-stander/
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 20 Oktober 2010: www.litnet.co.za
• Rautenbach, Elmari Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2011/11/07/B1/13/3vraeaancarinastander.html Geargiveer 17 Julie 2012 op Wayback Machine
• Retief, Hanlie Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2011/09/02/RH/6/boek06.html^{[dooie skakel]}
• Slippers, Bibi LitNet: http://www.litnet.co.za/carina-stander-en-wildvreemd-albei-deur-die-meule/
• Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/carina-stander/ Geargiveer 15 Julie 2017 op Wayback Machine

Eksterne skakels

• Boekvoorlesing van Stander se Die Wonderwese op Maroela Media