Wys bron van Filippynse See

{{Inligtingskas Waterliggaam
| Naam = Filippynse See
| Beeld = Cloudscape Over the Philippine Sea.jpg
| Beeld_byskrif = Wolke oor die Filippynse See, soos gesien vanaf die [[Internasionale Ruimtestasie]]
| Kaart = Philippine Sea location.jpg
| Kaart_byskrif = Kaart van die Filippynse See
| Koördinate = {{Koördinate|20|N|130|O|type:waterbody_scale:5000000|aansig=inlyn,titel}}
| Ligging = [[Japan]], [[Palau]], [[Filippyne]], [[Republiek China]], [[Noordelike Mariana-eilande]] en [[Guam]]
| Soort = See van die [[Stille Oseaan]]
| Oppervlakte = 5&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;km² (2&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;myl²)
| Gem_diepte = 
| Maks_diepte = 10&nbsp;540&nbsp;m (3&nbsp;212&nbsp;vt)
| Volume = 
| Oppervlakhoogte = 
| Lengte = 
| Breedte = 
| Opvangsgebied = 
| Omtrek = 
| Invloei = 
| Uitvloei = 
| Eiland = [[Japanse Argipel]], [[Ryukyu-eilande]], [[Kioesjoe]], [[Honsjoe]], [[Sjikokoe]], [[Palau]], [[Taiwan (eiland)|Taiwan]], [[Filippyne]], [[Noordelike Mariana-eilande]], [[Guam]]
| Nedersettings = [[Hagåtña]] (Guam)<br />[[Koror]] (Palau)<br />[[Saipan]] (Noordelike Mariana-eilande)
| Gevries = 
| Rangorde_volume = 
}}

[[Lêer:Locatie Filipijnenzee.PNG|duimnael|links|Ligging van die Filippynse See]]
Die '''Filippynse See''' ([[Engels]]: ''Philippine Sea'', [[Japannees]]: フィリピン海, [[Chinees]]: 菲律宾海, [[Tagalog]]: ''Dagat Pilipinas'') is 'n [[see]] van die [[Stille Oseaan]] tussen die [[Japanse Argipel|Japanse eilande]] [[Ryukyu-eilande|Ryukyu]], [[Kioesjoe]], [[Honsjoe]] en [[Sjikokoe]] in die noorde, [[Palau]] in die suide, [[Taiwan (eiland)|Taiwan]] en die [[Filippyne|Filippynse]] eilande [[Luzon]], [[Mindanao]] en [[Visayas]] in die weste, die [[Noordelike Mariana-eilande]] en [[Guam]] in die ooste. Die Filippynse See grens aan die [[Oos-Chinese See]] in die noordweste, die [[Suid-Chinese See]] in die weste en [[Celebessee]] in die suidweste.

Die Filippynse See is een van die diepste seë ter wêreld met die Filippynse trog wat 'n diepte van 11&nbsp;034&nbsp;m bereik.<ref>{{cite web |url=https://www.britannica.com/place/Philippine-Sea |title=Philippine Sea |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |access-date=31 Julie 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200407070745/https://www.britannica.com/place/Philippine-Sea |archive-date=7 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die see het 'n oppervlakte van ongeveer 5 miljoen km².

== Oorsig ==
Die Filippynse See is 'n randsee van die Wes-Stille Oseaan oos van die Filippynse argipel (vandaar die naam), wat 'n geskatte oppervlakte van vyf miljoen vk kilometer beslaan. Die Filippynse Seeplaat vorm die bodem van die see. Sy westelike grens is die eerste eilandketting in die weste, wat die Ryukyu-eilande in die noordweste en [[Taiwan]] in die weste behels. Die suidwestelike grens daarvan bestaan uit die Filippynse eilande van [[Luzon]], Catanduanes, [[Samar]], [[Leyte]] en [[Mindanao]]. Sy noordelike grens sluit die Japannese eilande [[Honsjoe]], [[Sjikokoe]] en [[Kioesjoe]] in. Sy oostelike grens is die tweede eilandketting na die ooste, wat bestaan uit die Bonin-eilande en [[Iwo Jima]] in die noordooste, die Mariana-eilande (insluitend [[Guam]], [[Saipan]] en Tinian) in die ooste, en [[Halmahera]], [[Palau]], Yap en Ulithi (van die Caroline-eilande) in die suidooste. Sy suidelike grens is [[Indonesië]] se Morotai-eiland.<ref name="bio"/><ref name="Encarta-PhilippineSea">{{cite web |title=Philippine Sea |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761580288/Philippine_Sea.html |website=Encarta |access-date=4 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090820123304/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761580288/Philippine_Sea.html |archive-date=20 August 2009}}</ref>

Die see het 'n komplekse en diverse ondersese reliëf. Die vloer word in 'n strukturele kom gevorm deur 'n reeks geologiese verskuiwings en breuksones. [[Eilandboog|Eilandboë]], wat eintlik verlengde rante is wat bo die seeoppervlak uitsteek as gevolg van plaattektoniese aktiwiteit in die gebied, omsluit die Filippynse See in die noorde, ooste en suide. Die Filippynse argipel, Ryukyu-eilande en die Marianas is voorbeelde. Nog 'n prominente kenmerk van die Filippynse See is die teenwoordigheid van oseaniese trogte, waaronder die Filippynsetrog en die [[Marianatrog]], wat die diepste punt op aarde bevat.

Die Filippynse See word omring deur die Filippyne en Taiwan in die weste, Japan in die noorde, die Marianas in die ooste en [[Palau]] in die suide. Aangrensende seë sluit in die Celebes-see wat deur Mindanao en kleiner eilande in die suide geskei word, die Suid-Chinese See wat deur die Filippyne geskei word, en die [[Oos-Chinese See]] wat deur die [[Ryukyu-eilande]] geskei word.

== Omvang ==
Die Internasionale Hidrografiese Organisasie definieer die Filippynse See as "die gebied van die Noord-Stille Oseaan langs die oostelike kus van die Filippynse Eilande", soos volg begrens: 

* Aan die weste. By die oostelike grense van die Oos-Indiese Argipel, Suid-Chinese See en Oos-Chinese See.

* Aan die noorde. Aan die suidoostelike kus van [[Kioesjoe]], die suidelike en oostelike grense van die Binnelandse See en die suidkus van [[Honsjoe|Honsjoe-eiland]].

* Aan die oostekant. Deur die rant wat Japan by die Bonin-, Vulkaan- en Ladrone-eilande (Mariana) aansluit, en dit alles ingesluit by die Filippynse See.

* Aan die suide. Deur 'n lyn wat by [[Guam]], Yap, Pelew (Palau) en Halmahera-eilande aansluit.<ref>{{cite web|url=https://iho.int/uploads/user/pubs/standards/s-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf|title=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition|year=1953|publisher=International Hydrographic Organization|access-date=28 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho.int/iho_pubs/standard/S-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf|archive-date=8 October 2011}}</ref>

Die Filippynse Seeplaat vorm die vloer van die Filippynse See. Dit gaan onder die Filippynse mobiele gordel wat die grootste deel van die Filippynse argipel en oostelike Taiwan dra. Tussen die twee plate is die Filippynse trog.

== Mariene biodiversiteit ==
Die Filippynse See het 'n mariene territoriale omvang van meer as 679&nbsp;800 vk kilometer, en 'n eksklusiewe ekonomiese sone van 2,2 miljoen vk kilometer. Toegeskryf aan uitgebreide eiland-integrasies, bevat die Filippyne die hoogste aantal mariene spesies per oppervlakte-eenheid relatief tot die lande binne die Indo-Maleis-Filippyne-argipel, en is geïdentifiseer as die episentrum van mariene biodiversiteit. 

Met sy insluiting in die Koraaldriehoek, omvat die Filippynse See meer as 3 212 visspesies, 486 koraalspesies, 800 [[seewier]]spesies en 820 bentiese algespesies, waarin die Verde-eilandgang gedoop word as "die middelpunt van die sentrum van mariene vis biodiversiteit". 

Binne sy gebied is drie-en-dertig endemiese spesies visse geïdentifiseer, insluitend die blougevlekte engelvis (''Chaetodontoplus caeruleopunctatus'') en die seebaber (''Arius manillensis''). Die Filippynse marienegebied het ook 'n broei- en voedingsgebied geword vir bedreigde marienespesies, soos die [[walvishaai]] (''Rhincodon typus''), die [[doegong]] (''Dugong dugon'') en die megamondhaai (''Megachasma pelagios''). Binne die [[Suid-Chinese See]] het Filippynse wetenskaplikes 'n oorvloedige hoeveelheid seelewe en spesies ontdek wat die potensiaal het om ook by te dra tot biomediese vooruitgang van die Filippyne.<ref name="worldwildlife.org">{{cite web |last1=Goldman |first1=Lee |title=A Biodiversity Hotspot in the Philippines |url=https://www.worldwildlife.org/blogs/good-nature-travel/posts/a-biodiversity-hotspot-in-the-philippines |website=World Wildlife Fund |access-date=4 November 2018 |date=10 August 2010}}</ref><ref>{{Cite web|title=The Philippines' Future Floats in the West Philippine Sea|url=https://www.proquest.com/docview/2423812133 |date=5 Julie 2020}}</ref>

== Koraaldriehoek ==
Die Koraaldriehoek (ook genoem die Indo-Maleisiese Driehoek) word beskou as die globale sentrum van mariene biodiversiteit. Sy totale oseaniese oppervlakte is ongeveer twee miljoen vierkante kilometer. Dit sluit die tropiese waters van [[Maleisië]], Indonesië, die Filippyne, [[Timor-Leste]], [[Papoea-Nieu-Guinee]] en [[Salomonseilande]] in. Die Filippynse eilande, wat op sy toppunt lê, maak 300 000 vk kilometer daarvan uit. Die deel van die Koraaldriehoek se koraalrifgebied wat binne die Filippyne lê, wissel van 10 750 vk kilometer tot 33 500 vk kilometer. Dit bevat meer as 500 spesies scleractinian of klipperige korale, en ten minste 12 endemiese koraalspesies. 

Die Koraaldriehoek bevat 75% van die wêreld se koraalspesies (ongeveer 600 spesies). Dit is die tuiste van meer as 2000 soorte rifvisse, en ses van die wêreld se sewe spesies mariene skilpaaie (die valkbek, karkop, leerrug, groen skilpad, olyf ridley en seeskilpad). Daar is geen enkele oorsaaklike verklaring vir die buitengewoon hoë biodiversiteit wat in die Koraaldriehoek gevind word nie, maar die meeste navorsers het dit toegeskryf aan geologiese faktore soos [[plaattektoniek]].<ref name="StateOfTheCoralTriangle">{{cite book |title=State of the Coral Triangle : Philippines. |date=2014 |publisher=Asian Development Bank |location=Mandaluyong, Philippines |isbn=978-92-9254-518-5 |url=http://coraltriangleinitiative.org/sites/default/files/resources/SCTR-PHL.pdf |access-date=4 November 2018}}</ref>

Die Filippynse See voorsien of ondersteun die lewensbestaan van 120 miljoen mense, en is 'n bron van voedsel vir die Filippynse kusgemeenskappe en vir miljoene meer mense wêreldwyd. Walvishaai-toerisme in die Koraaldriehoek bied ook 'n bestendige bron van inkomste vir die omliggende gemeenskap. Die mariene hulpbronne in die Koraaldriehoek het 'n hoë ekonomiese waarde, nie net in die Filippyne nie, maar regoor die wêreld. Die lande rondom die Koraaldriehoek werk saam om hul mense te voorsien van tegniese bystand en ander hulpbronne wat nodig is om bewaring, volhoubaarheid, biodiversiteit, voedselsekerheid, bronne van bestaan en ekonomiese ontwikkeling te bevorder.<ref name="WorldWildLife-CoralTriangle">{{cite web |title=Coral Triangle; Facts |url=https://www.worldwildlife.org/places/coral-triangle |website=World Wildlife Fund |access-date=4 November 2018}}</ref><ref name="WWFAustralia-CoralTriangle">{{cite book |title=The coral triangle and climate change : ecosystems, people and societies at risk : summary |date=May 2009 |publisher=WWF Australia |location=Sydney NSW Australia |isbn=978-1-921031-35-9 |url=https://www.wwf.de/fileadmin/fm-wwf/Publikationen-PDF/climate_change___coral_triangle___full_report.pdf |access-date=4 November 2018}}</ref>

[[Klimaatverandering]] beïnvloed die kus-ekosisteem wat in die Koraaldriehoek voorkom. Dit dra by tot stygende seevlakke en versuring van die see en stel dus seediere soos visse en skilpaaie in gevaar. Dit het 'n negatiewe uitwerking op plaaslike bronne van bestaan, soos [[visvang]] en [[toerisme]]. Dit maak ook die water warmer, wat korale in gevaar stel. Warmer water veroorsaak dat korale meer [[koolstofdioksied]] absorbeer. Dit verander die water se pH-balans en maak dit suur, 'n toestand waarby die korale nie aangepas is nie, en waarin hulle swak toegerus is om te oorleef.

== Biologie ==
Die Filippynse See huisves 'n eksotiese mariene ekosisteem. Daar is 421 van die 577 bekende spesies korale in kuswaters, insluitend 19 seegraspesies en 30 spesies mangrove, wat albei voedingstowwe vir koraalstelsels is. Die Filippyne beskik ook oor 20 persent van die skulpvis wêreldwyd. Seeskilpaaie, [[haaie]], murene, [[seekat]]te en seeslange, saam met talle spesies visse soos [[tuna]] kan algemeen waargeneem word. Daarbenewens dien die Filippynse See as baaiplek vir Japannese paling, tuna en verskillende [[Walvisagtiges|walvisspesies]].<ref name="bio">{{cite web|url= http://www.lighthouse-foundation.org/index.php?id=140&L=1|title= Philippine Sea|access-date= 2008-08-12|publisher= Lighthouse Foundation}}</ref>

== Biodiversiteit ==
Die Filippynse See is 'n sentrum van mariene biodiversiteit sowel as 'n biodiversiteit-brandpunt. Minstens 418 spesies word egter bedreig weens onvolhoubare menslike praktyke.<ref>{{cite web |title=How Is Climate Change Affecting the Philippines? |url=https://www.climaterealityproject.org/blog/how-climate-change-affecting-philippines |website=Climate Reality Project |publisher=climaterealityproject.org |access-date=20 July 2018}}</ref>

Die styging in temperatuurverandering het verskuiwings in die mariene ekosisteme veroorsaak wat [[Koraal|korale]] kan laat vrek as gevolg van veranderende seetemperatuur. Aangesien visse en ander seelewe op korale staatmaak vir voedsel en habitat, word gemeenskappe wat op visvang staatmaak ook swaar geraak. Aangesien die Filippynse See in 'n besonder aktiewe Wes-Stille Oseaan tropiese sikloonkom geleë is, kan die fisiese skade wat veroorsaak word deur [[Tifoon|tifone]] wat uit die ooste kom, die mariene habitatte verder vernietig.<ref name="GreenPeace">{{cite web |title=Philippine Seas |url=https://www.greenpeace.org/seasia/ph/PageFiles/533258/OD-2013-PH-SEAS.pdf |publisher=Greenpeace |access-date=20 July 2018 |archive-date=17 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170517033704/http://www.greenpeace.org/seasia/ph/PageFiles/533258/OD-2013-PH-SEAS.pdf |url-status=dead }}</ref>

== Europese ontdekking ==
Die eerste Europeër wat die Filippynse See opgevaar het, was [[Ferdinand Magellaan]] in 1521, wat dit Mar Filipinas genoem het toe hy en sy manskappe in die Mariana-eilande was voor die verkenning van die Filippyne. Later is dit deur ander Spaanse ontdekkingsreisigers ontdek van 1522 tot 1565.

== Slag van die Filippynse See ==
’n Historiese geveg tussen die vlote van die Verenigde State en Japan het in die omgewing van die Filippynse See plaasgevind. Dit word die Slag van die Filippynse See genoem, en het van 19 tot 20 Junie 1944 naby die [[Mariana-eilande]] plaasgevind. 

Afgesien van die vloot, was lugaktiwiteit ook teenwoordig in die Slag van die Filippynse See, aangesien honderde vliegtuie van albei lande op mekaar geskiet het. Die Amerikaners het onbetwisbaar gewen. 'n Groot aantal Japannese vliegtuie is neergeskiet. 

Japan het gesukkel om te herstel van die ernstige skade aan sy keiserlike vloot en lugkrag a.g.v. die geveg.  

Die Slag was 'n belangrike deel van die Amerikaners se herwinning van die Filippyne en die Mariana-eilande van Japan. 

== Na die Tweede Wêreldoorlog ==
In 1989 het die Verenigde State se departement van verdediging die verlies van 'n een-megaton-kernbom in die Filippynse See tydens die Filippynse See A-4-voorval in 1965 onthul.

Na 'n eskalasie van die Spratly-eilande-geskil in 2011, het verskeie Filippynse regeringsagentskappe die benaming "Wes-Filippynse See" begin gebruik om na dele van die Suid-Chinese See te verwys. ’n Woordvoerder van PAGASA het egter gesê dat die see oos van die Filippynse argipel steeds die Filippynse See genoem sal word. 

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Eksterne skakels ==
{{Commons-kategorie inlyn|Philippine Sea}}


{{Waterliggame van die wêreld}}

[[Kategorie:Geografie van Japan]]
[[Kategorie:Geografie van Palau]]
[[Kategorie:Geografie van die Filippyne]]
[[Kategorie:Geografie van die Republiek China]]
[[Kategorie:Mariana-eilande]]
[[Kategorie:Seë van Asië]]
[[Kategorie:Seë van Oseanië]]
[[Kategorie:Seë van die Stille Oseaan]]