Die Klassieke in Suid-Afrika (T.J. Haarhoff)

Die Klassieke in Suid-Afrika
Skrywer	T.J. Haarhoff
Land	Suid-Afrika
Taal	Afrikaans
Onderwerp	Latynonderrig
Genre	Niefiksie
Uitgewer	J. L. van Schaik
Uitgegee	1931
Medium	Hardeband
Bladsye	130
Letterkunde-portaal

Die Klassieke in Suid-Afrika is 'n boek geskryf deur T.J. Haarhoff. As professor in die Klassieke Lettere aan die Universiteit van die Witwatersrand verbonde, behandel hy in hierdie boek hoofsaaklik die probleme van Latynonderrig op hoërskool, in die 1920's en vroeë 1930's, wat noodwendig die universiteit se kopseer word. Die probleme word uiteengesit, maar ook voorstelle aan die hand gedoen.

Inhoud

Hoofstuk I

Die eerste hoofstuk handel om die vraag "waarom" die Afrikaanse leerling in die eerste plek die Klassieke moet leer. Dit kom in 'n tydperk toe dit vernaamlik die Afrikaanse skole was wat derde tale soos Frans, Duits en Latyn begin uitfaseer het, en nie die Engelse skole nie.

Haarhoff kon bloot geskryf het dat die leerling Latyn moet gebruik om werke uit die 1700's en vroeër te ontsyfer, en dat hierdie skrywes van die "Republiek van die Lettere" nooit genoeg verwysings, slagspreuke, spreekwoorde en vergelykings kon put uit die Klassieke tekste van weleer nie.

Haarhoff benadruk egter die rol van tradisie en die humanitas. By tradisie word daarop gewys dat niks ex nihilo ontstaan het nie, maar dat die ontwikkelingsgang van die tegnologie en die wetenskap eerder 'n stroom van kennis, vaardigheid en probeerslae is. Die verlede kan nie ignoreer word nie, omdat patrone hulself herhaal.

Daar, weer, is iemand wat spog met sy moderniteit. Weet hy dat snelskrif 'n onderwerp in die Romeinse skole was? Dat Hero van Alexandrië (en Vitruvius na hom) die beginsel van die "taxi-cab" uitgewerk en toegepas het, asook die "penny-in-the-slot-machine"? Besef hy dat die Romeinse sement eeue lank in die Pantheon en elders sonder 'n kraak gehou het, terwyl die sement-werk van ons moderne Universiteite maar al te geneig is om te gaap? Het hy gesien hoe die Franse ingenieurs in Noord-Afrika, met al hul moderne vernuf, die spoor van die Romeinse waterleidinge weer opsoek om die geheim van die Romeinse besproeiing te herwen? Onlangs is aangetoon dat in Engeland die eerste glaswerk Romeinse modelle gevolg het. As ons wil trots wees op ons moderniteit laat ons nie ook onkundig wees nie.

Wat die humanitas aanbetref, word gewys op die Grieke wat kennis en filosofie van die priestersamp en doelmatigheid bevry het, en in die hande van die publiek gelaat het, waarna die Romeine orde en praktiese nut hierby toegevoeg het. Tydens die Renaissance is die ou Griekse boeke onder die stof uitgehaal, en voortaan is kennis en opvattings op die proef gestel:

Die Egiptenare het dit ver gebring in wetenskap en geleerdheid drie duisend jaar voordat die Grieke iets presteer het. Daar is egter 'n interessante verskil. Die Egiptenaar meet sy land vir praktiese doeleindes, gedwing deur die oorstromings van die Nyl: die Griek meet die deursnit van 'n keël – iets wat van g'n praktiese nut is nie, maar oneindig vrugbaarder vir die menslike gees, uit suiwer liefde vir kennis. Die Babiloniër, met sy vérgevorderde sterrekunde, staan streng onder die toesig van die priesters (wat ook in Egipte die geval was) en werk gewoonlik vir een of ander materiële of godsdienstige doel – die twee is soms nogal nou verwant! Maar die Grieke het die wetenskap van Priester-dwang bevry. Hul het geleerdheid in die ope lug gebring en met die volk gedeel. Hul het liefde vir kennis en genot in die naspoor van die waarheid tot stand gebring. Hul het die verstand van die mens bevry, en hom laat voortseil oor onbekende seë en met die hoop vir verrassende ontdekkinge sy hart vervul. Hul het geestelike vooruitgang moontlik gemaak, en die mens grotendeels van sy beklemmende vrees ontslaan. Hul was die eerste Protestante: en hul tradiesie het herlewe op baie punte in ons geskiedenis. Vryheid en selfstandigheid van gees is een van die gawes van die Grieke. Met hul kom die vryheid van die enkeling: met hul die vryheid van die staat. Die Griek weier die Oosterse "proskunesis", die kou-tou, die Salaam. Na die Grieke, kom die Romeine en vul die briljante, ofskoon soms onstandvastige gees van hul voorgangers aan. Veelsydig, vol skeppende vuur, bedeeld met 'n warme verbeeldingskrag was die Griek: die Romein bring balans, waardigheid, morele gewig (gravitas), getrouheid aan die gode, staat en famielie (pietas), eenvoud (simplicitas), en manlikheid (virtus). Dit altans is die vroeë en essensiële Romeinse karakter, hoe dit ook deur weelde vervorm is in later tyd. Hul organiseer-vermoë bring 'n stabiliteit in staatsake wat die Grieke gemis het. Hul heg groot belang aan famieliebande; die gesag van die vader is byna onbeperk, altans in teorie; die status van die moeder is in die oog van die wet nul, maar in praktyk oortref dit vér die status van die vrou in Griekeland ná Homeros. Liefde tussen man en vrou leef vir ons meer in Rome as in Athene. Waar die Grieke uitblink in intellektuele sake, is die sterk punt van die Romeine hul karakter. Rome is die groot vryhandelaar in idees. Rome is die tolk van Griekeland, die organiseerder van die Griekse kulturele erfenis. Dit is deur die werke van Cicero dat die kerkvaders in die Middeleeue hul Griekse filosofie leer ken het. Latyn was die taal van wetenskap en kultuur in Europa tot die 17e eeu.

Hoofstuk II

In die tweede hoofstuk benadruk Haarhoff hoe uiters belangrik dit is dat Latynse woorde in die klas korrek uitgespreek word. Indien die Latynse woord se klinker of lettergreep verkeerd uitgespreek word, stort die hele metrum van 'n gedig in duie, en die kuns gaan so verlore. Hy is daarom heeltemal gekant teen die Latynuitspraak wat 'n lokale kleurtjie kry.

Vroeg in die hoofstuk is die skrywer ook terdeë bewus dat dit so te sê onmoontlik is vir die Suid-Afrikaanse skool om twintig periodes per week vir Grieks en Latyn te hê, soos in die Duitse gimnasia. Hy spreek hom ook teen die mite uit dat Latyn sommer maklik op universiteit aangeleer kan word. 'n Kind het vier jaar nodig om die Matrikulasiekursus deeglik baas te raak:

En die plan om Latyn op die Universiteit te begin werp sulke treurige vrugte af op die plekke waar dit probeer is, dat ons liewer nie die jammerlike skouspel wil gadeslaan nie. Tog meen sommige dat Latyn (sowel as alle "derde" tale) op die Universiteit kan begin word. Hul wys daarop dat Grieks nou meestal uit die skole verdwyn het, en 'n Universiteitskursus geword het. Maar hier moet ons nie vergeet nie dat die meeste studente wat Grieks op die Universiteit begin, reeds Latyn op skool gehad het: d.w.s. ondervinding van 'n taal van dieselfde aard as Latyn, en glad anders as Engels of Afrikaans. Ons vind dat studente wat Grieks op die Universiteit begin sonder Latyn op skool te geleer het, hul taak nie onselde nie gelyk vind aan dié van Sisyphus. Baie van wat volg is van toepassing ook op Grieks; maar omdat Grieks vinnig aan sterwe is as 'n skoolvak, word Latyn alleen genoem. Wat beginnerskursusse in Latyn betref, moet ons een van twee dinge doen: óf ons moet vier jaar se normale werk in een jaar instop, sonder kans vir iets wat estheties of histories of humaan kan genoem word, d.w.s. sonder die enigste dinge wat 'n kursus in Latyn regverdig, óf ons moet ons B.A.-standaard in Latyn verlaag, wat beslis onwenslik is, en wat op die erkenning van ons grade elders, sal reageer. Om te sê dat die student wat nie Latyn op skool gehad het nie, langer moet neem, beteken dat hy die onderwerp eenvoudig sal laat staan, nie alleen omdat dit hom meer moeite gaan kos as ander onderwerpe nie, maar omdat verlenging van studietyd ekonomiese faktore inbring. Dit is ons ondervinding dat wetstudente wat in Latyn moet deurkom om aan die Regulasies te voldoen, en wat nie tevore Latyn geleer het nie, dikwels hul wetskursus opgee, liewer as om in so 'n korte tyd met Latyn te worstel. En daar is byna nie meer 'n Universiteit in ons land wat 'n klassieke taal as hulpvak vereis vir specialiste in moderne tale nie. Ons neem dus 'n minimum van vier jaar voor Matrikulasie vir Latyn aan.

Hoofstuk III

Volgens Haarhoff is die grootste euwel wat op die hoërskool woed die "blokkiesraaisel"-metode, waar Latyn 'n soort lae "Wiskunde" is wat ontsyfer moet word, met letterlike vertalings. Die hele sin se betekenis word dus ignoreer:

As ons dit kan regkry om 'n bietjie Sprachgefühl by ons kinders in te boesem, sal ons nie so dikwels die pathetiese skouspel sien van 'n kind wat sy vinger onder 'n woord sit, dit dan opsoek in 'n woordelys, neerskrywe en sy vinger na die volgende woord verskuiwe nie. Hy sal dan verstaan dat hy nie woorde vertaal nie maar idees,

Haarhoff so grootste betoog in hierdie hoofstuk is dat Latyn soos 'n lewende taal aangebied moet word in die klaskamer, ook bekend as die "Direkte Metode". Die leerling word sodoende genoodsaak om op sy voete te dink in die klas. Omrede die leerling bitter streng op sy uitspraak beoordeel word, sal hy 'n taalaanvoeling (Sprachgefühl) begin aankweek, en daarom ook die poësie se metrum makliker begryp. Die hoofstuk steun veral swaar op die klaskamer-ondervindinge van Rouse en Appleton van die Perse School.

Drie nuttige wenke gee Haarhoff ook:

1. In die klas moet die byvoeglike naamwoord saam met die selfstandige naamwoord aangebied word. 'n Kind sal nie sommer weet wat die woordgeslag van supellex is nie; want daar is geen maklike grammatikareëls of eselsbruggie om daarmee te help nie. As die kind egter "pulchra supellex" onthou (mooi huisraad), wat op die bord geskryf was, dan wéét hy die geslag is vroulik.

2. Haarhoff wys ook hoe mens stelselmatig te werk gaan om 'n periode (d.i. 'n breed opgeboude en uitgewerkte volsin in Latyn, wat in Afrikaans so te sê onmoontlik is) te skryf. 'n Mens begin met

Onderwerp.	Voorwerp.	Gesegde.
Magister	discipulos	docet

en voeg wysiginge by, naamlik Magister optimus, discipulos stultos, frustra docet.

en wys daarop dat die wysigende woorde uitgebrei kan word om ondergeskikte sinne te vorm

Magister qui putat se optimum esse,

discipulos qui semper stultissimos se praestant,

ita docere conatur ut nil efficere possit

en verder dat elke ondergeskikte sin deur twee of meer vervang kan word:

Magister qui putat se optimum esse, sed quem discipuli bene sciunt gloriari solere,

discipulos, qui semper ut molestiam magistro afferant stultissimosse praes.tant,

ita docere conatur ut, quamvis summas vires impendat, nil efficere possit.

3. Haarhoff het ook 'n probleem daarmee dat die leerlinge nie Latyn buitekant die klaskamer lees nie. Hy stel voor die leerlinge vat die Vulgaat saam kerk toe, en lees bietjie Desiderius Erasmus in hul vrye tyd.

Ontvangs

In 1932 prys Viljoen Haarhoff en sê "elke onderwysman wat iets met taalstudie te doen het, behoort prof. Haarhoff se verhandeling deeglik te bestudeer". Nie alleen is die aanbieding van Latyn 'n probleem in Suid-Afrika nie, maar dwarsoor die wêreld heen.

Viljoen spreek die hoop uit dat daar meer aandag gegee sal word aan Volkslatyn en Middeleeuse Latyn, wat noodsaaklik is by die vergelykende studie van moderne tale. Ook pleit hy dat Latyn nie soos 'n oefening hanteer word nie, maar die daadwerklike nut daarvan besef word:

Myns insiens is een van die groot oorsake dat Latyn en Grieks so baie veld verloor het, die feit dat net die taalstudie in hoofsaak beklemtoon is en nie die taalstudie as hulpmiddel om die bronne vir die kultuurhistoriese ontwikkeling van ons Westerse beskawing oop te lê nie. [...] Dit is net die regte metode en aanpassing wat ons wil hê, want as daar geen plek vir Latyn en Grieks in ons onderwysstelsel is nie, dan is dit 'n verskriklike aanklag teen die grondigheid en oorspronklikheid van ons studie in die geskiedenis, regte, teologie en moderne filologie.