Eselsbrug
'n Eselsbrug, eselsbruggie, geheuebrug, of pons asinorum is 'n hulpmiddel wat (gewoonlik deur middel van kunsmatige assosiasies) gebruik word om 'n probleem op te los of om iets mee te onthou. Volgens die Woordeboek van die Afrikaanse Taal was die eselsbrug oorspronklik benoem deur Jean Buridan (±1300 tot 1358), "omdat by die oorgang oor die "brug" die skerpsinniges onderskei word van die traes van gees". Die "brug van die esels" is egter die vyfde stelling van die eerste boek van Euklides (die basishoeke van 'n gelykbenige driehoek is altyd gelyk aan mekaar), met dié afleiding: die brug van esels is enigiets wat beginners moeilik vind en "bewaar die beginner wat sonder die nodige begrip kortpad probeer kies!" [1]
Fiksie word dikwels beskou as ’n pons asinorum om komplekse verskynsels verstaanbaar te maak. In die alledaagse taalgebruik sê ons dat die son opkom en ondergaan, terwyl die aarde in die werklikheid om die son wentel en om sy eie as draai.[2] Tyd kan egter makliker so oorgedra word aan die toehoorder waar geen horlosies beskikbaar is nie: "voor die son sak" of "voor die son opkom". Daarop volg ook relatiewe omskrywings soos "maande" / "mane" (verwysing na die siklus van die volmaan), seisoene en getye om tyd vas te pen, wat op sigself uiters vloeibaar is.
In Die Afrikaanse Volksgeloof (1938) skryf Abel J. Coetzee die volgende:[3]
In Robertson mag 'n vark net geslag word in die maande sonder 'η R, anders is die vleis ongesond. Hierdie verbod hang saam met die algemeen gangbare opvatting dat visse nie byt in die maande sonder 'η R nie, d.w.s. in Mei, Junie, Julie en Augustus, m.a.w. in die suidelike winter. Dit hang ook saam met die reël in Nederland dat geen moesels geëet mag word in die maande sonder die R nie, want dan is dit die noordelike somer en die moesels is ongesond. Die reël het dus met die volksgeloof niks te maak nie; dis 'n soort pedagogiese eselsbrug om te onthou in welke maande moesels nadelig is. Waar in Robertson dus gesê word dat varke slegs in die maande sonder R, d.w.s. in die winter geslag moet word, het dit betrekking op die tydperk waarin varkvleis nie die liggaam onsuiwer maak nie.
Voorbeelde[wysig | wysig bron]
| Vakgebied | Tema | Feite | Eselsbrug |
|---|---|---|---|
| Wiskunde | Volgorde van bewerkings (rekenreël) | Hakies; van; deling; vermenigvuldiging; optel; aftrek | Hakies van der VOA |
| Wiskunde | Volgorde van bewerkings (rekenreël) | Hakies; Eksponent; Maal/deel; Plus/minus | HEMP |
| Fisika | Volgorde van die reënboogkleure | Rooi; Oranje, Geel, Groen, Blou, Indigo, Violet | ROGGBIV |
| Fisika | Volgorde van die reënboogkleure | Rooi; Oranje, Geel, Groen, Blou, Diepblou, Pers | Ralie Of Gert Grobler Byt Die Perske |
| Afrikaans | Volgorde van die sinsbou | Subject, verb1, Time, Object, Manner, Place, verb2, Infinitive. | STOMPI |
| Afrikaans | Spelling | Interessant (oorgeneem uit Nederlands/Frans intéressant) | 'n Vrou dra een rok met 2 skoene. |
| Afrikaans | Spelling | Aggressief (uit Latyn aggressio; wat afwyk van die Nederlands agressief, uit die Frans agressif) | Baie kwaad = baie letters |
| Afrikaans | Die onderskeid tussen "kritiek" en "krities" | Die watervlak is kritiek laag / het kritieke vlak bereik; ons moet 'n kritiese ingesteldheid kry / krities wees. | Die -s van krities hoort by die -k van die s.nw. kritiek, maar die -k van die b.nw. kritiek hoort by die -s van krisis.[4] |
| Aardrykskunde | Volgorde van gelyste kaartkoördinate | Van Noord na Suid (ºN/S), van Wes na Oos (ºW/O) | 'n Man kyk 'n vrou van bo na onder, van links na regs. |
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ "Cilliers, C. 1992. Dalene Matthee loop nog vóór Brug van die esels se einde oortuig egter nie; te veel woorde verbreek spanningslyn. Beeld, 23 November:10". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2015. Besoek op 15 November 2015.
- ↑ Du Plessis, L. 1999. Koers 64 (2 & 3) 1999:223-258
- ↑ Coetzee, A.J. 1938. Die Afrikaanse Volksgeloof. Amsterdam: N.V. Swets & Zeitlinger, p. 146
- ↑ Die Taalkommissie
