Geheimskrif

Geheimskrif is die versamelterm vir 'n aantal metodes en tegnieke waarvan die doel is om 'n mededeling oor te dra op so 'n manier dat net diegene vir wie die boodskap bestem is, dit kan verstaan. In breë trekke kan die metodes en tegnieke in twee hoofgroepe verdeel word: die steganografie, waar dit nie direk duidelik is dat iemand wei besig is om 'n geheime boodskap oor te dra nie (byvoorbeeld deur die gebruik van onsigbare ink), en die kriptografie, waar dit wei direk duidelik is dat geheime inligting oorgedra word. By die laaste geval staan die letters en woorde in sodanige geheime volgorde dat 'n spesifieke sleutel of kode nodig is om die boodskap te ontsyfer.

Die oorstuur van boodskappe op ʼn manier wat vir buitestaanders ontoeganklik is, word reeds lank deur die mensdom gebruik, Voorbeelde van die gebruik van geheimskrif, is talryk: gevangenes, geliefdes en geheime organisasies, het dit dikwels gebruik, maar veral in die militêre, diplomatieke en bedryfslewe word geheime kommunikasiemetodes reeds eeue lank met groot vrug aangewend.

Ook gebaretaal is 'n vorm van geheim-"skrif", alhoewel die term geheim-"taal" sekerlik gepaster sou wees.

Soorte

Daar kan twee hoofgroepe geheimskrif onderskei word: die steganografie en die kriptografie. By die steganografie is dit nie vir buitestaanders moontlik om te sien dat boodskappe wat vir hulle geheim is, oorgedra word nie. Daar word onder meer gebruik gemaak van onsigbare ink, wat dikwels uit dierlike of plantaardige stowwe soos vrugtesap, speeksel, moedersmerk of urine bestaan. Die geheime teks word bruin, of op 'n ander manier leesbaar as dit verhit word met byvoorbeeld 'n strykyster. Ook chemiese stowwe soos ammoniumchloried of kobaltchloried kan hiervoor gebruik word. Daar is ook soorte onsigbare ink wat deur ultraviolet strale sigbaar gemaak word.

Benewens onsigbare ink is daar ook ander maniere om die boodskap "onsigbaar" te hou. Mikroskopies kleine syfers, letters of tekens kan in 'n gewone teks aangebring word. Met die blote oog Iyk dit dan soos 'n punt of ander leesteken. Alhoewel dit streng gesproke nie "skrif" is nie, word die wegsteek van briefies in skoene, aanstekers, armbande, kieries, ensovoorts ook as steganografie beskou.

Die ander vorm van geheimskrif, kriptografie, is wei vir buitestaanders duidelik sigbaar, maar die boodskap is deur die gebruik van ʼn sleutel of kode s6 verander dal dit vir die buitestaander onherkenbaar en onbegryplik is. Die gewone teks (" plain text") word op 'n vasgestelde en vooraf gereelde wyse omgesit in 'n kriptogram (die boodskap in geheimskrif). Die omsetting word enkodering genoem. Wanneer die kriptogram dan met behulp van 'n bekende sleutel of kode in die gewone (oorspronklike) teks omgesit word, word van dekodering (ontsyfering) gepraat. Die ontsyfering van 'n kriptogram waarvan die sleutel of kode onbekend is (byvoorbeeld by die onderskepping van vyandelike berigte), word kripto-analise genoem. Kriptografie (met bekende kodes en sleutels) en kripto-analise (wanneer die sleutel of kode onbekend is) word saam kriptologie genoem.

Transposisie en vervanging

Die 2 belangrikste vorme van kodering by kriptografie is transposisie en vervanging. By transposisie (verplasing en omsetting) behou die letters van ʼn boodskap hulle eie identiteit (A bly byvoorbeeld A en Z bly byvoorbeeld Z); hulle word bloot in 'n ander volgorde geplaas en hulle plekke in die teks verander. Vorme van transposisiekodes is die sogenaamde hekkode, die roetetransposisie en die kolomtransposisie. By die hekkode word die gelyke en ongelyke letters geskei en in twee reëls geskryf. Die woorde "hond blaf" word dan:

HNBA

ODLF

Die kriptogram is so ontwerp: h, n, b en a in die boodskap is ongelyk: hulle korrespondeer met die syfers 1, 3, 5 en 7, terwyl o, d, I en f gelyk is: hulle korrespondeermet die syfers 2, 4,6 en 8, ensovoorts. Deur die proses om te draai, kan daar by die oorspronklike berig uitgekom word. So 'n herrangskikking word 'n anagram genoem.

By roetetransposisie word die letters in 'n diagram geplaas en dan volgens 'n bepaalde roete afgelees, byvoorbeeld in 'n golfbeweging van links bo na onder en van daar weer boontoe, ensovoorts. Die letters kan byvoorbeeld in rye van 3 letters langs mekaar geplaas word. Die woorde "kinders speel' word dan so gerangskik:

KIN

DER

SSP

EEL

Wanneer die kriptogram volgens die golfmetode gelees word, lui dit: kdseeseinrpl. As die proses omgedraai word, word daar by die oorspronklike teks uitgekom. Verskeie kriptografiese metodes is vernoem na die uitvinder of die organisasie wat dit op groot skaal gebruik. Die Cardan-rooster is byvoorbeeld vernoem na Hieronymus Cardanus, wat in die 16e eeu geleef het en vermoedelik die stelsel ontwerp het. Die rooster bestaan uit 'n vel papier waarin 'n aantal gate aangebring is.

Deur die gate word die letters of woorde van die boodskap op 'n ander vel papier geskryf. Die rooster, ofte wei sleutel, word dan verwyder en die ruimtes tussen die letters op die onderste vel papier word met ander letters opgevul, sodat dit uiteindelik na ʼn onskuldige brief of verhaallyk. As die rooster teruggeplaas word, kan die eintlike boodskap afgelees word. Die metode kom baie ooreen met die wat gebruik word om toetse met veelvuldige-keuseantwoorde met behulp van sogenaamde " maskers" na te sien. Die kriptografiese metode wat die meeste gebruik word, is vervanging, dit wil sê letters word deur ander letters of simbole vervang, terwyl die onderlinge volgorde dieselfde bly.

'n Ou en eenvoudige metode is die Julius Caesar-alfabet: elke letter word vervang deur die letter wat in die alfabet 3 plekke verderaan staan. Die boodskap "posbus val om" word dan SRVEXV YDO RP.

In plaas van letters kan ander simbole ook gebruik word.

Ontsyfering

By die "oop kode" word die boodskap as 'n geheel op 'n afgespreekte wyse en via openbare kanale versend. So byvoorbeeld kan afsonderlike woorde, boodskappe of selfs liedjies gebruik word as aanduiding of kode vir afsprake en planne. Alhoewel die beskrywing van sommige geheimskrifte en –kodes die indruk wek dat dit uiters eenvoudig is om te ontsyfer, is dit doelbewuste skyn. In baie gevalle word talle stelsels gekoppel en word rekenaars gebruik om 'n gekodeerde boodskap verskeie kere weer te kodeer. Dit is vir die kripto-analis 'n enorme taak om uit die harwar van letters en syfers te kan bepaal watter kodestelsel gebruik is.

Dat buitestaanders wei daarin slaag om kodes te ontsyfer, is dikwels bloot 'n kwessie van geluk en gevoel. In spioenasie word die teenpartye se kodeboeke en kodestelsel dikwels bloot per geluk in die hande gekry. Omdat die korrekte ontsyfering op die lang duur altyd moontlik is, werk kriptograwe dikwels volgens die beginsel dat die kode so ingewikkeld moet wees dat die inligting nutteloos sal wees wanneer die teen party uiteindelik daarin geslaag het om die kode wei te ontsyfer.

Verwysings

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409486 band