Christendom (uitbreiding en vervolging)
Die eerste klein Christelike gemeente is deur die apostel Petrus in Judea gestig. Danksy die ywerige sendingwerk van die apostels, het die Christendom binne 'n kort tydjie dwarsdeur die Romeinse Ryk versprei. Oral is gemeentes gestig en die Kerk, as bewaarder van Gods Woord, is op 'n stewige grondslag georganiseer. Die wrede en stelselmatige vervolging van die Christene deur Rome, veral in die 3e eeu, kon die Christendom nie vernietig nie en het dit eerder versterk. In 313 het keiser Konstantyn amptelike erkenning verleen aan die Christelike geloof in die Romeinse Ryk en in 380 is dit tot staatsgodsdiens. van die Ryk verhef. Na die val van die Wes-Romeinse Ryk het die Kerk die bewaarder van die Romeinse beskawing geword en die Christendom onder die Germane versprei.
Stigting en groei van die Christelike kerk
[wysig | wysig bron]Die geskiedenis van die Christendom begin by Jesus Christus se lewe op aarde. Nadat Hy aan die kruis gesterf het, het Sy volgelinge nie uiteengespat nie. Hulle was vervul met die geloof dat Christus uit die dood opgestaan het, opgevaar het na die hemel en weer na die aarde sal terugkeer. Gesterk in hulle geloof in Christus het hulle bymekaargestaan en is die gemeenskap wat rondom hulle ontstaan het, gehandhaaf. Onmiddellik na die eerste Pinksterfees in Jerusalem, toe die Heilige Gees op die dissipels uitgestort is, het Petrus die eerste Kerk van Christus gestig. Hoewel die dissipels leidende rolle in die eerste gemeente gespeel het, is dit aan sewe verkose diakens opgedra om die belange van die gemeente te behartig. Die dissipels, toe bekend as apostels, het krag van die Heilige Gees ontvang om die evangelie te verkondig.
In Grieks beteken evangelie "goeie boodskap" en die apostels het die goeie boodskap van lewensvernuwing deur die vergewing van sondes en deur die belofte van 'n nuwe wêreld, nie net in Judea verkondig nie, maar ook oral in die Romeinse Ryk.
Later is die evangelie nie net deur die apostels verkondig nie, maar ook deur ander volgelinge. Die belangrikste nuwe verkondiger was Paulus, voorheen Saulus van Tarsus. Paulus was eers 'n meedoenlose vervolger van die Christene, maar het hom tydens ʼn reis na Damaskus bekeer. Paulus het lang reise onderneem en oral nuwe gemeentes gestig. Aan die einde van die eerste eeu na die geboorte van Christus was daar al oral Christengemeentes in die Romeinse Ryk. Die vinnige verspreiding van die Christelike leer was aan verskeie faktore te danke. Die belangrikste was sekerlik die ywer waarmee die apostels hul werk gedoen het. Ook die aanvaarbaarheid van die evangelie self was 'n belangrike faktor. Die Christelike leer het antwoorde op die groot vrae van die lewe verskaf en is daarom gretiglik deur groot getalle mense in ʼn betreklik kort tydjie aanvaar. Die verspreiding van die evangelie is vergemaklik deur die goeie verbindingsweë wat daar in die Romeinse Ryk bestaan het.
Langs die besige handelsroetes het soldate, handelaars, reisigers, ensovoorts die Woord verkondig. In groot handelstede, soos Antiochië en Alexandrië, was daar florerende Joodse gemeenskappe, elk met ʼn eie sinagoge wat as brandpunte gedien het vir die evangelieverkondiging. Nie net Jode is in die sinagoges tot bekering gebring nie maar ook die heidene (nie-Jode). Die buitewêreld het die Christene aanvanklik as 'n Joodse sekte beskou.
In Antiochië, omstreeks 100 n.C., is die woord "Christene" vir die eerste keer gebruik om die volgelinge van Christus aan te dui. Weens die gevoel van onveiligheid as gevolg van die sporadiese vervolging, het daar ʼn hegte band tussen die eerste Christengemeentes bestaan. Hulle het vertroosting gesoek in hul gemeenskaplike verbondenheid aan Christus en in die gebruik van die sakremente. Die verwagting was dat Christus gou weer na die aarde sou terugkeer. Daarom is die vroeëre Kerk net op ʼn voorlopige basis georganiseer. Langsamerhand het die besef ontstaan dat die Kerk nog lank sou moes voortbestaan as bewaarder en beskermer van Gods Woord en dat ʼn goeie organisasie nodig was om die Kerk sterker te maak.
Reeds vroeg in die 2e eeu het die organisasie van elke gemeente uit ʼn biskop, ouderlinge en diakens bestaan. Die biskoppe is beskou as opvolgers van die apostels. Hulle moes waak teen afwyking en moes die evangelie suiwer hou. ʼn Kort rukkie later is die amp van priester, die bedienaar van die Woord, ingestel. Riglyne is gevind in die evangeliegeskrifte van Mattheus, Markus, Lukas en Johannes en in ʼn aantal ander betroubare geskrifte wat almal in die Nuwe Testament opgeneem is.
Vervolging
[wysig | wysig bron]Die veelgodedom van die Antieke Wêreld was verdraagsaam teenoor mense wat ander gode aanbid het. In sommige gevalle was hulle selfs bereid om vreemde gode oor te neem, mits dit nie inbreuk gemaak het op hul staatsgodsdiens nie. Die Romeine het neutraal gestaan teenoor vreemde godsdienste: hulle het die godsdienste nie amptelik aanvaar nie, maar ook nie veroordeel nie.
Die eerste eeue (50-250)
[wysig | wysig bron]Aanvanklik het die Romeine die Christene as ʼn Joodse sekte beskou en hulle as sodanig verdra. Geleidelik het dit egter duidelik geword dat die Christendom ʼn godsdiens op sy eie was en by die owerheid, sowel as by die volk, het daar wantroue in die Christene ontstaan. Omdat openbare vergaderings in die Romeinse Ryk verbode was, moes die Christene in die geheim byeenkom om hul godsdiens te beoefen. Weens die geheimsinnigheid het allerlei gerugte oor die Christene se eredienste (in besonder oor die Nagmaal) die ronde begin doen. Mense het Christene van gruwels soos bloedskande, kindermoord en kannibalisme verdink. In die oë van die Romeinse owerheid was hulle ʼn oproerige sekte, bestaande uit slawe en die laer sosiale klasse, wat geen juridiese regte geniet het nie en die Romeinse staat vyandiggesind was. Hulle is veral as vyande van Rome beskou omdat hulle geweier het om die keiser as ʼn god te vereer. Godsdienstige vereniging van die keiser is egter eers sedert die 2e eeu as ʼn bewys van lojaliteit van die Christenonderdane vereis.
Christene as sondebokke
[wysig | wysig bron]Die wantroue wat daar oral in die Christene gestel is, het daartoe gelei dat hulle dikwels die sondebokke gemaak is na groot rampe, soos die brand van Rome in 64 n. C. Die regeerder in daardie jare, keiser Nero, het vermoedelik self die stad aan die brand laat steek, maar hy het die blaam daarvoor op die Christene geplaas. Om die Christene te straf, is baie van hulle dood gemartel of lewendig verbrand. Volgens oorlewering het keiser Nero die Christene as mense-fakkels by sy tuinpartye gebruik. Die Christene was soms ook die slagoffers van plaaslike oproerighede. In Lyon het daar in 177 n.C. opstande uitgebreek oor ʼn tekort aan brood. Die heidense priesters en Joodse rabbi’s het die geleentheid gebruik om die opstandelinge teen die Christene aan te hits en hulle (die Christene) die skuld vir die tekort te gee. Tot in die 3e eeu het die vervolging van die Christene egter sporadies en plaaslik plaasgevind. Die meeste keisers wou nie die Christendom bevorder nie, maar het ook niks gedoen om die groei daarvan te stuit nie.
Stelselmatige vervolging
In die loop van die 3e eeu het die Christendom al so deeglik posgevat dat dit ʼn kultuur tot stand gebring het. Die gewildheid daarvan het ook onder die hoër sosiale stande en die adel van Rome begin toeneem. Die Romeinse Ryk het tekens van verval begin toon en die owerheid het tot die gevolgtrekking gekom dat die verbrokkeling van die Romeinse kultuur deur die invloed van die Christendom veroorsaak is. In die eerste helfte van die 3e eeu is Rome deur epidemies hongersnood en oorloë geteister.
Om die toorn van die gode af te wend en die volk onder die staatsgodsdiens te herenig, is daar besluit om die Christendom in die Romeinse Ryk met wortel en tak uit te roei. Keiser Decius (249-251) was die eerste keiser wat met 'n algemene en stelselmatige vervolging teen die Christene begin het. Hy het alle onderdane verplig om aan die staatsgode te offer. Diegene wat wel geoffer het, is van 'n bewysstuk voorsien om hulle teen vervolging te vrywaar. Baie Christene - en Jode - het geweier om aan die gode te offer en is dikwels op wrede wyse om die lewe gebring.
As deel van die skouspele in die gewilde Romeinse arenas is Christene, saam met slawe en krygsgevangenes,onder groot gejuig lewendig deur leeus verslind of moes hulle sonder wapens teen die gladiators veg. Slagoffers van die vervolging is deur die Kerk as martelare vereer en daar was selfs 'n paar fanatici wat met opset 'n martelelaarsdood gesterf het. As gevolg van die grootskaalse vervolging het baie Christene afvallig van die Kerk geword, gevlug of weggekruip.
Decius se dood het verligting vir die Christene gebring, maar in 257 het keiser Valerianius 'n nuwe vlaag van vervolging begin. Hy het die kerke en begraafplase van die Christene gekonfiskeer en hulle verbied om eredienste te hou, Daardeur wou hy nie net die Christendom probeer vernietig nie, maar hy het ook die staatskis met hul gekonfiskeerde eiendom probeer aanvul. Boonop het hy die Christene gebruik as sondebokke vir sy militêre nederlae. Dit was gedurende hierdie vervolging dat die baie katakombes ontstaan het. Die katakombes was ongrondse begraafplase en was nie, soos algemeen aanvaar is, skuilplekke vir die Christene nie.
Keertyd
[wysig | wysig bron]In 259 is Valerianus deur die Perse gevange geneem. Sy seun en opvolger het die steun van die Christene nodig gehad om sy troon te kon behou en het die gekonfiskeerde besittings teruggegee. In die volgende veertig jaar van vrede het die Kerk nog vinniger gegroei en het die haat teen die Christene onder die Romeinse bevolking verdwyn. Die Christene se voorbeeldige leefwyse het baie gehelp om die gevoelens jeens hulle te laat verander. In 297 is die vrede egter versteur toe Diocletianus begin het om sy leër, die amptenary en die adel van Christene te suiwer.
Sy motiewe was dieselfde as die van die vorige vervolgers: hy wou die Romeinse staat op die tradisionele fondamente herbou. In 303 het hy begin met die grootste vervolging teen die Christene in die Romeinse geskiedenis. Duisende Christene het gesterf, kerke is verwoes en geskrifte is verbrand. In 311 het die vervolging van die Christene finaal tot ʼn einde gekom toe keiser Galerius besef het dat hulle nooit vernietig sou kon word nie. Vervolging buite die Ryk In die 3e eeu het die Christendom in Mesopotamië en Persië reeds sterk wortelgeskied.
Die opkoms van die Nuwe Persiese Ryk het ook 'n gepaardgaande herlewing van die tradisionele Persiese godsdiens van Zarathoestra tot gevolg gehad. Die godsdiens was onverdraagsaam teenoor die Christene en streng maatreëls is getref om die groei van die Christendom daar te verhinder. Nil die val van Rome het enkele Germaanse stamme, soos die Friese, geweier om gekersten te word en hulle het die Christene aangeval. Teen die jaar 1 000 was die hele Wes-Europa, insluitende die Wikings, al gekersten.
Staatsgodsdiens In 313 het keiser Konstantyn die Grote (306-337) saam met sy medekeiser, Lincinius, die Edik van Milaan uitgevaardig. Die edik het aan die Christendom die status van ʼn amptelike erkende godsdiens, geIykstaande met die ander, verleen. Konstantyn en sy opvolgers het die Christendom as 'n samebindende faktor en as 'n steunpilaar van die Ryk beskou. In 380 het die Christene die finale oorwinning behaal toe keiser Theodosius die Christelike Kerk tot staatskerk van Rome verklaar het en die beoefening van enige ander godsdiens verbied het. Teen daardie tyd was die Kerk op 'n stewige grondslag georganiseer. In elke provinsie van die Romeinse Ryk was daar 'n aartsbiskop wat gesag uitgeoefen het oor al die biskoppe en hul gemeentes in die betrokke provinsie. Die gesag oor die biskoppe is tussen vyf patriarge verdeel. Die patriarge was in Rome, Konstantinopel, Antiochië, Jerusalem en Alexandrië gesetel.
Die patriarg van Rome, later pous ("vader, pappa") genoem, is as die belangrikste beskou. Hulle is beskou as die opvolgers van Petrus, wat in Rome sendingwerk gedoen en daar 'n martelaarsdood gesterf het.n 395 is die Romeinse Ryk, wat lank reeds deur twee keisers - een in Rome en een in Kontantinopel – geregeer is, amptelik in twee verdeel. Konstantinopel het die hoofstad van die Oos-Romeinse Ryk geword. Die verdeling van die Ryk het ook 'n verdeling van die Kerk teweeggebring. Die patriarg van Konstantinopel het hoof geword van die Grieks-Ortodokse Kerk, wat later Rusland en die Balkanlande vir die Christendom verower het. Die skeuring tussen die Kerk van Rome en die Kerk van Konstantinopel het egter eers in die 11 e eeu permanent geword.
Kerstening van Europa In 476 het Germaanse invallers die keiser uit Rome verdryf en daarmee die Wes-Romeinse Ryk tot 'n val gebring. Selfs nog voor die val van Rome het sekere Germaanse stamme in die Donaugebied met die Christendom in aanraking gekom. Hul kontak met Rome het veroorsaak dat hul eie kultuur begin verbrokkel het. Die Christelike leer het dus maklik by hulle inslag gevind. Toe hulle later weswaarts verhuis het, selfs so ver as Spanje en Portugal, het hulle die Christelike geloof met hulle saamgeneem. Hoewel die Romeinse Ryk tot niet gegaan het, het die Kerk bly staan. As erfgenaam van die Romeinse beskawing, het die Kerk die taak opgeneem om die heidense volke te beskaaf en te kersten. Veral pous Gregorius die Grote (590-604) het intensiewe sendingwerk laat doen. Die beroemde heilige, Sint Patrick, wat in die middel van die 5e eeu gelewe het, het 'n belangrike rol by die kerstening van die lere gespeel.
Hy was uit Engeland afkomstig en het in "vrywillige ballingskap" gegaan om die Christen leer in Ierland te kan verkondig. In latere eeue is sy voorbeeld gevolg deur baie ander geestelikes wat die Christelike geloot in 'n ander land as hul eie gaan versprei het. Kloosters is oral in Ierland opgerig, nie net as verblyf vir die monnike nie, maar ook as sentra vir Kerklike bestuur. Dieselfde beleid is met die kerstening van Skotland gevolg. ʼn Ierse edelman, Columbanus (521-597), het in 563 die eerste klooster in Skotland opgerig en daarmee met die kerstening van die Skotte en Pikte begin.
In 597 het Augustinius van Kantelberg, op bevel van pous Gregorius, met sendingwerk in Engeland begin. Kent was die eerste van die klein Angel Saksiese koninkrykies wat die Christelike geloof aanvaar het. ʼn Eeu later was die hele Engeland gekersten. Nog voor die val van Rome was daar 'n groot Christengemeenskapo wat tussen die heidense Franke en Boergondiërs in die romeinse provinsie Gallië in Frankryk gewoon het. Die Kerk was hier goed georganiseer en het die woelinge van die groot volksverhuisings van die 5e eeu deurstaan.
Aan die einde van die 5e eeu het die Kerk ʼn groot oorwinning behaal toe Clovis, koning van die Franke, tot bekering gekom het. Sy hele volk het saam met hom die Christelike geloof aangeneem. Die uitbreiding van die Frankiese ryk (veral onder Karel die Grote laat in die 8e eeu) het die Christendom tot ver anderkant die Ryn in die teenswoordige Nederland en Duitsland laat versprei. In Duitsland het Bonifacius (675 – 754) beslissende sendingwerk gedoen. Stede soos Keulen, Mainz, Worms en Spiers het as basisse vir sendingwerk gedien. Die kerstening in Noord-Europa het langs verskeie weë geskied. Wanneer dit nie met anneksasie gepaard gegaan het nie, is vriendskaps- en handelsbetrekkinge gebruik. Sedert die 9e eeu het die biskop van Hamburg sendingwerk gedoen onder die Dene, die Swede en die Noormanne.
Ook die Engelse sendelinge het hier ʼn belangrike bydrae gelewer. Aan die einde van die 10e eeu het die Noorse koning, Olaf Tryggvason, ʼn ryk op Christelike grondslag gestig. Die Hongare en Slawiese volke het voor 900 die kultuur van die Wes-Europese volke, waar onder Christendom, oorgeneem en in Rusland en Oos-Europa is sendingwerk deur die Grieks-Ortodokse Kerke gedoen. In die 11e eeu was die hele Europa vir die Christendom gewen.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409451 band