Filippynse See
| Filippynse See | |
|---|---|
 Wolke oor die Filippynse See, soos gesien vanaf die Internasionale Ruimtestasie | |
 Kaart van die Filippynse See | |
| Koördinate: | 20°N 130°O / 20°N 130°O |
| Ligging: | Japan, Palau, Filippyne, Republiek China, Noordelike Mariana-eilande en Guam |
| Soort: | See van die Stille Oseaan |
| Oppervlakte: | 5 000 000 km² (2 000 000 myl²) |
| Maksimum diepte: | 10 540 m (3 212 vt) |
| Eiland/e: | Japanse Argipel, Ryukyu-eilande, Kioesjoe, Honsjoe, Sjikokoe, Palau, Taiwan, Filippyne, Noordelike Mariana-eilande, Guam |
| Nedersettings: | Hagåtña (Guam) Koror (Palau) Saipan (Noordelike Mariana-eilande) |
Die Filippynse See (Engels: Philippine Sea, Japannees: フィリピン海, Chinees: 菲律宾海, Tagalog: Dagat Pilipinas) is 'n see van die Stille Oseaan tussen die Japanse eilande Ryukyu, Kioesjoe, Honsjoe en Sjikokoe in die noorde, Palau in die suide, Taiwan en die Filippynse eilande Luzon, Mindanao en Visayas in die weste, die Noordelike Mariana-eilande en Guam in die ooste. Die Filippynse See grens aan die Oos-Chinese See in die noordweste, die Suid-Chinese See in die weste en Celebessee in die suidweste.
Die Filippynse See is een van die diepste seë ter wêreld met die Filippynse trog wat 'n diepte van 11 034 m bereik.[1] Die see het 'n oppervlakte van ongeveer 5 miljoen km².
Oorsig
[wysig | wysig bron]Die Filippynse See is 'n randsee van die Wes-Stille Oseaan oos van die Filippynse argipel (vandaar die naam), wat 'n geskatte oppervlakte van vyf miljoen vk kilometer beslaan. Die Filippynse Seeplaat vorm die bodem van die see. Sy westelike grens is die eerste eilandketting in die weste, wat die Ryukyu-eilande in die noordweste en Taiwan in die weste behels. Die suidwestelike grens daarvan bestaan uit die Filippynse eilande van Luzon, Catanduanes, Samar, Leyte en Mindanao. Sy noordelike grens sluit die Japannese eilande Honsjoe, Sjikokoe en Kioesjoe in. Sy oostelike grens is die tweede eilandketting na die ooste, wat bestaan uit die Bonin-eilande en Iwo Jima in die noordooste, die Mariana-eilande (insluitend Guam, Saipan en Tinian) in die ooste, en Halmahera, Palau, Yap en Ulithi (van die Caroline-eilande) in die suidooste. Sy suidelike grens is Indonesië se Morotai-eiland.[2][3]
Die see het 'n komplekse en diverse ondersese reliëf. Die vloer word in 'n strukturele kom gevorm deur 'n reeks geologiese verskuiwings en breuksones. Eilandboë, wat eintlik verlengde rante is wat bo die seeoppervlak uitsteek as gevolg van plaattektoniese aktiwiteit in die gebied, omsluit die Filippynse See in die noorde, ooste en suide. Die Filippynse argipel, Ryukyu-eilande en die Marianas is voorbeelde. Nog 'n prominente kenmerk van die Filippynse See is die teenwoordigheid van oseaniese trogte, waaronder die Filippynsetrog en die Marianatrog, wat die diepste punt op aarde bevat.
Die Filippynse See word omring deur die Filippyne en Taiwan in die weste, Japan in die noorde, die Marianas in die ooste en Palau in die suide. Aangrensende seë sluit in die Celebes-see wat deur Mindanao en kleiner eilande in die suide geskei word, die Suid-Chinese See wat deur die Filippyne geskei word, en die Oos-Chinese See wat deur die Ryukyu-eilande geskei word.
Omvang
[wysig | wysig bron]Die Internasionale Hidrografiese Organisasie definieer die Filippynse See as "die gebied van die Noord-Stille Oseaan langs die oostelike kus van die Filippynse Eilande", soos volg begrens:
- Aan die weste. By die oostelike grense van die Oos-Indiese Argipel, Suid-Chinese See en Oos-Chinese See.
- Aan die noorde. Aan die suidoostelike kus van Kioesjoe, die suidelike en oostelike grense van die Binnelandse See en die suidkus van Honsjoe-eiland.
- Aan die oostekant. Deur die rant wat Japan by die Bonin-, Vulkaan- en Ladrone-eilande (Mariana) aansluit, en dit alles ingesluit by die Filippynse See.
Die Filippynse Seeplaat vorm die vloer van die Filippynse See. Dit gaan onder die Filippynse mobiele gordel wat die grootste deel van die Filippynse argipel en oostelike Taiwan dra. Tussen die twee plate is die Filippynse trog.
Mariene biodiversiteit
[wysig | wysig bron]Die Filippynse See het 'n mariene territoriale omvang van meer as 679 800 vk kilometer, en 'n eksklusiewe ekonomiese sone van 2,2 miljoen vk kilometer. Toegeskryf aan uitgebreide eiland-integrasies, bevat die Filippyne die hoogste aantal mariene spesies per oppervlakte-eenheid relatief tot die lande binne die Indo-Maleis-Filippyne-argipel, en is geïdentifiseer as die episentrum van mariene biodiversiteit.
Met sy insluiting in die Koraaldriehoek, omvat die Filippynse See meer as 3 212 visspesies, 486 koraalspesies, 800 seewierspesies en 820 bentiese algespesies, waarin die Verde-eilandgang gedoop word as "die middelpunt van die sentrum van mariene vis biodiversiteit".
Binne sy gebied is drie-en-dertig endemiese spesies visse geïdentifiseer, insluitend die blougevlekte engelvis (Chaetodontoplus caeruleopunctatus) en die seebaber (Arius manillensis). Die Filippynse marienegebied het ook 'n broei- en voedingsgebied geword vir bedreigde marienespesies, soos die walvishaai (Rhincodon typus), die doegong (Dugong dugon) en die megamondhaai (Megachasma pelagios). Binne die Suid-Chinese See het Filippynse wetenskaplikes 'n oorvloedige hoeveelheid seelewe en spesies ontdek wat die potensiaal het om ook by te dra tot biomediese vooruitgang van die Filippyne.[5][6]
Koraaldriehoek
[wysig | wysig bron]Die Koraaldriehoek (ook genoem die Indo-Maleisiese Driehoek) word beskou as die globale sentrum van mariene biodiversiteit. Sy totale oseaniese oppervlakte is ongeveer twee miljoen vierkante kilometer. Dit sluit die tropiese waters van Maleisië, Indonesië, die Filippyne, Timor-Leste, Papoea-Nieu-Guinee en Salomonseilande in. Die Filippynse eilande, wat op sy toppunt lê, maak 300 000 vk kilometer daarvan uit. Die deel van die Koraaldriehoek se koraalrifgebied wat binne die Filippyne lê, wissel van 10 750 vk kilometer tot 33 500 vk kilometer. Dit bevat meer as 500 spesies scleractinian of klipperige korale, en ten minste 12 endemiese koraalspesies.
Die Koraaldriehoek bevat 75% van die wêreld se koraalspesies (ongeveer 600 spesies). Dit is die tuiste van meer as 2000 soorte rifvisse, en ses van die wêreld se sewe spesies mariene skilpaaie (die valkbek, karkop, leerrug, groen skilpad, olyf ridley en seeskilpad). Daar is geen enkele oorsaaklike verklaring vir die buitengewoon hoë biodiversiteit wat in die Koraaldriehoek gevind word nie, maar die meeste navorsers het dit toegeskryf aan geologiese faktore soos plaattektoniek.[7]
Die Filippynse See voorsien of ondersteun die lewensbestaan van 120 miljoen mense, en is 'n bron van voedsel vir die Filippynse kusgemeenskappe en vir miljoene meer mense wêreldwyd. Walvishaai-toerisme in die Koraaldriehoek bied ook 'n bestendige bron van inkomste vir die omliggende gemeenskap. Die mariene hulpbronne in die Koraaldriehoek het 'n hoë ekonomiese waarde, nie net in die Filippyne nie, maar regoor die wêreld. Die lande rondom die Koraaldriehoek werk saam om hul mense te voorsien van tegniese bystand en ander hulpbronne wat nodig is om bewaring, volhoubaarheid, biodiversiteit, voedselsekerheid, bronne van bestaan en ekonomiese ontwikkeling te bevorder.[8][9]
Klimaatverandering beïnvloed die kus-ekosisteem wat in die Koraaldriehoek voorkom. Dit dra by tot stygende seevlakke en versuring van die see en stel dus seediere soos visse en skilpaaie in gevaar. Dit het 'n negatiewe uitwerking op plaaslike bronne van bestaan, soos visvang en toerisme. Dit maak ook die water warmer, wat korale in gevaar stel. Warmer water veroorsaak dat korale meer koolstofdioksied absorbeer. Dit verander die water se pH-balans en maak dit suur, 'n toestand waarby die korale nie aangepas is nie, en waarin hulle swak toegerus is om te oorleef.
Biologie
[wysig | wysig bron]Die Filippynse See huisves 'n eksotiese mariene ekosisteem. Daar is 421 van die 577 bekende spesies korale in kuswaters, insluitend 19 seegraspesies en 30 spesies mangrove, wat albei voedingstowwe vir koraalstelsels is. Die Filippyne beskik ook oor 20 persent van die skulpvis wêreldwyd. Seeskilpaaie, haaie, murene, seekatte en seeslange, saam met talle spesies visse soos tuna kan algemeen waargeneem word. Daarbenewens dien die Filippynse See as baaiplek vir Japannese paling, tuna en verskillende walvisspesies.[2]
Biodiversiteit
[wysig | wysig bron]Die Filippynse See is 'n sentrum van mariene biodiversiteit sowel as 'n biodiversiteit-brandpunt. Minstens 418 spesies word egter bedreig weens onvolhoubare menslike praktyke.[10]
Die styging in temperatuurverandering het verskuiwings in die mariene ekosisteme veroorsaak wat korale kan laat vrek as gevolg van veranderende seetemperatuur. Aangesien visse en ander seelewe op korale staatmaak vir voedsel en habitat, word gemeenskappe wat op visvang staatmaak ook swaar geraak. Aangesien die Filippynse See in 'n besonder aktiewe Wes-Stille Oseaan tropiese sikloonkom geleë is, kan die fisiese skade wat veroorsaak word deur tifone wat uit die ooste kom, die mariene habitatte verder vernietig.[11]
Europese ontdekking
[wysig | wysig bron]Die eerste Europeër wat die Filippynse See opgevaar het, was Ferdinand Magellaan in 1521, wat dit Mar Filipinas genoem het toe hy en sy manskappe in die Mariana-eilande was voor die verkenning van die Filippyne. Later is dit deur ander Spaanse ontdekkingsreisigers ontdek van 1522 tot 1565.
Slag van die Filippynse See
[wysig | wysig bron]’n Historiese geveg tussen die vlote van die Verenigde State en Japan het in die omgewing van die Filippynse See plaasgevind. Dit word die Slag van die Filippynse See genoem, en het van 19 tot 20 Junie 1944 naby die Mariana-eilande plaasgevind.
Afgesien van die vloot, was lugaktiwiteit ook teenwoordig in die Slag van die Filippynse See, aangesien honderde vliegtuie van albei lande op mekaar geskiet het. Die Amerikaners het onbetwisbaar gewen. 'n Groot aantal Japannese vliegtuie is neergeskiet.
Japan het gesukkel om te herstel van die ernstige skade aan sy keiserlike vloot en lugkrag a.g.v. die geveg.
Die Slag was 'n belangrike deel van die Amerikaners se herwinning van die Filippyne en die Mariana-eilande van Japan.
Na die Tweede Wêreldoorlog
[wysig | wysig bron]In 1989 het die Verenigde State se departement van verdediging die verlies van 'n een-megaton-kernbom in die Filippynse See tydens die Filippynse See A-4-voorval in 1965 onthul.
Na 'n eskalasie van die Spratly-eilande-geskil in 2011, het verskeie Filippynse regeringsagentskappe die benaming "Wes-Filippynse See" begin gebruik om na dele van die Suid-Chinese See te verwys. ’n Woordvoerder van PAGASA het egter gesê dat die see oos van die Filippynse argipel steeds die Filippynse See genoem sal word.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Philippine Sea" (in Engels). Encyclopædia Britannica. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 April 2020. Besoek op 31 Julie 2017.
- ↑ 2,0 2,1 "Philippine Sea". Lighthouse Foundation. Besoek op 12 Augustus 2008.
- ↑ "Philippine Sea". Encarta. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2009. Besoek op 4 November 2018.
- ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 8 Oktober 2011. Besoek op 28 Desember 2020.
- ↑ Goldman, Lee (10 Augustus 2010). "A Biodiversity Hotspot in the Philippines". World Wildlife Fund. Besoek op 4 November 2018.
- ↑ "The Philippines' Future Floats in the West Philippine Sea". 5 Julie 2020.
- ↑ State of the Coral Triangle : Philippines (PDF). Mandaluyong, Philippines: Asian Development Bank. 2014. ISBN 978-92-9254-518-5. Besoek op 4 November 2018.
- ↑ "Coral Triangle; Facts". World Wildlife Fund. Besoek op 4 November 2018.
- ↑ The coral triangle and climate change : ecosystems, people and societies at risk : summary (PDF). Sydney NSW Australia: WWF Australia. Mei 2009. ISBN 978-1-921031-35-9. Besoek op 4 November 2018.
- ↑ "How Is Climate Change Affecting the Philippines?". Climate Reality Project. climaterealityproject.org. Besoek op 20 Julie 2018.
- ↑ "Philippine Seas" (PDF). Greenpeace. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 17 Mei 2017. Besoek op 20 Julie 2018.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Filippynse See.
