Grammatika van Interlingua
Die grammatika van Interlingua is grootliks op dié van die Romaanse tale gebaseer, maar vereenvoudig, hoofsaaklik onder die invloed van Engels. Al die beheertale, insluitend Duits en Russies, is egter geraadpleeg in die ontwikkeling van die grammatika. Grammatikale kenmerke wat afwesig was van enige van die primêre beheertale (Engels, Frans, Italiaans, Spaans en Portugees) is weggelaat. Daar is byvoorbeeld nie byvoeglike ooreenkoms (Spaans/Portugees gatos negros 'swart katte'), aangesien hierdie kenmerk afwesig is in Engels, nóg aaneenlopende werkwoordtye (Engels wat ek lees), aangesien dit afwesig is in Frans. Omgekeerd het Interlingua artikels, anders as Russies, aangesien Russies 'n sekondêre beheertaal is.
Daar is geen sistemiese nasien vir dele van spraak nie. Selfstandige naamwoorde hoef byvoorbeeld nie op enige spesifieke letter te eindig nie. Tipies eindig byvoeglike naamwoorde egter op -e of 'n konsonant, bywoorde eindig op -mente of -o, terwyl selfstandige naamwoorde eindig op -a, -e, -o of 'n konsonant. Eindige werkwoorde eindig feitlik altyd op -a, -e of -i, terwyl infinitiewe -r byvoeg: scribe, 'skryf'; scriber, 'om te skryf'.
Artikels[wysig | wysig bron]
Die bepaalde lidwoord is le[1], die onbepaalde lidwoord is un[2], en geen lidwoord toon enige ooreenkoms in vorm met selfstandige naamwoorde nie. Die voorsetsels a ("to") en de ("van") versmelt met 'n volgende le in onderskeidelik al en del.
Die bepaalde lidwoord word in die geheel gebruik soos in Engels, met die uitsondering dat dit nie weggelaat moet word met titels wat eiename voorafgaan nie en ook nie met abstrakte selfstandige naamwoorde wat 'n hele klas, spesie, ens.
Byvoeglike naamwoorde[wysig | wysig bron]
Byvoeglike naamwoorde kan die selfstandige naamwoord wat hulle wysig voorafgaan of volg. As 'n kwessie van styl, is kort byvoeglike naamwoorde geneig om vooraf te gaan, lang byvoeglike naamwoorde is geneig om te volg. Syfers gaan altyd die selfstandige naamwoord vooraf.
- belle oculos of oculos belle pragtige oe
- un bon idea, un idea ingeniose 'n goeie idee, 'n vernuftige idee
'n Byvoeglike naamwoord hoef nooit saam te stem met die selfstandige naamwoord wat dit wysig nie, maar byvoeglike naamwoorde kan meervoud wees wanneer daar geen eksplisiete selfstandige naamwoord is om te wysig nie.
- le parve infantes die kindertjies; maar le parves die kleintjies
Vergelykende graad word uitgedruk deur plus of minus wat die byvoeglike naamwoord voorafgaan en superlatiewe graad deur le plus of le minus.
- un plus feroce leon 'n feller leeu
- un traino minus rapide 'n minder vinnige trein
- le plus alte arbore die hoogste boom
- le solution le minus costose die minste duur oplossing.
Die agtervoegsel -issime kan gebruik word om die absolute superlatiewe graad uit te druk.
- un aventura excellentissime n uitstekende avontuur'
Die byvoeglike naamwoorde bon 'goed', mal 'sleg', magne 'groot' en parve 'klein' het opsionele onreëlmatige vorme vir die vergelykende en superlatief.
bon → plus bon → le plus bon of bon → melior → optime mal → plus mal → le plus mal of mal → pejor → pessime magne → plus magne → le plus magne of magne → major → maxime parve → plus parve → le plus parve of parve → minor → minime
Teoreties kan elke byvoeglike naamwoord dien as 'n voornaamwoord wat verwys na iets wat in 'n vorige gedeelte uitgedruk is.
Bywoorde[wysig | wysig bron]
Daar is twee tipes bywoorde, primêre en sekondêre. Primêre bywoorde is 'n geslote klas grammatikale operateurs, soos quasi 'amper'; jam, 'reeds'; en totevia 'in elk geval'. Sekondêre bywoorde is 'n oop klas wat van ooreenstemmende byvoeglike naamwoorde afgelei word deur die agtervoegsel -mente (-amente na finale -c by te voeg).
- felice 'gelukkig' → felicemente 'gelukkig'
- magic 'magies' → magicamente 'magies'
'n Paar algemene bywoorde het opsionele kort vorme in -o.
- sol 'alleen' → solo of solmente 'enigste'
Soos byvoeglike naamwoorde, gebruik bywoorde plus en minus om die vergelykende uit te druk en le plus en le minus om die superlatief uit te druk.
- Illa canta plus bellemente que illa parla. 'Sy sing mooier as wat sy praat.'
- Le gepardo curre le plus rapide de omne animales. 'Die jagluiperd hardloop die vinnigste van alle diere.'
Die bywoorde gelykstaande aan bon 'goed' en mal 'sleg' het opsionele onreëlmatige vorme.
bonmente → plus bonmente → le plus bonmente of ben → plus ben → le plus ben of ben → melio → optimo malmente → plus malmente→ le plus malmente of mal → plus mal → le plus mal of mal → pejo → pessimo
Voornaamwoorde[wysig | wysig bron]
Persoonlike voornaamwoorde[wysig | wysig bron]
| Persoonlike voornaamwoorde – enkelvoud | ||||||
| Persoon | Geslag | Nom. | Pre. | Obl. | Refl. | Genitief |
| Eerstens | – | io | me | mi, mie | ||
| Tweedens | – | tu | te | tu, tue | ||
| Derde | masc. | ille | le | se | su, sue | |
| fem. | illa | la | ||||
| neut. | illo | lo | ||||
| Persoonlike voornaamwoorde – meervoud | ||||||
| Persoon | Geslag | Nom. | Pre. | Obl. | Refl. | Genitief |
| Eerstens | – | nos | nostre | |||
| Tweedens | – | vos | vostre | |||
| Derde | masc. | illes | les | se | lor, lore | |
| fem. | illas | las | ||||
| neut. | illos | los | ||||
Persoonlike voornaamwoorde buig vir getal, hoofletters en (in die derde persoon) geslag.
- Die nominatief is die verstekvorm en dien tipies as die onderwerp van 'n werkwoord.
- "Qui es ibi?" "Io." "Wie is daar?" "Ek."
- Tu arrestava le chef de policia. "Jy het die polisiehoof gearresteer."
- Die obliek word gebruik vir direkte voorwerpe, en kan ook vir indirekte voorwerpe gebruik word. (Alternatiewelik word indirekte voorwerpe uitgedruk deur a, 'na' plus 'n voornaamwoord.)
- Le caffe es excellente: proba lo! "Die koffie is uitstekend: probeer dit!"
- Dice me le conto; dice me lo (or Dice le conto a me...) 'Vertel my die storie; vertel dit vir my.'
- Refleksiewe voornaamwoorde word gebruik wanneer die onderwerp van 'n werkwoord identies is met die direkte of indirekte voorwerp. Soos in die Romaanse tale, word refleksiewe konstruksies dikwels gebruik waar Engels 'n onoorganklike werkwoord of die passiewe stem gebruik.
- Deo adjuta les, qui se adjuta. 'God help diegene wat hulself help'.
- Io me sibila un melodia. "Ek fluit 'n deuntjie vir myself."
- Tu te rasava? "Het jy geskeer?"
- Francese se parla in Francia. "In Frankryk word Frans gepraat."
- Die genitiefkas dui besit aan (mi auto, 'my motor'). Die langer vorms mie, tue, ens. is byvoeglike naamwoorde wat gebruik word in konstruksies soos le auto es le mie, 'die motor is myne'. Hulle kan ook 'n selfstandige naamwoord direk verander.
- alicun amicos mie 'sommige vriende van my'
- Matre mie! Es un picante bolla de carne! "Mamma mia, dis 'n pittige frikkadel!"
'n Mens sou ook die bestaan van 'n aparte voorsetselsaak kon beweer, aangesien derdepersoonsvoornaamwoorde die langer vorme ille, illes ens. na 'n voorsetsel gebruik in die plek van die verwagte le, les ens.
- Da le can a illes. "Gee vir hulle die hond."
Baie gebruikers volg die Europese gewoonte om die meervoudsvorme vos ens. eerder as tu ens. in formele situasies te gebruik.
- Esque vos passava un viage placente, Seniora Chan? "Het jy 'n aangename reis gehad, mev. Chan?"
- Aperi vostre valise, Senior. "Maak oop jou tas, Meneer."
Illes kan as 'n seksneutrale voornaamwoord gebruik word, soos Engelse 'hulle'. Illas kan gebruik word vir heeltemal vroulike groepe.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Gode, Alexander, and Hugh E. Blair. Interlingua: a grammar of the international language. Storm Publishers, New York, 1951.
- Wilgenhof, Karel. Grammatica de Interlingua. Union Mundial pro Interlingua, 2012.