Goedendag (wapen)
'n Goedendag (Nederlands vir "goeiedag"; ook gespel godendac, godendard, godendart, en soms verwar met die naverwante plançon) was 'n wapen wat oorspronklik deur die burgermagte van Middeleeuse Vlaandere in die 14de eeu gebruik is, veral tydens die Frans-Vlaamse Oorlog. Die goedendag was in wese 'n kombinasie van 'n knuppel met 'n spies. Die liggaam van die wapen het bestaan uit 'n houtstaf of -stok van ongeveer 92 tot 150 cm lank, met 'n deursnee van ongeveer 5 tot 10 cm. Dit was wyer aan die een kant, en aan hierdie kant is 'n skerp metaalpen ingesit.[1]
Die wapen is met groot sukses teen Franse ridders gebruik tydens die Slag van die Goue Spore naby Kortrijk op 11 Julie 1302, veral teen aanstormende ruiters. Die goedendag word gereeld in die hande van Vlaamse burgermagte uitgebeeld in kontemporêre uitbeeldings, soos die houtsneewerk op die 14de eeuse Kortrijk-kis (Oxford-kis). Dit kan ook gesien word op 'n fresko van die Leugemeete in Gent. In die nawoord van sy boek, Om het land te beschermen, vermeld die Vlaamse historikus en skrywer van jeugboeke, Johan Ballegeer, dat die wapen moontlik afkomstig is van die More. Die gebruik sou dan deur die Franse ridderorde (tempeliers) aangeneem word, wat weer deur die Vlaminge aangeleer is.
Voorkoms en gebruik[wysig | wysig bron]
Die wapen kon op twee maniere gebruik word: as slag- of steekwapen. Dit was stewig genoeg om 'n aanval van 'n gepantserde ruiter te stuit. Infanteriste het met goedendags agter die piekeniers plaas geneem. Hulle het die stok in die grond staan gemaak en met beide hande vasgehou, sodat die punt in die bors van 'n aanstormende perd gedryf is. Die verdikking het voorkom dat die wapen volledig in die perd se bors vassteek. In die 15de eeu het die wapen in onbruik geraak omdat nuwe wapens ontwikkel is wat die goedendag oorbodig gemaak het.
Naam[wysig | wysig bron]
Die herkoms van die wapen se naam is onseker. Die Vlaminge self het die wapen 'n gepinde staf genoem. Die naam goedendag kom voor as 'godendac' in Franse verslae uit die tyd van die Gouesporeslag. Guillaume Guiart, wat ook in die Frans-Vlaamse Oorlog betrokke was, maak die eerste keer melding van die wapen in verband met die veldtog van 1297 en skryf: Goden-dac, c'est Bonjour à dire.[2] Daarna kom die term ook voor in die Kroniek van Froissart[3] en by Giovanni Villani. Die naam is moontlik afgelei van die woord "dag", wat in Kelties "dolk" beteken. "Dagger" beteken "dolk" in Engels. "Goedendag" word dan "goeie dolk". [4]
Hendrik Conscience beskryf in sy "Geschiedenis van België" die goedendag as volg: "Dit wapen, eene lange spar met ijzeren punten beide einden, was schrikkelijk in de handen der Vlamingen, en werd uit spotternij Goedendag genoemd, omdat men er den vijand zoo wel kon mede begroeten."
'n Ander moontlike verklaring vir die naam kom voor uit die gebruik van die wapen. Terwyl die vyand te perd aangestorm het, het die Vlaminge vlak voor die perd neergekniel. Hulle het dan die goedendag skuins in die grond geplant en die punt in die rigting van die borskas van die aanstormende perd gehou. Die staalpen het gewoonlik tot diep in die borskas van die perd gedring, en die perd het op sy knieë aan die verwonding beswyk; dit lyk dan asof die perd kniel en "goedendag" sê.
Die goedendag word dikwels verwar met 'n ander wapen wat deur voetsoldate gebruik is: de ghecante pede met skerp spykers, of "môrester". Dit het bestaan uit 'n houtskag met 'n verdikte punt wat met ysterpunte beslaan is. Dikwels word die strydvlegel ook verkeerdelik "goedendag" genoem.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Обзор наступательного вооружения 1330-1400 гг. Фландрия и регионы [Review of offensive weapons 1330–1400. Flanders and regions] (in Russies). Клуб исторической реконструкции - Льеж [Club of historical reconstruction - Liege]. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Junie 2009. Besoek op 24 Junie 2010.
- ↑ In sy kroniek van 1304, La Branche des royaux lignages, v. 5428-5461 en v. 5866-5869
- ↑ Chroniques de France, etc., p. 162
- ↑ Etymologiebank.nl
Bronne[wysig | wysig bron]
- Frans Debrabandere, "De naam van het wapen goedendag", in: De Leiegouw, 2002, nr. 2, p. 163-170