Heuristiek
'n Heuristiese tegniek, dikwels bloot 'n heuristiek genoem, is enige benadering tot probleemoplossing, leer of ontdekking wat nie noodwendig optimaal of volmaak is nie, maar aan onmiddellike behoeftes voldoen. Waar dit onmoontlik of onprakties is om 'n optimale oplossing te vind, kan heuristiese metodes gebruik word om die oplossingsproses te versnel. Heuristiek is as't ware verstandelike kortpaadjies wat die kognitiewe lading van besluitneming verlig. Voorbeelde van hierdie metode behels praktiese metodes, ingeligte raaiskote, intuïtiewe beoordeling, stereotipering, profielsaamstelling en gesonde verstand.
Oorsig
[wysig | wysig bron]Heuristiek is strategieë wat uit ervaring met soortgelyke probleme geput is en maak gebruik van taamlik toeganklike, alhoewel losweg toepaslike, inligting om probleemoplossing in mense, masjiene en abstrakte kwessies te beheer.[1][2]
Die mees fundamentele heuristiek is die tref-en-fouteermetode (trial and error), wat vir alles gebruik kan word, of dit nou is om die regte moertjie by die regte boutjie te pas of veranderlikes in algebraprobleme te bepaal.
George Pólya het na nog 'n paar algemene heuristiese metodes in sy 1954-boek How to Solve It geïdentifiseer:[3]
- As jy dit moeilik vind om 'n probleem te verstaan, kan jy 'n prentjie teken.
- As jy nie 'n oplossing kry nie, kan jy veronderstel dat jy 'n oplossing het en kyk wat jy daaruit kan aflei (werk "agteruit").
- As die probleem abstrak is, kan jy probeer om 'n konkrete voorbeeld te ondersoek.
- Begin deur 'n meer algemene probleem te probeer oplos.
Op sielkundige gebied is heuristiek eenvoudige, doeltreffende reëls, aangeleer of evolusionêr gekodeer, wat na bewering verklaar hoe mense besluite neem, sake beoordeel en probleme oor die algemeen oplos wanneer hulle voor komplekse probleme of onvolledige inligting te staan kom.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die studie van heuristiek in menslike besluitneming is deur die Israeliese sielkundiges Amos Tversky en Daniel Kahneman ontwikkel,[4] maar die konsep is oorspronklik deur die Nobelpryswenner Herbert A. Simon voorgestel. Simon se oorspronklike, primêre navorsingsonderwerp was probleemoplossing, en gedurende sy navorsing hy het bevind dat ons binne 'n sogenaamde begrensde rasionaliteit funksioneer. Hy het die term "satisficing" geskep wat op 'n situasie dui waar mense oplossings soek of keuses of besluite aanvaar wat "goed genoeg" vir hulle situasie is, maar wat geoptimaliseer kan word.[5]
Rudolf Groner het die geskiedenis van heuristiek vanaf die ontstaan daarvan in antieke Griekeland tot en met kontemporêre werke ontleed[6] en 'n kognitiewe styl "heuristiese versus algoritmiese denke" voorgestel wat aan die hand van 'n geldige vraelys geassesseer kan word.[7]
Gerd Gigerenzer het op die vinnige en ekonomiese ("fast and frugal") eienskappe van heuristiek gefokus.[8] In een spesifieke navorsingstudie het Gigerenzer en Wolfgang Gaissmaier bevind dat individue sowel as organisasies op 'n aanpasbare wyse op heuristiek staatmaak. Hulle het ook bevind dat wanneer deel van die inligting [by 'n besluit] geïgnoreer word in plaas daarvan om al die opsies te oorweeg, daar in werklikheid meer akkurate besluite geneem kan word.[9][10]
Deur verdere verfyning en navorsing is daar begin om heuristiek op ander teorieë toe te pas. Die Kognitiewe-ervaring-selfteorie (CEST) is byvoorbeeld ook 'n aanpasbare siening van heuristiese prosessering. CEST identifiseer twee stelsels vir die verwerking van inligting. Soms oorweeg persone 'n situasie rasioneel, sistematies, logies, doelgerig, met moeite en verbaal. Ander kere oorweeg individue 'n situasie intuïtief, sonder moeite, globaal en emosioneel.[11] Volgens hierdie perspektief vorm heuristiek deel van 'n groter ervaringsgebaseerde verwerkingstelsel wat dikwels aanpasbaar is, maar in situasies wat logiese ontleding vereis, kwesbaar vir foute kan wees.[12]
In 2002 het Daniel Kahneman en Shane Frederick beweer dat kognitiewe heuristiek deur middel van 'n onbewustelike attribuutvervangingsproses werk.[13] Wanneer iemand 'n oordeel (van 'n "teikenattribuut") uitoefen wat moeilik berekenbaar is, kan dit met 'n makliker berekenbare "heuristiese attribuut" vervang word.
Geteoretiseerde sielkundige heuristiek
[wysig | wysig bron]Bekend
[wysig | wysig bron]- Ankering en aanpassing – Beskryf die algemene menslike geneigdheid om té swaar op die eerste brokkie inligting (die "anker") wat ontvang is, te steun wanneer daar besluite geneem word.
- Beskikbaarheidsheuristiek – 'n Verstandelike kortpaadjie word gevolg wanneer mense die waarskynlikheid van gebeure beoordeel op grond van die gemak waarmee voorbeelde by hulle opkom.
- Verteenwoordigendheidsheuristiek – 'n Verstandelike kortpaadjie wat gebruik word wanneer daar oor die waarskynlikheid van 'n onseker gebeurtenis besluit word. Of, die beoordeling van 'n situasie op grond van die mate waarin die vooruitsigte soortgelyk is aan die prototipes wat in 'n persoon se denke bestaan. Die waarskynlikheid van twee gebeure gesamentlik kan nie groter wees as dié van die twee gebeure individueel nie. Om hierdie rede kan die verteenwoordigendheidsheuristiek 'n voorbeeld van die konjunksiedwaling wees (conjunction fallacy).[14]
- Naïewe diversifikasie – Wanneer mense gevra word om verskeie keuses tegelykertyd te maak, is hulle geneig om meer te diversifiseer as wanneer hulle dieselfde soort besluite opeenvolgend neem.
- Stygende verbintenis – Beskryf die verskynsel waar mense 'n stygende verbintenis tot 'n besluit regverdig, gebaseer op die kumulatiewe voorafgaande "verbintenis", ondanks nuwe getuienis wat daarop dui dat die koste van die voortsetting van die besluit swaarder as die verwagte voordeel weeg.
- Familiariteitsheuristiek – 'n Verstandelike kortpaadjie wat op verskeie situasies toegepas word waarin individue aanvaar dat die omstandighede wat die voorafgaande optrede onderlê, steeds vir die huidige situasie geld, en dat die vorige optrede dus op die nuwe situasie toegepas kan word. Dit kom veral voor wanneer die individu 'n hoë kognitiewe lading ervaar.
Kognitiewe kaarte
[wysig | wysig bron]Heuristiek word ook in die manipulasie en skepping van kognitiewe kaarte gebruik. Kognitiewe kaarte is interne weergawes van ons fisiese omgewing, en word veral met ruimtelike verhoudings geassosieer. Daar is bevind dat wanneer persone oor kaarte, afstande, ens. uitgevra word, die werklikheid dikwels verwronge uitgebeeld word.
Daar is verskillende maniere waarop kognitiewe kaarte gevorm en gebruik word. Die eerste is deur die gebruik van bakens. Dit kom voor wanneer 'n persoon 'n geestesbeeld gebruik om 'n verhouding, gewoonlik afstand, tussen twee voorwerpe te skat. Tweedens is daar roetekennis, en dit word oor die algemeen ontwikkel nadat 'n persoon 'n taak uitgevoer het en die inligting van daardie taak aan iemand anders oordra. Derdens is deur opname. 'n Persoon skat 'n afstand gebaseer op 'n geestesbeeld wat volgens hom of haar soos 'n werklike kaart lyk. Hierdie beeld word gewoonlik geskep wanneer 'n persoon se brein regstellings aan vorms begin aanbring, en word op vyf maniere voorgestel: 1. Reghoekige partydigheid is 'n geneigdheid om vorms reguit maak en alles 90-grade hoeke te gee. 2. Simmetrieheuristiek is die neiging om aan vorms of geboue as meer simmetries te dink as wat in werklikheid die geval is. 3. Rotasieheuristiek is mense se geneigdheid om 'n natuurlik verwringde vorm in hulle gedagtes reguit te maak. 4. Inlynstellingsheuristiek is soortgelyk aan laasgenoemde, en kom voor waar mense voorwerpe in hulle gedagtes in lyn stel en meer reguit maak as wat in werklikheid die geval is. 5. Relatiewe posisieheuristiek: mense distansieer bakens onakkuraat gebaseer op hoe goed hulle daardie spesifieke item onthou.
Nog 'n metode vir die ontwikkeling van kognitiewe kaarte is deur middel van ouditiewe opneming wat op mondelinge beskrywings gebaseer is. Deur die kognitiewe kaart van een persoon se visuele opneming te gebruik, kan iemand anders 'n geestesbeeld van bv. padaanwysings vorm.[15]
Filosofie
[wysig | wysig bron]'n "Heuristiese instrument" word gebruik wanneer 'n entiteit X bestaan ten einde begrip van, of kennis rondom 'n ander entiteit Y te bewerkstellig. 'n Goeie voorbeeld is 'n model. Aangesien dit nooit identies is aan dit wat uitgebeeld word nie, is dit 'n heuristiese instrument wat kennis rondom die gemodelleerde voorwerp moontlik maak. In hierdie sin kan stories, metafore, ens. ook heuristies genoem word.
"Heuristiek" word dikwels ook as 'n naamwoord gebruik om 'n prosedure of metode te beskryf.[16] Filosowe van die wetenskap beklemtoon die belangrikheid van heuristiek in kreatiewe denke en die konstruering van wetenskaplike teorieë.[17]
Die wet
[wysig | wysig bron]In wetlike teorieë, veral binne die reg en ekonomie, word heuristiek gebruik wanneer die analise van individuele gevalle onprakties sal wees.[18]
Die huidige effekteregulasie-owerheid aanvaar oor die algemeen dat alle beleggers as rasionele persone optree. Maar beleggers is aan kognitiewe beperkings onderwerp wat uit partydigheid, heuristiek, ens. spruit.
In die Verenigde State is die ouderdom van wettige drankgebruik 21 jaar, want daar word geredeneer dat mense volwasse genoeg moet wees om besluite rondom die risiko van alkoholgebruik te neem. Die aanname dat mense op verskillende ouderdomme volwassenheid bereik, impliseer egter dat 21 te laat vir sommiges en te vroeg vir ander sal wees. In hierdie geval word die taamlik arbitrêre ouderdom gebruik, want dit is onmoontlik of onprakties om te bepaal of elke individu volwasse genoeg is om met daardie soort verantwoordelikheid vertrou te word. Daar is voorgestel dat die voltooiing van 'n alkoholopvoedingskursus in plaas van 'n spesifieke ouderdom as kriteria vir die besit van alkohol gebruik word.
Dieselfde redenasie geld vir patentereg. Patente is geregverdig op grond daarvan dat uitvinders beskerm moet geniet om hulle tot verdere uitvindings aan te spoor. Daar word dus aangevoer dat dit in die samelewing se belang is dat uitvinders 'n tydelike monopolie op hulle idees het sodat hulle vir 'n beperkte tydperk beleggingskoste kan herwin en ekonomiese wins kan maak. In die Verenigde State is die duur van hierdie tydelike monopolie 20 jaar. Nes die ouderdom van drankgebruik, behoort die spesifieke tydsduur vir elke produk na regte te verskil ten einde doeltreffend te wees.
Stereotipering
[wysig | wysig bron]Stereotipering is 'n soort heuristiek wat deur alle mense gebruik word om opinies te vorm van dinge wat hulle nog nooit gesien of ervaar het nie.[19] Dit dien as 'n verstandelike kortpaadjie om alles te assesseer – van die sosiale status van 'n persoon op grond van sy optrede, tot die aanname dat 'n plant wat hoog is en 'n stam en blare het, 'n boom is – al het die persoon wat die evaluering doen, daardie spesifieke boomsoort nog nooit gesien nie.
Stereotipes, soos beskryf deur die joernalis Walter Lippmann in sy boek Public Opinion (1922), is die prentjies in ons gedagtes wat rondom ervarings sowel as dit wat van die wêreld gehoor het, gebou is.[20][21]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Pearl, Judea (1983).
- ↑ Emiliano, Ippoliti (2015).
- ↑ Pólya, George (1945) How to Solve It: A New Aspect of Mathematical Method, Princeton, NJ: Princeton University Press.
- ↑ Daniel Kahneman, Amos Tversky, and Paul Slovic, eds. (1982) Judgment under Uncertainty: Heuristics & Biases.
- ↑ "Heuristics and heuristic evaluation".
- ↑ Rudolf Groner, Marina Groner & Walter F. Bischof (1983).
- ↑ Rudolf Groner & Marina Groner (1991).
- ↑ Gerd Gigerenzer, Peter M. Todd, and the ABC Research Group (1999).
- ↑ Gigerenzer, Gerd; Gaissmaier, Wolfgang (Januarie 2011).
- ↑ "Heuristic Decision Making".
- ↑ "Cognitive experiential self theory – Psychlopedia" Geargiveer 31 Julie 2013 op Wayback Machine. psych-it.com.au. 2008-10-18. doi:10.1177/1745691611429354
- ↑ Epstein, S.; Pacini, R.; Denes-Raj, V.; Heier, H. (1996).
- ↑ Kahneman, Daniel; Shane Frederick (2002).
- ↑ Harvey, N (2007).
- ↑ Sternberg, Robert J.; Karin Sternberg (2012).
- ↑ K. M. Jaszczolt (2006).
- ↑ Roman Frigg and Stephan Hartmann (2006).
- ↑ Gerd Gigerenzer and Christoph Engel, eds. (2007).
- ↑ Bodenhausen, Galen V.; et al. (1999).
- ↑ Kleg, Milton (1883).
- ↑ Gökçen, Sinan.
Verdere leesstof
[wysig | wysig bron]- How To Solve It: Modern Heuristics, Zbigniew Michalewicz and David B. Fogel, Springer Verlag, 2000. ISBN 3-540-66061-5
- Russell, Stuart J.; Norvig, Peter (2003), Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd ed.), Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, ISBN 0-13-790395-2
- The Problem of Thinking Too Much, 2002-12-11, Persi Diaconis