Wys bron van Militêre geskiedenis van Suid-Afrika

[[Lêer:The Boer War, 1899 - 1902 Q82962.jpg|duimnael|Tweede Vryheidsoorlog, 1899–1902, die 94-ponder Creusot '[[Long Tom]]'-kanon skiet op Britse magte tydens die [[beleg van Mafeking]] wat van Oktober 1899 tot Mei 1900 geduur het.]]
[[Lêer:ZuluWarriors adj.jpg|duimnael|Zoeloekrygers]]
[[Lêer:German trench Delville Wood September 1916.jpg|duimnael|Delvillebos, verwoesting 1916.]]
Die '''militêre geskiedenis van Suid-Afrika''' beskryf die [[Krygsgeskiedenis|geskiedenis van konflik en gewapende magte]] oor 'n tydperk wat strek vanaf die begin van die [[geskiedenis]] tot die huidige tyd. Dit dek [[Burgeroorlog|burgeroorloë]], [[Oorlog|oorloë]] van aggressie en van selfverdediging binne [[Suid-Afrika]] en teen die land. Dit sluit die geskiedenis in van konflik wat in die moderne Suid-Afrika en in naburige gebiede geveg is, in beide wêreldoorloë en in moderne internasionale konflikte.

Tussen 200 000 en 100 000 jaar gelede het moderne mense regdeur [[Afrika]] begin ontwikkel,  insluitend Suid-Afrika. Die eerste mense was die voorouers van die [[San]], wat later met suidbewegende Khoi-herders uit die noorde ontmoet het en gesamentlik as die [[Khoisan]] bekend geword het.<ref name=BriefHistory>{{cite web|title=Brief history|url= https://saspecialist.southafrica.net/za/es/topics/entry/brief-history|access-date= 7 Julie 2022|lang=en|website=SASpecialist}}</ref>  Aangesien die vroegste bewyse van prehistoriese oorlogvoering in 'n Mesolitiese begraafplaas in Jebel Sahaba gevind is, vasgestel is om ongeveer 14 000 jaar oud te wees,<ref name="Keeley page 37">{{cite book|last1=Keeley|first1=Lawrence H|title=War Before Civilization: The Myth of the Peaceful Savage|page= 37|lang=en}}</ref>{{rp|37}} kan aanvaar word dat konflik van die vroegste tye ook deel van die samelewing in Suid-Afrika was.

Die Khoisan het ongeveer dieselfde tyd (300 n.C.) na die Kaapse Skiereiland en omstreke afgedryf. Verder noord het vroeë [[Ystertydperk]]groepe die [[Limpoporivier]] oorgesteek, wie se afstammelinge sowat 1 000 jaar later die Afrika-koninkryk [[Mapungubwe]] gevorm het en met Indië, Arabië en China begin handel dryf het.<ref name=BriefHistory />

Konflik tussen die inheemse inwoners en die Europese ontdekkers het reeds vroeg voorgekom met die [[Slag van Soutrivier]] op 1 Maart 1510 as die eerste skermutseling  tussen die bemanning van 'n Portugese vloot onder leiding van Francisco de Almeida en die inheemse Khoikhoi.<ref name="SteenkampAssegais">{{Cite book|last1=Steenkamp|first1=Willem|author-link1=Willem Steenkamp|title=Assegais, Drums & Dragoons: A Military And Social History Of The Cape|publisher=Jonathan Ball Publishers|year=2012|isbn=978-1-86842-479-5|location=Cape Town|pages=2, 3 & 4}}</ref>

In [[1652]] het [[Jan van Riebeeck]] en sy 90-man uit [[Nederland]] aangekom en 'n skeepssteunpos aan Tafelbaai gestig. Die Kaap het 'n belangrike punt beide geografies en polities geword, aangesien dit op die enigste vroeë handelsroete vanaf Europa en die Amerikas na Indië, die 'Spesery-eilande' van die Oos-Indiese Eilande, en die Ooste was. Oor die volgende 200 jaar het verskeie golwe van ander Europese en Indiese setlaars ook opgedaag en konflik het 'n inherente deel van uitbreidingspogings deur inheemse en nuwe aankomelinge geword.<ref name=BriefHistory />

Daarna het die Nederlanders, Britte en tot 'n mate ook die Franse geveg om beheer oor die Kaap, met die Britte wat uiteindelik in 1806 geseëvier het. Verskeie Boere het daarna die binneland ingetrek om Britse heerskappy te ontsnap.<ref name=BriefHistory />

Dit was ook die begin van die [[Mfecane]] (‘die verstrooiing, die verplettering’) van Swart Afrikane wat in [[Zoeloeland]] begin het, die [[Drakensberge]] oorgesteek het en deur die huidige Vrystaatse provinsie gevee het. Aangespoor deur die Zoeloe-krygerkoning [[Shaka]] se groeiende militarisme, het dit 'n verwarrende maalstroom van beweging en bloedbad geword. Die toevoeging van die [[Voortrekkers]] op soek na grond en die nuut aangekome [[1820-Setlaars|1820 Britse Setlaars]] by hierdie mengsel het verdere konflikpotensiaal gebring. Die laat 1800's het die ontdekking van Suid-Afrika se enorme [[goud]]- en [[diamant]]rykdom beleef en imperiale aandag van Brittanje getrek.<ref name=BriefHistory />

Gedurende die 20ste eeu was Suid-Afrika betrokke by drie totale oorloë, die Tweede Vryheidsoorlog, en twee Wêreldoorloë. Hierdie konflikte vorm die basis van wat later sou kom, die [[Koue Oorlog]] in Suider-Afrika en die proliferasie van onderlingverbinde konflikte in die streek tussen 1960 en 1990.<ref>{{cite book|last1=Van der Waag|first1= Ian|year= 2018|title= Military History of Modern South Africa|place=Havertown|publisher=Casemate Publishers|lang=en}}</ref>

[[Apartheid]] lei 'n tydperk van 1948 tot die vroee 1990s in van geïnstitusionaliseerde rassisme en die onderdrukking van nie-blankes, waartydens die [[African National Congress]]  (asook ander swart-nasionalistiese bewegings) verbied is en hul leiers, insluitend [[Nelson Mandela]], na die gevangenis op Robbeneiland verban is. Die tydperk het groeiende eksterne en interne weerstand ontlok wat na die ontbanning van die ANC, die vrylating van Mandela en sy medegevangenes en die eerste algemene demokratiese verkiesing van 1994 het die geboorte van die nuwe Suid-Afrika ingelui.<ref name=BriefHistory />

Die herinnering aan gewapende konflik is deel van verskeie Suid-Afrikaanse identiteite. Afrika-nasionaliste onthou met trots vroeëre Afrika-leiers soos Maqoma, [[Sekhukhune]] en [[Bhambatha|Bambata]] wat Europese verowering teëgestaan het. Zoeloe-nasionaliste neem inspirasie uit die vegterlegende van [[Shaka]]. Afrikanernasionaliste kyk terug op oorwinnings soos  [[Slag van Bloedrivier|Bloedrivier]] of [[Slag van Majuba|Majuba Heuwel]] en griewe soos Britse [[konsentrasiekampe]] tydens die [[Tweede Vryheidsoorlog]]. Vir baie [[Anglo-Afrikane|Engelssprekende blankes]] wek name van wêreldoorloggevegte soos [[Delvillebos| Delville Wood]] en [[Alamein|El Alamein]] 'n gevoel van gedeelde opoffering met [[Brittanje]] en sy ander heerskappye in 'n globale stryd om “vryheid”.<ref>{{cite book|first1=Timothy J.|last1=Stapleton|year=2010|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|place= Santa Barbara|publisher= Praeger Security International|page= ix|lang=en|isbn=978-0313365898|url=https://www.amazon.com/Military-History-South-Africa-International/dp/031336589X|access-date=5 February 2023}}</ref>

== Voorgeskiedenis ==
Die suidelike deel van [[Afrika]] was bewoon deur die [[San]]-mense voor die aankoms van enige Europese setlaars in Suid-Afrika. Wat die [[militêr]]e geskiedenis van Suid-Afrika betref, het Afrika-stamme gereeld oorlog teen mekaar gevoer en bondgenootskappe gesluit om te oorleef. Die opeenvolging van [[Bantoevolke|Bantoe]]-immigrante uit [[Sentraal-Afrika]] gedurende die tyd van die Bantoe-uitbreiding het aanvanklik gelei tot die vorming van saamgestelde stamme soos die Masarwa. Na 'n geruime tyd het Bantoe-immigrante met groter magte baie van die tradisionele San-gebiede binnegeval. [[Argeologie]]se navorsing dui daarop dat elke Bantoe-opeenvolgingsgolf beter wapens gehad het as hul voorgangers, wat hulle in staat gestel het om die oostelike dele van Suid-Afrika te oorheers en sodoende die [[Khoisan]] in minder herbergsame dele van die land te dwing.<ref name=ETH>{{cite book|title=Ethnography and Condition of South Africa Before A.D. 1505|url=https://www.amazon.com/Ethnography-Condition-South-Africa-Before/dp/B002HRE1FE|first1=George McCall |last1=Theal|place=London|year=1919|lang=en|access-date=5 February 2023}}</ref>

Ongeveer die middel van die 18de eeu het verskeie botsings plaasgevind tussen die Khoisan en die opkomende Bantoe-stamme, bekend as die Batlapin en die kragtiger [[Rolong|Barolog]]. Hierdie invallers sou die wat oorwin is, as [[slaaf|slawe]] neem en na hulle as die Balala verwys. Gedurende die geveg was die verdedigers gewapen met sterk boë en vergiftigde pyle; hulle het ook die assegaai en strydbyl gebruik en hul liggame met 'n klein skild beskerm. In 'n geveg in die oop vlakte het hulle min kans gehad om die invallers te verslaan, maar toe hulle op 'n berg of tussen rotse aangeval is, het hulle daarin geslaag om van hul vyande af te slaan.<ref name=ETH />

== Eerste militêre kontak met Europeërs ==
[[Lêer:Death of Almeida.jpg|duimnael|Dood van de Almeida tydens die Slag van Soutrivier]]
{{hoofartikel|Slag van Soutrivier}}

Die Slag van Soutrivier was 'n skermutseling<ref name="SteenkampAssegais" /> tussen die bemanning van 'n Portugese vloot onder leiding van [[Francisco de Almeida]] en die inheemse !Uriǁ’aekua, ('Goringhaiqua' volgens Nederlandse spelling),<ref>{{Cite journal|last1=Goodwin|first1=A. J. H.|date=1952|title=Jan van Riebeeck and the Hottentots 1652–1662|url=https://www.jstor.org/stable/3887530|journal=The South African Archaeological Bulletin|volume=7|issue=25|pages=2–6|doi=10.2307/3887530|issn=0038-1969|jstor=3887530|lang=en|access-date=5 February 2023}}</ref> ook bekend as die Khoina in sommige bronne,<ref name="SteenkampAssegais" /> 'n [[Khoikhoi]]-stam. Dit is bekend as die eerste militêre slag tussen Europeërs en inheemse mense in wat later [[Suid-Afrika]] sou word. Die slag was 'n bloedbad vir die Portugese magte en 'n oorwinning vir die !Uriǁʼaekua.

== Khoikhoi-Nederlandse oorloë ==
Die aankoms van die permanente nedersettings van Europeërs, onder die [[Nederlandse]] [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]], aan die [[Kaap die Goeie Hoop]] in 1652, het hulle in noue kontak met die land van die plaaslike bevolking gebring, soos die [[Khoikhoi]] (deur die Nederlanders Hottentotte genoem) en die [[Boesmans]] (ook bekend as die San), gesamentlik die [[Khoisan]] genoem.<ref>{{cite web |publisher= The Culture Trip |date=20 Februarie 2018 |title= What to Know About the Khoisan, South Africa's First People |url=https://theculturetrip.com/africa/south-africa/articles/what-to-know-about-the-khoisan-south-africas-first-people/|lang=en|access-date=5 February 2023}}</ref> Terwyl die Nederlanders met die Khoikhoi handel gedryf het, het daar tog ernstige geskille oor grondbesit en vee ontstaan. Dit het gelei tot aanvalle en teenaanvalle deur albei kante, wat bekend gestaan het as die Khoikhoi – Nederlandse Oorloë wat geëindig het in die uiteindelike nederlaag van die Khoikhoi. Die Eerste Khoikhoi-Nederlandse Oorlog het plaasgevind van 1659–1660 en die tweede van 1673–1677.<ref name="sahistory">{{cite web |website= sahistory.org.za |date= 21 November 2006 |title= Chronology of the 1600s at the Cape |url= http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/general/1600.htm |access-date= 3 Desember 2007|lang=en |archive-url= https://web.archive.org/web/20110606163252/http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/general/1600.htm |archive-date= 6 Junie 2011 |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite journal|journal=Scientia Militaria, South African Journal of Military Studies|volume= 16|issue=3|title=A short chronicle of warfare in South Africa| author=Military Information Bureau|page= 40|lang=en|doi=10.5787/16-3-452|url=https://scientiamilitaria.journals.ac.za/pub/article/view/452|access-date=5 February 2023}}</ref>

== Anglo-Nederlandse wedywering ==
{{hoofartikel|Slag van Muizenberg|Slag van Blaauwberg}}
=== Kasteel die Goeie Hoop ===
Gedurende 1664 het die spanning tussen [[Engeland]] en [[Nederland]] toegeneem met gerugte van [[oorlog]] wat op hande was – in dieselfde jaar is bevelvoerder [[Zacharias Wagenaer]] opdrag gegee om 'n vyfhoekige kasteel uit klip te bou op 33.925806 °S 18.427758 °O. Op 26 April 1679 is die vyf bastions gebou. Die [[Kasteel de Goede Hoop]] is 'n vestingwerk wat aan die oorspronklike kuslyn van [[Tafelbaai]] gebou is en nou, weens landherwinning, nader aan die middestad van [[Kaapstad]]. Die kasteel is tussen 1666 en 1679 deur die VOC gebou en is die oudste [[gebou]] in Suid-Afrika. Die Kasteel het as plaaslike hoofkwartier vir die [[Suid-Afrikaanse Leër]] in die Wes-Kaap gedien, maar huisves vandag die Castle Military Museum en seremoniële fasiliteite vir die tradisionele Kaapse regimente.<ref>{{cite web |website= castleofgoodhope.co.za |date=20 November 2006 |title= Castle of Good Hope |url=http://www.castleofgoodhope.co.za/|lang=en}}</ref>

=== Slag van Muizenberg ===
Die [[Slag van Muizenberg]] was 'n klein, maar belangrike slag vir die toekomstige verloop van Suid-Afrika se geskiedenis wat in 1795 in [[Muizenberg]] (naby Kaapstad). plaasgevind het. Dit het gelei tot die inname van die [[Kaapkolonie]] deur die [[Verenigde Koninkryk]]. 'n Vloot van sewe [[Britse Vloot]]-skepe – vyf skepe met tussen 64 tot 74 kannone, ''Monarch'' (74), ''Victorious'' (74), ''Arrogant'' (74), ''America'' (64) en ''Stately'' (64), met die 16-kanon [[sloep]]e ''Echo'' en ''Rattlesnake'' – onder vise -Admiraal Elphinstone anker in [[Simonstad|Simonbaai]] aan die [[Kaap die Goeie Hoop]] in Junie 1795 nadat hy Engeland op 1 Maart verlaat het. Hulle bevelvoerder het aan die Nederlandse goewerneur voorgestel dat hy die Kaapkolonie onder die beskerming van die Britse monarg sou plaas – in werklikheid dat hy die kolonie aan Brittanje sou oorhandig – wat geweier is. [[Simonstad]] is op 14 Junie deur 'n mag van 350 Royal Marines en 450 man van die 78ste Highlanders beset voordat die verdedigers die stad kon verbrand. Na skermutselings op 1 en 2 September is 'n finale algemene poging om die kamp te herower vir die 3de voorberei, maar op hierdie stadium het die Britse versterking aangekom en die Nederlanders het onttrek. 'n Britse opmars na Kaapstad, met die nuwe versterking, het op die 14de begin; op die 16de het die kolonie gekapituleer.<ref>{{cite book |title=Naval History of Great Britain, Vol. I |access-date=20 November 2006 |chapter=Colonial Expeditions – East Indies |chapter-url=http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_300.html |page=300 |archive-date= 3 Julie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703080011/http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_300.html |url-status=dead }}</ref>{{Rp|300}}<ref>{{cite book|title=Naval History of Great Britain, Vol. I|access-date=20 November 2006|chapter=Capture of the Cape of Good Hope|chapter-url=http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_301.html|page=301|archive-date= 2 Julie 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190702043307/http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_301.html|url-status=dead}}</ref>{{rp|301}}<ref>{{cite book|title=Naval History of Great Britain, Vol. I|access-date=20 November 2006|chapter=Colonial Expeditions – East Indies|chapter-url=http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_302.html|page=302|archive-date= 2 Julie 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190702144945/http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Vol_I/P_302.html|url-status=dead}}</ref>{{rp|302}}

Die Britte het die volgende sewe jaar beheer oor die Kaap die Goeie Hoop oorgeneem. Die Kaap is in 1804 aan die herstelde Nederlandse regering (bekend as die [[Bataafse Republiek]]) terugbesorg. In 1806 keer die Britte terug en nadat hulle die Nederlanders weer verslaan het in die [[Slag van Blaauwberg]], het hulle meer as 100 jaar in beheer gebly.

== Xhosa-oorloë ==
{{hoofartikel|Kaapse grensoorloë}}
Die [[Kaapse grensoorloë]] (ook bekend as die Xhosa-oorloë) was 'n reeks van nege oorloë tussen dele van die [[Xhosa]]-volk en Europese setlaars met hul Xhosa-bondgenote, vanaf 1779 en 1879 in wat tans die [[Oos-Kaap]] in Suid-Afrika is. Die oorloë was verantwoordelik vir die verlies van die grootste deel van hul land deur die Xhosa-volk, en die inlywing van die mense in gebiede wat deur Europeërs beheer word.<ref>{{cite web|publisher=Lecture on Southern Africa 1800–1875 |date=20 November 2006 |title=Summary of the Boer-Xhosa Wars |url=http://courses.wcupa.edu/jones/his311/lectures/22sa-boe.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060904131845/http://courses.wcupa.edu/jones/his311/lectures/22sa-boe.htm |archive-date=4 September 2006 }}</ref>

== Ndwandwe-Zoeloe-oorlog ==
[[Lêer:KingShaka.jpg|duimnael|Die enigste bekende tekening van koning Shaka Zulu met 'n assegaai en 'n swaar skild, 1824.]]
Die Ndwandwe-Zoeloe-oorlog van 1817–1819 was 'n oorlog wat gevoer is tussen die uitbreidende Zoeloe-koninkryk en die Ndwandwe-stam in Suid-Afrika. [[Shaka]] het die tradisionele maniere van veg revolusionêr verander deur die assegaai bekend te stel, 'n spies met 'n kort skag en 'n breë lem wat gebruik word as 'n naby steekwapen. (Onder Shaka se heerskappy was dit met die dood strafbaar om 'n assegaai te verloor. Dit is dus nooit soos 'n spies gegooi nie.) Hy het ook krygers georganiseer in gedissiplineerde eenhede, bekend as [[Impi]]s, wat in noue formasies agter groot beesvelskilde geveg het. In die Slag van Gqokli-heuwel in 1819 het sy troepe en taktiek die oorhand gehad bo die meerderwaardige getalle van die Ndwandwe-volk, wat nie die [[Zoeloes]] in hul eerste ontmoeting kon vernietig nie.<ref>{{cite web|website=eshowe.com |date=20 November 2006 |title=Zulu Civil War – Shaka Zulu |url=http://www.eshowe.com/article/articlestatic/55/1/18/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070114162730/http://www.eshowe.com/article/articlestatic/55/1/18/ |archive-date=14 Januarie 2007 }}</ref>

Die Ndwandwe en die Zoeloes ontmoet mekaar weer in 'n geveg in die Slag van die Mhlatuze-rivier in 1820. Die Zoeloe-taktiek het weer die oorhand gekry en loods hul aanval toe die Ndwandwe-leër verdeel is tydens die kruising van die Mhlatuze-rivier. Zoeloe-krygers het na die nuus oor die nederlaag by die Ndwande King Zwide se hoofkwartier naby die huidige [[Nongoma]] aangekom en Ndwandwe-oorwinningsliedjies gesing om toegang te kry. Zwide het gevlug met van sy gesin, waaronder Madzanga. Die grootste deel van die Ndwandwe het hul grond verlaat en noord en ooswaarts getrek. Dit was die begin van die ''[[Mfecane]]'', 'n katastrofiese, bloedige trek van baie verskillende stamme in die omgewing, wat aanvanklik uit die Zoeloes ontsnap het, maar self hul verwoesting veroorsaak het, deur die Zoeloe-taktiek in oorlog aanvaar. Shaka was die uiteindelike oorwinnaar, en sy (meer vreedsame) afstammelinge woon vandag nog in die hele [[Zoeloeland]], met gebruike en 'n lewenswyse wat maklik herlei kan word tot die dag van Shaka.

== Mfecane ==
{{hoofartikel|Mfecane}}

''Mfecane'' (Zoeloe), ook bekend as die ''Difaqane'' of ''Lifaqane'' ([[Sesotho]]), is 'n Afrika-uitdrukking wat iets beteken soos 'die verpletterende' of 'verstrooiing'. Dit beskryf 'n periode van wydverspreide chaos en onrus in Suid-Afrika gedurende die periode tussen 1815 en ongeveer 1835.<ref>{{cite web |publisher= countrystudies.us/south-africa U.S. Library of Congress |date=20 November 2006 |title= Background to the Mfecane |url=http://countrystudies.us/south-africa/8.htm|lang=en}}</ref>

Die ''Mfecane'' is die gevolg van die opkoms van Shaka, die Zoeloekoning en militêre leier wat die Nguni-volke tussen die [[Tugelarivier|Tugela]]- en [[Pongolarivier]]e in die begin van die 19de eeu verower het, en 'n militaristiese koninkryk in die streek geskep het. Die ''Mfecane'' het ook gelei tot die vorming en konsolidasie van ander groepe – soos die [[Matabele]], die Mfengu en die Makololo – en die skepping van state soos die moderne [[Lesotho]].<ref>{{cite web |website= bbc.co.uk |series=The Story of Africa |date=20 November 2006 |title= Zulu Rise & Mfecane |url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/storyofafrica/12chapter1.shtml|lang=en}}</ref>

== Gevegte tussen Voortrekkers en Zoeloes ==
[[Lêer:Charles Bell - Zoeloe-aanval op 'n Boerelaer - 1838.jpg|duimnael|Charles Bell voorstelling van 'n Zoeloe-aanval op 'n Boerelaer – 1838]]
{{hoofartikel|Slag van Italeni|Slag van Bloedrivier}}

Die [[Slag van Italeni]] in die huidige [[KwaZulu-Natal]], vroeg in 1838, tussen die [[Voortrekkers]] en die Zoeloes gedurende die periode van die [[Groot Trek]], het daartoe gelei dat die Zoeloe-leërs die Voortrekkers terugdryf. Op 9 April, naby die Babanango-bergreeks, verskyn 'n groot Zoeloe-impi (leër), bestaande uit ongeveer 8 000 krygers. Die Voortrekkerkommando's het op 12 April na hul kamp teruggekeer. Die boeregeneraal [[Piet Uys]] het 'n klopjag van vyftien vrywilligers gevorm (waaronder sy seun, [[Dirkie Uys]].) Tydens die daaropvolgende gevegte is Uys doodgemaak, en sy seun, die Malan-broers sowel as vyf van die vrywilligers, en die Voortrekkers is gedwing om terug te trek. Daar word bespiegel dat, sonder die lesse wat geleer is as gevolg van die Slag van Italeni – soos om waar moontlik in die beskutting van [[ossewa]]ens te veg en die plek van die geveg te kies eerder as om in 'n ongunstige terrein gelok te word, die Voortrekkers nie daarin sou slaag daarin om die Zoeloes uiteindelik agt maande later in die Slag van Bloedrivier te verslaan nie.<ref>{{cite journal |journal= The South African Military History Society: Military History Journal|volume= 4|issue= 5 |date=20 November 2006 |title= The Battle of Italeni|url=http://www.rapidttp.com/milhist/vol045iu.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20070926220430/http://rapidttp.com/milhist/vol045iu.html|archive-date=26 September 2007|url-status=dead}}</ref>

Die [[Slag van Bloedrivier]] is op [[16 Desember]] [[1838]] aan die oewer van die [[Bloedrivier]] in die huidige KwaZulu-Natal, geveg. In die nasleep van die [[Bloukransmoorde|slagting by Weenen]] het 'n groep van ongeveer 470 Voortrekkers, onder leiding van [[Andries Pretorius]], 'n [[Laer (fortifikasie)|laer]] (sirkel ossewaens) teen Zoeloe-impi's verdedig, regeer deur koning [[Dingane]] en gelei deur Dambuza (Nzobo) en Ndlela kaSompisi, wat tussen 10 en 20 duisend was. Die Zoeloes val die laer herhaaldelik en onsuksesvol aan totdat Pretorius 'n groep perderuiters beveel om die kamp te verlaat en die Zoeloes te konfronteer. Mede omdat die Voortrekkers gewere en ten minste een ligte kanon teen die Zoeloes se spiese gebruik het, asook die goeie ligging en motivering van die Voortrekkers, is net drie Voortrekkers gewond en niemand het omgekom nie; teenoor die meer as 3 000 Zoeloe-krygers wat gesterf het<ref>{{cite web|website=sahistory.org.za |date=20 November 2006 |title=This Day in History: 16 December 1838 |url=http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/thisday/1838-12-16.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060428171202/http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/thisday/1838-12-16.htm |archive-date=28 April 2006|lang=en }}</ref> Die Voortrekkers het [[God]] toegeskryf as die rede waarom hulle die stryd gewen het, omdat hulle vooraf 'n verbond gesluit het om beskerming te vra.<ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1159879.html |title=Boers believed their God won the Battle of Blood River |access-date=12 April 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100403051431/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1159879.html |archive-date=3 April 2010|lang=en }}</ref>

== Slag van Boomplaats ==
{{hoofartikel|Slag van Boomplaats}}

Die Slag van Boomplaats is 'n veldslag wat op [[29 Augustus]] [[1848]] naby [[Jagersfontein]] tussen [[Voortrekkers]] onder [[Andries Pretorius]] en Britse magte van [[Harry Smith]] plaasgevind het.<ref>{{cite book|last1=Smith|first1= Sir Harry|title=The Autobiography of Lieutenant-General Sir Harry Smith Baronet of Aliwal on the Sutlej| publisher= John Murray|place= Albemarle Street |year=1903 |url=http://www.gutenberg.org/files/57094/57094-h/57094-h.htm|lang=en}}</ref> Pretorius was in bevel van ongeveer 300 man teenoor Smith se 1&nbsp;200 man. Hoewel die Britte die slag gewen het en Pretorius se mag op die vlug moes slaan, het hy slegs sewe ongevalle gehad teenoor die twee-en-twintig (sestien volgens sommige bronne) aan die Britse kant. Die slag was die eerste gewapende stryd van die Boere teen Britse besetting van die gebied tussen die [[Oranjerivier|Oranje-]] en [[Vaalrivier]].

== Die Transvaalse Burgeroorlog ==
{{hoofartikel|Transvaalse Burgeroorlog}}

Die Transvaalse Burgeroorlog was 'n reeks skermutselings in die vroeë 1860's in die [[Zuid-Afrikaansche Republiek]]. Dit begin nadat die Britse regering in 1854 trekkers wat in Transvaal woon, as onafhanklik erken het. Die Boere het in talle politieke faksies verdeel. Dit het eers in 1864 geëindig toe 'n wapenstilstandverdrag onder 'n karee-boom suid van die terrein van die latere dorp [[Brits]] onderteken is.

== Die Anglo-Zoeloeoorlog ==
[[Lêer:Isandhlwana.jpg|links|duimnael|Die Slag van Isandlwana – skildery deur Charles Edwin Fripp (1854–1906)]]
{{hoofartikel|Anglo-Zoeloeoorlog}}

Die [[Anglo-Zoeloeoorlog]] is in 1879 tussen [[Brittanje]] en die Zoeloes gevoer en het die einde van die Zoeloes as 'n onafhanklike nasie aangedui. Dit is uitgelok deur Sir [[Henry Bartle Frere]], Hoë Kommissaris vir Suider-Afrika, wat 'n ''casus belli'' voorberei en 'n inval beplan sonder die goedkeuring van die Britse regering.

By die [[Slag van Isandlwana]] (22 Januarie 1879) het die Zoeloes 1 400 Britse soldate oorweldig en uitgewis. Hierdie stryd word beskou as een van die grootste rampe in die Britse koloniale geskiedenis. Isandlwana het die beleidsmakers in Londen gedwing om hul steun te gee aan die pro-oorlogse kontingent in die Natalse regering en die nodige middele te voorsien om die Zoeloe te verslaan. Die eerste inval in [[Zululand]] eindig met die ramp van Isandlwana waar tesame met swaar slagoffers, verloor die hoofkolom alle voorraad, vervoer en ammunisie, en die Britte sou gedwing word om hul opmars elders te stop terwyl 'n nuwe inval voorberei word. Tydens die [[Slag van Rorke's Drift]] (22–23 Januarie 1879) het 139 Britse soldate die posisie suksesvol verdedig teen 'n intense aanval deur vier tot vyf duisend Zoeloe-krygers.

Die Slag van Intombe is op 12 Maart 1879 tussen Britse en Zoeloe-magte gevoer. Die beleg van Eshowe het plaasgevind tydens 'n drieledige aanval op die Impis van [[Cetshwayo]] by [[Ulundi]]. Die Slag van Gingindlovu (uMgungundlovu) is geveg tussen 'n Britse hulpkolom wat gestuur is om die Beleg van Eshowe en die Impis van Cetshwayo te verbreek op 2 April 1879. Die geveg het die Britse bevelvoerders se vertroue in hul leër herstel en hul vermoë om Zoeloe te verslaan. Met die laaste weerstand verwyder, kon hulle vooruitgaan en [[Eshowe]] ontset. Die Slag van Hlobane was 'n algehele ramp vir die Britte; 15 offisiere en 110 man is dood, nog 8 gewond en 100 inheemse soldate het gesterf. Die Slag van Kambula het in 1879 plaasgevind toe 'n Zoeloe-leër die Britse kamp in Kambula aangeval het, wat 'n massiewe Zoeloe-nederlaag tot gevolg gehad het. Die [[Slag van Ulundi]] het op 4 Julie 1879 in die Zoeloe-hoofstad Ulundi plaasgevind en was die beslissende stryd wat uiteindelik die militêre mag van die Zoeloe-nasie gebreek het.{{citation}}

== Basotho gewere-oorlog ==
{{hoofartikel|Gewere-oorlog}}

Die sogenaamde Basotho [[Gewere-oorlog]] was 'n gewapende konflik tussen die [[Kaapkolonie]] en die [[Basotho]]'s in [[Lesotho|Basotholand]] (wat destyds onder Kaapse gesag was) vanaf September 1880 tot Junie 1881. Die oorlog is geveg oor die reg van die Basotho om [[vuurwapen]]s te besit. Alhoewel die konflik amptelik as gelykop beskou word, het die finale skikking die Basotho bevoordeel.

== Betsjoeanaland-veldtog ==
{{hoofartikel|Betsjoeanaland-veldtog}}

Die [[Betsjoeanaland-veldtog]] was 'n gewapende konflik tussen die Kaapkolonie en sommige [[Tswana]]-kapteins vanaf Desember 1896 tot Augustus 1897. Die konflik wat 'n uitvloeisel van die [[runderpes]]-epidemie wat suidelike Afrika in 1896 verwoes het. Om die epidemie onder beheer te bring het die Kaapse regering opdrag gegee dat besmette vee van kant gemaak moes word. Sommige Tswana-kapteins, soos [[Galeshewe]], het geweier, en toe die regering in Desember 1896 die polisie stuur om sy vee dood te skiet, verset hy en sy mense hulle teen die polisie. Daarna sluit hulle by ander voortvlugtige kapteins soos Toto en Luka Jantje in die Langberg aan. Die polisie was nie militêr sterk genoeg om hulle te vang nie, en in Februarie 1897 moes die regering die krygsmagte mobiliseer om hulle by te staan.

== Boereoorloë ==
=== Eerste Vryheidsoorlog ===
[[Lêer:Majuba LondonNews.jpg|duimnael|Slag van Majuba]]
{{hoofartikel|Eerste Vryheidsoorlog}}

Die [[Eerste Vryheidsoorlog]], ook bekend as die Eerste Boereoorlog, is van 16 Desember 1880 tot 23 Maart 1881 geveg en was die eerste botsing tussen die Britse en die [[Suid-Afrikaanse Republiek]] (Z.A.R.) Boere. Dit is aangehits deur Sir [[Theophilus Shepstone]], wat die Suid-Afrikaanse Republiek (Transvaalse Republiek) in 1877 vir die Britte geannekseer het. Die Britte het hul mag oor die meeste van die kolonies van Suid-Afrika in 1879 na die Anglo-Zoeloe-oorlog gekonsolideer, en probeer om 'n ongewilde [[konfederasie|konfederale]] stelsel in die streek af te dwing. Die Boere protesteer, en in Desember 1880 kom hulle in opstand. Die gevegte van [[Slag van Bronkhorstspruit| Bronkhorstspruit]], [[Slag van Laingsnek|Laingsnek]], [[Slag van Ingogo|Schuinshoogte]] en [[Slag van Majuba|Majuba Heuwel]] was rampspoedig vir die Britte, waar hulle verslaan is deur die baie beweeglike en bekwame Boere-skutters. Met die Britse opperbevelhebber van Natal, [[George Pomeroy Colley]], gedood op Majuba, en Britse garnisoene onder beleg in die hele Transvaal, was die Britte nie bereid om hulself verder te betrek in 'n oorlog wat reeds as verlore beskou is nie. As gevolg hiervan het die Britse regering van William Gladstone op 6 Maart 'n wapenstilstand onderteken en in die finale vredesverdrag op 23 Maart 1881 die Boere selfregering in die Suid-Afrikaanse Republiek (Transvaal) onder 'n teoretiese Britse toesig gegee.

=== Jameson-inval ===
{{hoofartikel|Jameson-inval}}
[[Lêer:PACronje CHM VA2863.jpg|links|duimnael|[[Piet Cronjé]] was in bevel van 'n mag wat Jameson by [[Doornkop, Noordwes|Doornkop]] omsingel het tydens die voltrekking van die Jameson-inval op 2 Januarie 1896.]]
Die [[Jameson-inval]] (29 Desember 1895 – 2 Januarie 1896) was 'n aanval op president [[Paul Kruger]] se Transvaalse Republiek wat [[Leander Starr Jameson]] en sy polisiemanne uit [[Rhodesië]] en [[Betsjoeanaland]] uitgevoer het gedurende die Nuwejaarsnaweek van 1895–96. Dit was bedoel om 'n opstand deur die hoofsaaklik Britse burgers (bekend as "uitlanders", of in die Engelse "foreigners") in Transvaal te bewerkstellig, maar dit het nie gebeur nie. Alhoewel die aanval misluk het, het dit bygedra tot die latere Tweede Boereoorlog en die Tweede Matabele-oorlog.

Die inval het Anglo-Boere-verhoudings tot 'n gevaarlike laagtepunt afgedwing, en hierdie slegte gevoelens is verder verhoog deur die '[[Kruger-telegram]]' van die Duitse keiser, [[Wilhelm II van Duitsland|Wilhelm II]]. Dit het Paul Kruger gelukgewens daarmee dat die inval afgeslaan is. Dit het ook by implikasie die Boererepubliek erken en die keiser het steun aan hulle aangebied. Die keiser is reeds deur die Britte as anti-Brits beskou, en 'n vlootwapenwedloop het tussen Duitsland en Brittanje begin. Die telegram het groot aanstoot in [[Engeland]] gegee en tot verswakte betrekkinge met [[Duitsland]] gelei.

=== Tweede Vryheidsoorlog ===
{{hoofartikel|Tweede Vryheidsoorlog}}

Die [[Tweede Vryheidsoorlog]], ook bekend as die Tweede Anglo-Boereoorlog, en in die moderne tyd die Suid-Afrikaanse Oorlog genoem, het plaasgevind vanaf 11 Oktober 1899 tot 31 Mei 1902. Die oorlog is gevoer tussen Groot Brittanje en die twee onafhanklike Boererepublieke van die Oranje-Vrystaat en die Suid-Afrikaanse Republiek (deur die Britte Transvaal genoem). Na 'n lang uitgerekte oorlog het die twee onafhanklike republieke verloor en is opgeneem in die [[Britse Ryk]].
[[Lêer:British casualties, Spionkop, 1900.jpg|duimnael|Britse ongevalle lê op die slagveld ná die [[Slag van Spioenkop]], 24 Januarie 1900.]]
In totaal het die oorlog ongeveer 75 000 lewens gekos – 22 000 Britse soldate (7 792 gesneuwel, die res deur siekte), 6 000-7 000 Boerekommando's, 20 000-28 000 Boere-burgers, meestal vroue en kinders weens siekte in [[konsentrasiekamp]]e, en 'n na raming 20 000 swart Afrikane, bondgenote van die Boere, wat in hul eie afsonderlike konsentrasiekampe gesterf het. Die laaste van die Boeremagte gee in Mei 1902 oor en die oorlog eindig met die [[Verdrag van Vereeniging]] in dieselfde maand. Die oorlog het gelei tot die totstandkoming van die Transvaal-kolonie wat in 1910 opgeneem is in die [[Unie van Suid-Afrika]]. Die verdrag het die bestaan van die Suid-Afrikaanse Republiek en die Oranje-Vrystaat as Boererepublieke beëindig en hulle binne die Britse Ryk geplaas.

Die Boere het na die twee oorloë verwys as die Vryheidsoorloë. Die Boere wat die stryd wou voortsit, was bekend as '[[Bittereinders]]'. Die bittereinders het [[Guerrilla-oorlogvoering|guerillataktieke]] gevolg en in klein, beweeglike [[kommando]]'s geveg. Hulle het treinspore gesaboteer, die voorrade van die Britse troepe onderskep en gevegte uitgelok en dan weer gevlug. Aan die einde van die oorlog het 'n aantal soos [[Deneys Reitz]] ballingskap gekies eerder as om 'n onderneming te onderteken dat hulle die vredesvoorwaardes sou nakom. In die daaropvolgende dekade het baie van diegene na Suid-Afrika teruggekeer en nooit die onderneming onderteken nie. Sommige het, soos Reitz, uiteindelik met die nuwe status quo versoen, maar ander het op 'n geskikte geleentheid gewag om teen die Britte in opstand te kom. Aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog neem die bittereinders en hul bondgenote deel aan 'n opstand bekend as die [[Maritz-rebellie]].

== Bambata-rebellie ==
{{hoofartikel|Bambata-rebellie}}

In die eerste dekade van die 20ste eeu was daar verskeie voorvalle van geweld tussen blank en swart op verskeie plekke in Afrika. In Suid-Afrika was die Bambata-rebellie van 1906 in Natal, 'n opstand van die Zoeloevolk teen Britse koloniale oorheersing. Dié gewapende rebellie het in 1906 begin toe hutbelasting na 'n kopbelasting verander is (£1 belasting op alle mans ouer as 18) wat die ontbering tydens 'n swaar ekonomiese depressie verder vererger het.<ref>{{cite news|last1=Hennop|first1= Jan |date=9 June 2006|title=SA to mark historic Zulu rebellion|newspaper= Independent Online|lang=en|url=https://www.iol.co.za/news/south-africa/sa-to-mark-historic-zulu-rebellion-281116}}</ref> Die Natalse Polisie het geglo dat [[Bhambatha|Bambata]] van plan was om met mag weerstand te bied teen die belasting en het 'n mag van 150 man gestuur om hom in hegtenis te neem. Die polisie is egter in 'n lokval gelei waarin vier polisiemanne omgekom het. Duisende koloniale troepe is agterna gestuur, insluitende berede magte en artillerie. 3 500 mense het in die gevegte wat daarop gevolg het gesterf. Bambata self het na bewering gesterf in die Slag van Mome Gorge, maar sy ondersteuners het beweer hy het na Mosambiek ontvlug.<ref>{{Cite web|title = Chief Bhambatha kaMancinza Zondi |publisher= South African History Online|url = http://www.sahistory.org.za/people/chief-bhambatha-kamancinza-zondi|website = www.sahistory.org.za|access-date = 19 September 2015|lang=en}}</ref>

== Eerste Wêreldoorlog ==
=== Verbintenis met die Britse Ryk ===
[[Lêer:Botha and Smuts in uniforms, 1917.jpg|links|duimnael|Tydens die Eerste Wêreldoorlog was Smuts (regs) en Botha sleutellede van die Britse Imperiale oorlogskabinet.]]
Die [[Unie van Suid-Afrika]], wat in 1910 tot stand gekom het, was nou verbonde aan die Britse Ryk en het by Groot-Brittanje aangesluit in die konflik teen die [[Duitse Keiserryk]]. Eerste Minister [[Louis Botha]] en Minister van Verdediging [[Jan Smuts]], albei voormalige generaals van die Tweede Boereoorlog wat destyds teen die Britte geveg het, het nou aktiewe en gerespekteerde lede van die Imperiale oorlogskabinet geword.

Die Unieverdedigingsmag was deel van belangrike militêre operasies teen Duitsland. Ondanks Boere-weerstand tuis, het die Afrikaner-geleide regering van Louis Botha hom by die kant van die Geallieerdes van die Eerste Wêreldoorlog aangesluit en saam met die geallieerde leërs geveg. Die Suid-Afrikaanse regering het ingestem tot die onttrekking van die Britse leëreenhede uit Suid-Afrika sodat hulle vry kon wees om by die Europese oorlog deel te neem en het planne beraam om [[Duits-Suidwes-Afrika]] binne te val. Elemente van die Suid-Afrikaanse weermag het geweier om teen die Duitsers te veg en het saam met ander teenstanders van die regering in ope opstand opgestaan. Die regering het [[krygswet]] op 14 Oktober 1914 verklaar en die magte lojaal aan die regering onder bevel van generaal Louis Botha en Jan Smuts het die [[Maritz-rebellie|rebelle]] onder leiding van [[Manie Maritz]] verslaan. Die voorste Boere-rebelle het lig daarvan afgekom met gevangenisstraf van ses en sewe jaar en swaar boetes.

=== Militêre optrede teen Duitsland tydens die Eerste Wêreldoorlog ===

Die weermag van die Unie het verskeie operasies geloods:
# Dit het sy leër na Duits-Suidwes-Afrika gestuur, later bekend as [[Suidwes-Afrika]], en nou bekend as [[Namibië]]. Die Suid-Afrikaners verdryf Duitse magte en kry beheer oor die voormalige Duitse kolonie.
# 'n Militêre ekspedisie onder generaal Jan Smuts is gestuur na [[Duits-Oos-Afrika]] (later bekend as [[Tanganjika]]) en nou bekend as [[Tanzanië]]. Die doel van die [[Oos-Afrika-veldtog]] was om Duitse magte in daardie kolonie te beveg en om die ontwykende Duitse generaal von [[Paul von Lettow-Vorbeck]] te probeer vang. Uiteindelik het Lettow-Vorbeck sy klein mag uit Duits-Oos-Afrika na [[Mosambiek]], en toe [[Noord-Rhodesië]], geneem, waar hy drie dae na die einde van die oorlog 'n wapenstilstand aanvaar het.
# 1ste Suid-Afrikaanse Brigadetroepe is na [[Frankryk]] gestuur om aan die wesfront te veg. Die grootste ongevalle deur Suid-Afrikaanse eenhede aan die wesfront het tydens die Slag van [[Delvillebos]] in 1916 plaasgevind.
# Suid-Afrikaners het ook aksie met die [[Kaapse Korps]] gesien as deel van die Egiptiese ekspedisiemag in [[Palestina]].

=== Militêre bydraes en ongevalle in die Eerste Wêreldoorlog ===
[[Lêer:German trench Delville Wood September 1916.jpg|duimnael|[[Delvillebos]], verwoesting 1916.]]
Meer as 146 000 blankes, 83 000 swartes en 2 500 bruin mense /Indiër-Suid-Afrikaners het gedurende die oorlog in Suid-Afrikaanse militêre eenhede gedien, waaronder 43 000 in Duits-Suidwes-Afrika en 30 000 aan die wesfront. Na raming het 3000 Suid-Afrikaners ook by die ''Royal Flying Corps'' aangesluit. Die totale Suid-Afrikaanse slagoffers gedurende die oorlog was ongeveer 18 600 met meer as 12 452 dood – meer as 4 600 alleen in die Europese teater. Die Oorlogsgrafkommissie van die [[Statebond]] het rekords van 9 457 Suid-Afrikaanse oorlog sterftes wat tydens die Eerste Wêreldoorlog dood is.<ref name=ETH />

Daar is geen twyfel dat Suid-Afrika, die Geallieerdes, en veral Groot-Brittanje, grootliks gehelp het om die twee Duitse kolonies van Duits-Suidwes-Afrika en Duits-Oos-Afrika te verower, sowel as in gevegte in [[Wes-Europa]] en die [[Midde-Ooste]]. Suid-Afrika se hawens en hawens, soos in [[Kaapstad]], [[Durban]] en [[Simonstad]], was ook belangrike rusplekke, voorsieningsposte, en het gedurende die oorlog as strategiese bates vir die [[Britse Koninklike Vloot]] gedien, wat daartoe bygedra het om die lewensbelangrike seeroetes na die Britse [[Indië]] oop te hou.

== Bulhoek-opstand ==
{{hoofartikel|Bulhoek-opstand}}

In die Bulhoek-opstand of  Bullhoek-slagting het 'n gesamentlike polisie- en verdedigingsmag van die Unie van Suid-Afrika, 163 [[Xhosa]]s doodgeskiet tydens 'n insident. Die slagting het op 24 Mei 1921 plaasgevind in die dorpie Ntabelanga in die Kaapprovinsie (vandag deel van [[Oos-Kaap]]). Na 'n dispuut oor grond in Ntabelanga, wat dateer uit 1920, het 'n 800-tal mag onder leiding van kolonel Johan Davey en generaal Koos van der Venter byeengekom by Ingxingwa Ye Nkunzini, in die Bulhoekvallei, en Ingxingwa ka Stivini, Steven's Vallei.<ref name="EnochMgijima">{{cite news | last=Madondo | first= Bongani | title= The curious case of Enoch Mgijima | newspaper=Mail & Guardian| url=https://mg.co.za/article/2013-03-28-00-the-curious-case-of-enoch-mgijima | accessdate=9 Junie 2017}}</ref> Terselfdertyd het 500 man, bekend as die 'Israeliete', gewapen met spiese en knoppies en onder leiding van Enoch Mgijima, in 'n oop veld bymekaargekom, gereed om hul gesinne en gemeenskap te verdedig. Na mislukte finale onderhandelinge tussen die twee partye het 'n geveg ontstaan.<ref name="SAHistoryOnline">{{cite web| title= A History of the Bulhoek Massacre | publisher= South African History Online| url=http://www.sahistory.org.za/topic/history-bulhoek-massacre | accessdate=5 February 2023|lang=en}}</ref> Die geveg van 20 minute, wat na raming 163 Israeliete dood, 129 gewondes en 95 as gevangenes agtergelaat het, het bekend geword as die Bulhoek-slagting.<ref name="BulhoekSAHA">{{cite book| title=The Bulhoek Massacre: The Power of Prophecy| url=http://sthp.saha.org.za/resources/docs/Classroom/EnochMgijima/STHP_LP_Mgijima_old.pdf| accessdate=9 Junie 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170824175516/http://sthp.saha.org.za/resources/docs/Classroom/EnochMgijima/STHP_LP_Mgijima_old.pdf| archive-date=24 Augustus 2017| url-status=dead|page=1}}</ref>

== Rand-rebellie ==
{{hoofartikel|Rand-rebellie}}

Die Rand-rebellie (ook bekend as die 1922-staking) was 'n gewapende opstand van wit mynwerkers in die [[Witwatersrand]]-streek in Suid-Afrika, in Maart 1922. Jimmy Green, 'n prominente politikus in die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]], was een van die leiers van die staking.

Na 'n daling in die wêreldprys van [[goud]] van 130 sjielings (£ 6,10s) per fynons in 1919 tot 95s / fynons (£ 4 15s) in Desember 1921, het die mynondernemings probeer om hul bedryfskoste te verlaag deur lone te verlaag, en deur die kleurgrens te verswak om die bevordering van rasbenadeelde swart mynwerkers tot bekwame en toesighoudende poste moontlik te maak.

Die rebellie begin op 28 Desember 1921 as 'n staking deur wit mynwerkers en kort daarna word dit 'n ope rebellie teen die staat. Daarna het die werkers, wat hulself gewapen het, die stede [[Benoni]] en [[Brakpan]] en die [[Johannesburg]]se voorstede [[Fordsburg]] en [[Jeppestown|Jeppe]] ingeneem.

Die nuut gestigte [[Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party|Kommunistiese Party van Suid-Afrika]] het op grond van klassestryd aktief deelgeneem aan die opstand, terwyl hulle glo rassistiese aspekte van die staking teëgestaan het,<ref>{{cite web|first1=Baruch|last1= Hirson|url=http://www.marxists.org/history/etol/revhist/supplem/hirson/1922.html|title=The General Strike of 1922|access-date=5 Maart 2023|lang=en}}</ref> net soos die sindikaliste. Die rassistiese aspek is gekenmerk deur die slagspreuk; "Werkers van die wêreld, verenig en veg vir 'n wit Suid-Afrika!" en deur verskeie aksies teen swartes.<ref>{{cite web|url=https://countrystudies.us/south-africa/21.htm|title=South Africa Conflict in the 1920s|website=The Library of Congress Country Studies|lang=en|access-date=7 March 2023}}</ref>

Verskeie kommuniste en sindikaliste, waaronder die stakingsleiers Percy Fisher en Harry Spendiff, is dood toe die rebellie deur die Unieverdedigingsmag onderdruk is.<ref>{{cite web|url=http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1922/apr/18b.htm|title=Lenin: 703. TO G. Y. ZINOVIEV|author=V.I. Lenin|work=marxists.org}}</ref> Die rebellie word uiteindelik deur 'aansienlike militêre vuurkrag en ten koste van meer as 200 lewens' beëindig.<ref>{{cite book|last1=Butler|first1= A.|year= 2004|title=Contemporary South Africa|place=Hampshire and New York|publisher= Palgrave Macmillan|lang=en}}</ref> In Benoni is selfs [[Suid-Afrikaanse Lugmag|vliegtuie]] ingespan en is bomme op die dorp gegooi om die stakers uit hul vergaderplekke te jaag.

== Tweede Wêreldoorlog ==
=== Politieke keuses by die uitbreek van die oorlog ===
Aan die vooraand van die [[Tweede Wêreldoorlog]] ondervind die Unie van Suid-Afrika 'n unieke politieke en militêre dilemma. Terwyl die land nou verbonde was aan Groot-Brittanje, deur 'n gelyke heerskappy ooreenkoms ingevolge die 1931 Statuut van Westminster, met sy staatshoof die Britse koning, was die Suid-Afrikaanse eerste minister op 1 September 1939 niemand minder nie as [[Barry Hertzog]] die leier van die pro-Afrikaner anti-Britse [[Nasionale Party]] wat as die [[Verenigde Party]] in 'n eenheidsregering aangesluit het.

Hertzog se probleem was dat Suid-Afrika grondwetlik verplig was om Groot-Brittanje teen [[Nazi-Duitsland]] te steun. Die Pools-Britse gemeenskaplike verdedigingspakt het Brittanje, en op sy beurt sy dominiums, verplig om [[Pole]] te help as hulle deur die Nazi's aangeval word. Nadat [[Hitler]] se magte die oggend van 1 September 1939 Pole aangeval het, het Brittanje binne enkele dae oorlog teen Duitsland verklaar. 'n Kort, maar woedende debat het in Suid-Afrika plaasgevind, veral in die [[parlement van Suid-Afrika]], wat diegene wat die oorlog wou betree aan die kant van Brittanje, gelei het deur die pro-geallieerde pro-Britse Afrikaner en voormalige premier Jan Smuts en generaal teen die huidige premier Barry Hertzog wat Suid-Afrika 'neutraal' wil hou, indien nie pro-[[Spilmoondhede]] nie.

=== Oorlogsverklaring teen die Spilmoondhede ===
Op 4 September 1939 het die Verenigde Party se koukus geweier om Hertzog se houding van neutraliteit in die Tweede Wêreldoorlog te aanvaar en hom afgesit ten gunste van Smuts. Toe hy eerste minister van Suid-Afrika word, verklaar hy dat Suid-Afrika amptelik oorlog voer teen Duitsland en die Spilmoondhede. Smuts het onmiddellik probeer om Suid-Afrika te versterk teen enige moontlike Duitse see-inval, vanweë die wêreldwye strategiese belang van Suid-Afrika wat die lang seeroete rondom die [[Kaap die Goeie Hoop]] beheer.

Smuts het kragdadig opgetree teen die pro-Nazi [[Ossewabrandwag]]-beweging (hulle is betrap dat hulle sabotasie gedoen het) en sy leiers vir die duur van die oorlog tronk toe gestuur. Een van hulle, [[John Vorster]], sou toekomstige eerste minister van Suid-Afrika word.

=== Eerste Minister en veldmaarskalk Smuts ===
{{hoofartikel|Jan Smuts}}

Eerste Minister Jan Smuts was die enigste belangrike nie-Britse generaal wie se advies voortdurend deur die oorlogstydse premier [[Winston Churchill]] ingewin is. Smuts is in 1939 na die Imperiale oorlogskabinet genooi as die mees senior Suid-Afrikaner ten gunste van oorlog. Op 28 Mei 1941 word Smuts aangestel as 'n veldmaarskalk van die Britse leër, en word die eerste Suid-Afrikaner wat daardie rang beklee. Uiteindelik sou Smuts 'n hoë politieke prys betaal vir sy nabyheid aan die Britse gevestigde orde, aan die Koning en Churchill, wat Smuts baie ongewild onder die konserwatiewe nasionalistiese Afrikaners gemaak het, wat gelei het tot sy uiteindelike ondergang, terwyl die meeste Engelssprekende blankes en 'n minderheid liberale Afrikaners in Suid-Afrika aan hom lojaal gebly het.

=== Militêre bydraes in die Tweede Wêreldoorlog ===
[[Lêer:Field Marshal Smuts Visits South African Naval Forces in the Middle East, 16 May 1942 A9104.jpg|duimnael|Veldmaarskalk Jan Smuts inspekteer Suid-Afrikaanse matrose in [[Alexandrië]], [[Egipte]], 16 Mei 1942]]
[[Lêer:The South African Air Force during the Second World War CM2079.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse lugmag in Libië]]
Suid-Afrika en sy militêre magte het in baie oorlogsteaters bygedra tot die geallieerdes pogings. Die bydrae van Suid-Afrika het hoofsaaklik bestaan uit die verskaffing van troepe, vlieëniers en materiaal vir die Noord-Afrikaanse veldtog (die Woestynoorlog) en die Italiaanse veldtog, sowel as aan geallieerde skepe wat aan die belangrikste hawens aangrensend aan die [[Atlantiese Oseaan]] en die [[Indiese Oseaan]] geland het wat aan die punt van Suider-Afrika bymekaarkom. Talle vrywilligers het ook vir die ''[[Royal Air Force]]'' gevlieg.
# Die Suid-Afrikaanse leër en lugmag het 'n belangrike rol gespeel in die verslaan van die Italiaanse magte van [[Benito Mussolini]] tydens die Oos-Afrikaanse veldtog 1940/1941. Die omgeskakelde [[Junkers Ju 86]]'s van 12 Eskader, van die [[Suid-Afrikaanse Lugmag]], het op 11 Junie 1940 om 8 vm., die eerste bomaanval op 'n konsentrasie tenks in Moyale uitgevoer, enkele ure na die oorlogsverklaring van Italië.<ref name=GatherEagles>{{cite book|last1=Brown|first1=J.A.|title=A Gathering of Eagles: The Campaigns of the South African Air Force in Italian East Africa 1940–1941|date=1970|publisher=Purnell|location=Cape Town|asin=B00GD8F0US|url=https://www.amazon.com/James-Ambrose-Brown/dp/B00GD8F0US|access-date=7 March 2023}}</ref>{{Rp|37}}
# 'n Ander belangrike oorwinning waaraan die Suid-Afrikaners deelgeneem het, was die verowering van Malgassië (nou bekend as [[Madagaskar]]) onder die beheer van die Vichy-Franse. Britse troepe wat deur Suid-Afrikaanse soldate bygestaan is, het hul aanval vanuit Suid-Afrika geloods en op 4 Mei 1942 op die strategiese eiland geland<ref name=EaglesStrikeBrown>{{cite book|last1=Brown|first1=J.A.|title=Eagles Strike: Campaigns of the South African Air Force in Egypt, Cyrenaica, Libya, Tunisia, Tripolitana and Madagascar 1941–1943|date=1974|publisher=Purnell|location=Cape Town|isbn=978-0360001961|url=https://books.google.com/books/about/Eagles_strike.html?id=QOpFAQAAIAAJ|access-date=7 March 2023}}</ref>{{Rp|387}} om die beslaglegging daarvan deur die Japannese te voorkom.
# Die Suid-Afrikaanse 1ste Infanteriedivisie het aan verskeie aksies in Oos-Afrika (1940) en Noord-Afrika (1941 en 1942) deelgeneem, waaronder die Slag van El Alamein, voordat hulle na Suid-Afrika teruggeroep is.
# Die Suid-Afrikaanse 2de Infanteriedivisie het ook gedurende 1942 aan 'n aantal aksies in Noord-Afrika deelgeneem, maar op 21 Junie 1942 is twee volledige infanteriebrigades van die divisie sowel as die meeste ondersteunende eenhede gevange geneem tydens die val van Tobruk.
# Die Suid-Afrikaanse 3de Infanteriedivisie het nooit aktief aan enige veldslae deelgeneem nie, maar die Suid-Afrikaanse binnelandse weermag georganiseer en opgelei, garnisoenpligte verrig en rekrute vir die Suid-Afrikaanse 1ste Infanteriedivisie en die Suid-Afrikaanse 2de Infanteriedivisie voorsien. Een van die divisie se samestellende brigades – 7de SA Gemotoriseerde Brigade – het egter in 1942 aan die inval van Madagaskar deelgeneem.
# Die Suid-Afrikaanse 6de Pantserdivisie het van 1944 tot 1945 in talle aksies in Italië geveg.
# Die Suid-Afrikaanse Lugmag het 'n beduidende bydrae gelewer tot die lugoorlog in Oos-Afrika, Noord-Afrika, [[Sisilië]], Italië, die [[Balkan]] en selfs so ver oos as bombarderings op die Roemeense olievelde in Ploiești,<ref name=EaglesVictorious>{{cite book|last1=Orpen|first1=Neil D.|last2=Martin|first2=Henry James|title=Eagles Victorious: The Operations of the South African Forces Over the Mediterranean and Europe, in Italy, the Balkans and the Aegean, and from Gibraltar and West Africa
|date=1977|publisher=Purnell|location=Cape Town|lang=en|trans-title=Eagles Victorious: Die bedrywighede van die Suid-Afrikaanse magte oor die Middellandse See en Europa, in Italië, die Balkan en die Egeïese See, en vanaf Gibraltar en Wes-Afrika|url=https://books.google.com/books/about/Eagles_Victorious.html?id=F-pmAAAAMAAJ}}</ref>{{rp|331}} bevooraadigsmissies ter ondersteuning van die opstand in Warskou<ref name=EaglesVictorious />{{rp|246}} en verkenningstogte voor die Russiese opmars in die Lwof-Krakow-omgewing.<ref name=EaglesVictorious />{{rp|242}}
# Talle Suid-Afrikaanse vlieëniers het ook diens gedoen aan die RAF, waarvan sommige met lof gedien het.
# Suid-Afrika het bygedra tot die oorlogspoging teen [[Japan]], deur matrose en skepe te beman in vlootaksies teen die Japannese.<ref>{{cite journal |publisher= South African Military History Society |journal=Military History Journal|volume= 10|issue=3 |date=21 November 2006 |title= South Africa and the War against Japan 1941–1945|trans-title=Suid-Afrika en die Oorlog teen Japan 1941–1945 |url=http://rapidttp.com/milhist/vol103aw.html|lang=en}}</ref>

Van die 334 000 manskappe wat gedurende die oorlog vrywillig diens gedoen het aan die Suid-Afrikaanse leër (waaronder 211 000 blankes, 77 000 swartes en 46 000 Bruin mense en Asiërs), is byna 9 000 in aksie dood.

Die Oorlogsgrafkommissie van die [[Statebond]] het rekords van 11 023 bekende Suid-Afrikaanse oorlogssterftes tydens die Tweede Wêreldoorlog.<ref>{{cite web |website= cwgc.org |date=1 Maart 2007 |title= Commonwealth War Graves Commission |url=http://www.cwgc.org/}}</ref>

Nie alle Suid-Afrikaners het die oorlogspoging egter gesteun nie. Die Tweede Vryheidsoorlog het net vyf en dertig jaar tevore geëindig, en vir sommige was om die kant van die 'vyand' te kies as dislojaal en onpatrioties beskou. Hierdie sentimente het onder andere aanleiding gegee tot die [[Ossewabrandwag]], oorspronklik geskep as 'n kulturele organisasie tydens die Eeufees van die Groot Trek, wat meer militant geword het en die Suid-Afrikaanse toetrede tot die oorlog teen die Britte openlik teëgestaan het. Die organisasie het 'n paramilitêre groep genaamd [[Stormjaers]] gestig, geskoei op die Nazi SA of ''Sturmabteilung'' en wat verbind was met die Duitse intelligensie ''([[Abwehr]])'' en die Duitse buitelandse sake (''Dienstelle Ribbentrop'') via Dr. Luitpold Werz – die voormalige Duitse konsul in Pretoria. Die Stormjaers het 'n aantal [[sabotasie]]-aanvalle op die Smuts-regering uitgevoer en aktief probeer om vrywilligers te intimideer en te ontmoedig om by die werwingsprogramme vir die leër aan te sluit.<ref>{{cite book|last1=Martin|first1=Henry James Lt-Gen|last2=Orpen|first2=Neil D Col|chapter=South Africa at War: Military and Industrial Organisation and Operations in connection with the conduct of war: 1939{{snd}}1945|publisher=Purnell|location=Cape Town|year=1979|title=South African Forces in World War II|volume=VII|page=25|isbn=0-86843-025-0|lang=en}}</ref>

== Koue Oorlog-periode tot einde van Apartheid ==
Die [[Koue Oorlog]] (1947–1991) was ’n langdurige toestand van politieke konflik, militêre spanning en ekonomiese mededinging wat ná die Tweede Wêreldoorlog (1939–1945) hoofsaaklik tussen die [[Sowjetunie]] en sy satellietstate aan die een kant en die Westerse wêreld, veral die Verenigde State, aan die ander kant onstaan het. Suid-Afrika se regering het die Weste gesteun gedurende die Koue Oorlog, en die Sowjetunie was 'n belangrike ondersteuner van die bevrydingsbewegings van Afrika.<ref>{{cite book| last=Kort| first =Michael| title= The Columbia Guide to the Cold War|publisher= Columbia University Press| year =2001|pages =3}}</ref>

=== Berlynse Lugbrug ===
Die [[Berlynse Lugbrug]] was 'n grootskeepse militêre operasie waardeur die geallieerde lugmagte – die Amerikaanse Lugmag, die Britse ''Royal Air Force'', en in 'n mindere mate ook die lugmagte van Statebondlande soos [[Nieu-Seeland]], [[Australië]], [[Kanada]] en die destydse Unie van Suid-Afrika, die drie westelike sektore van [[Berlyn]] gedurende die Russiese blokkade tussen 23 Junie 1948 en 12 Mei 1949 per lug van voorraad voorsien het. Die blokkade was die eerste groot internasionale krisis in die Koue Oorlogstydperk.<ref>{{cite video | year =1953 | title =Air Force Story, The Cold War, 1948–1950 (1953) | url =https://archive.org/detailsgov.dod.dimoc.26164 | publisher =Universal Newsreel | access-date =22 Februarie 2012}}</ref>

=== Koreaanse oorlog ===
[[Lêer:South Africa-Korean War Memorial01.jpg|duimnael|Die name van diegene wat gesterf het en as vermis gelys word, kan op die gedenkplaat in die tuine van die Uniegebou in Pretoria gevind word.]]
In die [[Koreaanse oorlog]] het die [[2 Eskader SALM|2 Eskader (''The Flying Cheetahs'')]] as Suid-Afrika se bydrae deelgeneem. Die Eskader het baie Amerikaanse toekennings verower, waaronder die eerbewys van 'n Amerikaanse presidensiële eenheidssitasie in 1952:"2 Eskader het 'n lang en uitstekende rekord van diens in Korea met die [[North American P-51 Mustang|F-51D Mustangs]] en later [[North American F-86 Sabre|F-86F Sabres]]. Hulle rol was hoofsaaklik die vlieg van grondaanvalle en voorkomings-opdragte as een van die eskaders wat die 18de Vegterbomerper Vleuel van die [[Amerikaanse Lugmag]] uitmaak. Gedurende die oorlog het die eskader 'n totaal van 12 067 operasies gevlieg met 'n verlies van 34 vlieëniers en twee ander lede. Vliegtuigverliese beloop 74 uit 97 Mustangs en vier uit 22 Sabres. Vlieëniers en manskappe van die eskader het altesaam 797 medaljes ontvang, waaronder {{flatlist|
* 2 ''Silver Stars''{{snd}}die hoogste toekenning aan nie-Amerikaanse burgers 
* 3 ''Legions of Merit'', 
* 55 ''Distinguished Flying Crosses'' en 
* 40 ''Bronze Stars''.
* 8 vlieëniers het krygsgevangenes geword.}} Slagoffers: 20 KIA 16 WIA.<ref>{{cite web|publisher=korean-war.com |date=20 November 2006 |title=South Africa in the Korean War |url=http://www.korean-war.com/soafrica.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061101080222/http://www.korean-war.com/soafrica.html |archive-date=1 November 2006 }}</ref>

Sommige bronne<ref name=ROHKorea>{{cite web|last1=Dovey|first1=John|title=SA Roll of Honour: List People: Korea|url=http://www.justdone.co.za/roh/main.php?page=List_People&War=KOREA|website=ROH Database|publisher=Just Done Productions Publishing|access-date=16 November 2014|archive-date=27 Desember 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141227181039/http://www.justdone.co.za/roh/main.php?page=List_People&War=KOREA|url-status=dead}}</ref> noem 35 sterftes van 2 Eskader.

=== Simonstad-ooreenkoms ===
{{hoofartikel|Simonstad-ooreenkoms}}

Die [[Simonstad-ooreenkoms]] was 'n vloot-samewerkingsooreenkoms tussen die Verenigde Koninkryk en Suid-Afrika onderteken op 30 Junie 1955. Ingevolge die ooreenkoms het die [[Britse Vloot]] sy vlootbasis in [[Simonstad]], Suid-Afrika, opgegee en die bevel van die [[Suid-Afrikaanse Vloot]] oorgedra aan die regering van Suid-Afrika. In ruil daarvoor het Suid-Afrika die gebruik van die Simonstad-basis aan Britse Vloot skepe belowe.

As deel van die Simonstad-ooreenkoms het Suid-Afrika ook vyf seeweerbote, tien TON-klas kuspatrollie mynveers, een tipe 15 [[fregat]] (die SAS Vrystaat) en drie tipe 12 fregatte (die President-klas skepe: die [[SAS President Pretorius]], die [[SAS President Kruger]] en die [[SAS President Steyn]]) van Groot-Brittanje gekoop. Hulle het gedurende die vyftiger en sestigerjare, tesame met twee Britse W-klas torpedo&shy;jaers (die SAS Jan van Riebeeck en die SAS Simon van der Stel die kern van die Suid-Afrikaanse Vloot gevorm.<ref>{{cite web|url=https://sadf.info/TitleNavy.html|title=SA Navy / Vloot|access-date=2 Mei 2021|lang=af}}</ref>

=== Suid-Afrikaanse Grensoorlog ===
[[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse troepe wat naby die grens patrolleer, vroeë 1980's.]]
{{hoofartikel|Suid-Afrikaanse Grensoorlog}}

Tussen 1966 en 1989 voer Suid-Afrika 'n lang en bitter teen-opstand-veldtog teen die People's Liberation Army of Namibia (PLAN) in [[Suidwes-Afrika]].<ref>{{cite journal|first1=André |last1=Wessels|title=The war for Southern Africa (1966–1989) that continues to fascinate and haunt us|journal=História (São Paulo) |volume=62|issue=1|year=2017|pages=73–91|url=https://www.researchgate.net/publication/317422229_The_war_for_Southern_Africa_1966-1989_that_continues_to_fascinate_and_haunt_us|doi=10.17159/2309-8392/2017/v62n1a4}}</ref> PLAN is gesteun deur die [[Sowjetunie]] en 'n aantal lidlande van die [[Warskouverdrag]], asook verskeie simpatieke, nuut onafhanklike Afrika-regerings.<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|url=https://books.google.com/books?id=tYyuCAAAQBAJ|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1-86812-167-0|pages=86–93}}</ref> Dit het ook aansienlike gevegsondersteuning ontvang van die People's Armed Forces For Liberation of Angola (FAPLA) en 'n aansienlike kontingent van Kubaanse militêre adviseurs.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|date=1999|isbn=978-1-85728-525-3|pages=120–24}}</ref> In reaksie hierop het Suid-Afrika 'n massiewe militêre uitbreiding ondergaan om die PLAN-bedreiging te bestry, wat die vorming van verskeie elite spesiale magte-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]], [[32-Bataljon]] en die Verkennings Kommando Regiment insluit.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=[[ABC-CLIO]]
|isbn=978-0-313-39570-3|pages=251–57}}</ref> Suid-Afrikaanse troepe het voorsprogaanvalle op buurstate gedoen om by PLAN se bedryfsbasisse aan te val, wat af en toe botsings met FAPLA<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|first1=Jacklyn|last1=Cock|first2=Laurie|last2=Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> en die Zambiese weermag behels.<ref name="Borderstrike">{{cite book | first1 = Willem | last1 = Steenkamp| title = Borderstrike! South Africa into Angola 1975{{snd}}1980| year = 2006|edition= 3rd|pages= 132–226 | publisher = Just Done Productions| isbn= 1-920169-00-8}}</ref> Hierdie grootliks onverklaarde konflik het gedurende die laat 1970's bekend gestaan as die Suid-Afrikaanse Grensoorlog.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|date=2014|pages=1–4, 138–40|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1-4725-0971-0}}</ref>

Die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW)-ekspedisiemagte was gerig op guerrilla-basisse, vlugtelinge en landelike infrastruktuur in [[Angola]] en [[Zambië]], afhangend van die grensaanvalle, patrollies en lugaanvalle om die PLAN op 'n afstand te hou.<ref name=Minter>{{cite book|last=Minter|first=William|title=Apartheid's Contras: An Inquiry into the Roots of War in Angola and Mozambique|date=1994|pages=114–117|publisher=Witwatersrand University Press|location=Johannesburg|isbn=978-1-4392-1618-7|edition=Illustrated|url=https://books.google.com.pa/books/about/Apartheid_s_Contras.html?id=iq970FthE0IC}}</ref> Dit is uiteindelik uitgebrei tot 'n permanente SAW-militêre teenwoordigheid in die hele Suid-Angola, met die doel om PLAN-basisse te dwing om al hoe verder noordwaarts te forseer.<ref name="Narrative" /> Alhoewel hierdie strategie suksesvol was, het dit gelei tot die parallelle uitbreiding van FAPLA, met Sowjet-hulp, om te voldoen aan wat Luanda beskou het as 'n direkte Suid-Afrikaanse bedreiging vir Angolese [[soewereiniteit]].<ref name="Minter" /> FAPLA en die SAW het voortdurend gebots tussen 1981 en 1984, en weer van 1987 tot 1988, wat uitgeloop het op die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="Weigert" />

Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog was nou gekoppel aan die [[Angolese Burgeroorlog]]. Suid-Afrikaanse ekspedisie-eenhede het Angola in 1975 openlik binnegeval tydens Operasie Savannah, 'n onsuksesvolle poging om twee mededingende Angolese faksies te ondersteun, die ''União Nacional para a Independência Total de Angola'' ([[UNITA]]) en die ''Frente Nacional de Libertação de Angola'' ([[FNLA]]), tydens die burgeroorlog. Die SAW moes noodgedwonge onttrek onder oorweldigende druk van duisende Kubaanse vegtroepe.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban Intervention in Angola, 1965-1991: From Che Guevara to Cuito Cuanavale |last1=George|first1=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|publication-date=18 September 2012|isbn=978-0-415-64710-6|pages=105–06|url=https://www.routledge.com/The-Cuban-Intervention-in-Angola-1965-1991-From-Che-Guevara-to-Cuito-Cuanavale/George/p/book/9780415647106}}</ref> Toe Suid-Afrika in die 1980's sy veldtog teen PLAN begin verskerp, het hy sy alliansie met UNITA weer bevestig en die geleentheid gebruik om die beweging te versterk met opleiding en gebuite PLAN-wapens.<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0-230-11777-8|pages=71–72|url=https://www.amazon.com/Angola-Modern-Military-History-1961-2002/dp/0230117775|lang=en}}</ref>

Die [[Slag van Cuito Cuanavale]] was 'n belangrike keerpunt vir albei konflikte, want dit het gelei tot die Angolese drieledige ooreenkoms, waarin Kuba belowe het om sy troepe uit Angola te onttrek terwyl Suid-Afrika aan Suidwes-Afrika onttrek het.<ref name=Harris>{{cite book|editor-last1=Harris|editor-first1=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|date=1999|pages=262–64|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0-415-19379-5|url=https://www.amazon.com/Recovery-Armed-Conflict-Developing-Countries/dp/0415193796|series=Routledge Studies in Development Economics }}</ref> Suidwes-Afrika het in 1990 onafhanklikheid gekry as die Republiek van Namibië.<ref name=Hampson>{{cite book|last=Hampson|first=Fen Osler|title=Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail|date=1996|pages=[https://archive.org/details/nurturingpeacewh0000hamp/page/53 53–70]|publisher=United States Institute of Peace Press|location=Stanford|isbn=978-1-878379-57-3|url=https://archive.org/details/nurturingpeacewh0000hamp/page/53}}</ref>

=== Interne guerrilla-aktiwiteite tydens apartheid ===
Gedurende die 1960's en 1970's was dit algemeen dat politieke bewegings teen [[apartheid]] militêre vleuels vorm, soos [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), wat geskep is deur die [[African National Congress]] en die [[Azanian People's Liberation Army]] (APLA) van die [[Pan Africanist Congress of Azania|Pan-Africanist Congress]].<ref name="Biko1">{{cite book|last1=Gibson|first1=Nigel|last2=Alexander|first2=Amanda|last3=Mngxitama|first3=Andile|title=Biko Lives! Contesting the Legacies of Steve Biko|date=2008|page=138|publisher=Palgrave Macmillan|location=Hampshire|isbn=978-0-230-60649-4}}</ref> Hulle het as ''de facto'' geurillaleërs gefunksioneer en sabotasie gedoen en 'n beperkte landelike en stedelike weerstand gevoer.<ref name="Switzer">{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=bUvA7PHnCrUC&pg=PA415 | title=South Africa's Resistance Press: Alternative Voices in the Last Generation Under Apartheid. Issue 74 of Research in international studies: Africa series | publisher=Ohio University Press | author=Switzer, Les | year=2000 | page=2 | isbn=978-0-89680-213-1}}</ref> Die guerrillas het ook soms met mekaar gebots terwyl hul politieke organe om interne invloed gekompeteer het.<ref name="Mitchell">{{cite book|last1=Mitchell|first1=Thomas|title=Native vs Settler: Ethnic Conflict in Israel/Palestine, Northern Ireland and South Africa|date=2008|pages=194–96|publisher=Greenwood Publishing Group|location=Westport|isbn=978-0-313-31357-8}}</ref>

Alhoewel die konflik op 'n veel kleiner skaal as die Suid-Afrikaanse Grensoorlog voorgekom het, weerspieël die SAW se operasies teen MK en APLA verskeie belangrike aspekte van die konflik. Net soos PLAN, byvoorbeeld, het MK dikwels skuiling gesoek in state wat grens aan Suid-Afrika se grense.<ref name="Minter" /> Die SAW het teruggeveg met gerigte sluipmoorde op MK-personeel op buitelandse bodem, en 'n kombinasie van lugaanvalle en spesiale magte aanvalle op MK-basisse in Zambië, Mosambiek, Botswana en Lesotho.<ref name="Minter" />

Beide MK en APLA is ontbind en geïntegreer met die [[Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag]] (SANW) na die afskaffing van apartheid.<ref name="Pmg.org.za">{{cite web|url=http://www.pmg.org.za/minutes/20041108-final-integration-report-sandf-briefing |title=Final Integration Report: SANDF briefing &#124; Parliament of South Africa monitored |publisher=Pmg.org.za |date=9 November 2004 |access-date=26 Februarie 2013}}</ref>

=== Produksie van militêre toerusting deur Suid-Afrika ===
{{hoofartikel|Krygkor| Denel en die Paramount Groep}}

Suid-Afrika het 'n verskeidenheid belangrike wapens, voertuie en vliegtuie vervaardig vir eie gebruik sowel as vir internasionale uitvoer. Sommige is gevestigde wapens wat onder lisensie vervaardig is, en in ander gevalle het Suid-Afrika sy eie wapens en voertuie vervaardig. Die oorheersende vervaardiger van wapens is Denel.

Gedurende die 1960's en 1970's het Krygkor 'n groot deel van die bewapening van Suid-Afrika opgelewer, aangesien daae [[VN]]-sanksies teen enige wapenuitvoere na Suid-Afrika was. In hierdie tyd het Krygkor met Gerald Bull se Space Research Corporation gekontrakteer vir gevorderde [[Denel G5-kanon|155 mm-houwitser]]-ontwerpe wat hy uiteindelik vervaardig, gebruik en uitgevoer het na lande soos [[Irak]].

=== Suid-Afrika se wapens van massavernietiging ===
[[Lêer:RSA-3-002.jpg|links|duimnael|'n RSA-3 LEO-missiel, [[Suid-Afrikaanse Lugmagmuseum|SALM-museum]], Swartkop, Pretoria.]]{{hoofartikel|Suid-Afrika se wapens van massavernietiging}}

Van die 1960's tot die 1990's het [[Suid-Afrika se wapens van massavernietiging|Suid-Afrika ondersoek ingestel na wapens van massavernietiging]], waaronder kern-,<ref>Von Wielligh, N. & von Wielligh-Steyn, L. (2015). ''The Bomb: South Africa’s Nuclear Weapons Programme''. Pretoria: Litera.</ref> biologiese en [[chemiese wapen]]s onder die Apartheidsregime. Ses [[kernwapen]]s is vervaardig.<ref>{{cite web|author=John Pike |url=http://www.globalsecurity.org/wmd/world/rsa/nuke.htm |title=Nuclear Weapons Program – South Africa |publisher=Globalsecurity.org |access-date=15 May 2011 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110525053022/http://www.globalsecurity.org/wmd/world/rsa/nuke.htm |archive-date=25 Mei 2011 |df=dmy-all }}</ref> Die Suid-Afrikaanse [[strategie]] was, as politieke en militêre onstabiliteit in Suider-Afrika onhanteerbaar raak, om 'n kernwapentoets op 'n plek soos die [[Kalahari-woestyn]], waar 'n ondergrondse toetsput voorberei is, uit te voer, om die vermoë en bruikbaarheid daarvan te demonstreer – en daardeur gevaar van verskerpte konflik in die streek — daana sou 'n groter moondheid soos die Verenigde State versoek word om in te gryp en die situasie te ontlont.<ref name="NYT19930325">{{cite news|surname=Keller|given=Bill|title=South Africa Says It Built 6 Atom Bombs|url=http://www.nytimes.com/1993/03/25/world/south-africa-says-it-built-6-atom-bombs.html?pagewanted=all|url-status=live|newspaper=[[The New York Times]]|date=1993-03-25|page=A1|archive-url=https://archive.today/20171029231004/http://www.nytimes.com/1993/03/25/world/south-africa-says-it-built-6-atom-bombs.html?pagewanted=all|archive-date=2017-10-29|access-date=2021-05-05}}</ref>

Voor die verwagte oorgang na 'n meerderheidsverkose regering van African National Congress in die negentigerjare, het die Suid-Afrikaanse regering al sy kernwapens afgetakel, die eerste staat ter wêreld wat vrywillig afstand gedoen het van alle kernwapens wat hy self ontwikkel het. Die land is sedert 1975 'n ondertekenaar van die Konvensie vir biologiese wapens, die Kernsperverdrag sedert 1991, en die Konvensie vir chemiese wapens sedert 1995. In Februarie 2019 bekragtig Suid-Afrika die Kernsperverdrag, die eerste land wat kernwapens gehad het, dit ontwapen en die verdrag onderteken het.

== Huidige weermag: Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag ==
[[Lêer:Flag of the South African National Defence Force.svg|duimnael|Vlag van die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag, onthul op 25 April 2003.]]
{{hoofartikel|Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag}}

Die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag (SANW) is die naam van die huidige gewapende magte van Suid-Afrika. Die weermag soos dit vandag bestaan, is in 1994 geskep ná Suid-Afrika se eerste nasionale verkiesing ná apartheid en die aanvaarding van 'n nuwe grondwet. Dit het die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) vervang en personeel en toerusting van die SAW en die voormalige tuislandmagte ([[Transkei]], [[Venda (tuisland)|Venda]], [[Bophuthatswana]] en [[Ciskei]]) ingesluit, asook personeel van die voormalige guerillamagte van sommige politieke partye, betrokke by Suid-Afrika, soos die Umkhonto we Sizwe van die African National Congress, die APLA van die Pan Africanist Congress en die Selfverdediging Eenhede van die [[Inkatha Freedom Party]] (IFP).

Met ingang van 2004 word die integrasieproses as volledig beskou, en die geïntegreerde personeel is opgeneem in 'n effens aangepaste struktuur wat baie ooreenstem met die SAW, en die struktuur en toerusting van laasgenoemde word meestal behou.

Die bevelvoerder van die SANW word deur die president aangestel uit een van die gewapende magte. Die huidige bevelvoerder is generaal Rudzani Maphwanya. Hy is op sy beurt verantwoordelik teenoor die minister van verdediging, tans [[Thandi Modise]].

Sommige van die tradisionele Suid-Afrikaanse regimente dien die land al meer as honderd en vyftig jaar onder verskillende weergawes van politieke stelsels en verskillende regerings.

=== Wapenkontrak ===
Die strategiese verdedigingspakket of die strategiese verdedigingsverkryging, in die volksmond die wapenkontrak genoem, was 'n Suid-Afrikaanse militêre verkrygingsprogram.<ref>{{cite book |last=Williams |first=Rocky |title=SIPRI Yearbook 2004: Armaments, Disarmament and International Security |publisher=Stockholm International Peace Research Institute |date=c. 2004 |pages=237 |chapter=National defence reform and the African Union }}</ref> Dit behels 'n aankoop van VS $ 4,8 miljard (R30 miljard in 1999 rand) van wapens deur die African National Congress-regering onder leiding van [[Nelson Mandela]] in 1999. Dit was onderhewig aan herhaalde, skynbaar geloofwaardige, bewerings van [[korrupsie]].<ref>{{cite web |url=http://www.ifp.org.za/Newsletters/071122wn.htm |title=Mangosuthu Buthelezi's Weekly Newsletter to the Nation |date=22 November 2007 |publisher=[[Inkatha Freedom Party]] |work=Ifp.org.za |access-date=2008-11-13 |first=Mangosuthu |last=Buthelezi |author-link=Mangosuthu Buthelezi |archive-date= 3 Desember 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081203170352/http://www.ifp.org.za/Newsletters/071122wn.htm |url-status=dead }}</ref>

Die Suid-Afrikaanse Departement van Verdediging se verkryging van die strategiese verdedigingpaket het ten doel gehad om sy verdedigingstoerusting te moderniseer, wat die aankoop van korvette, duikbote, ligte helikopters, ingeleide vegopleidingsvliegtuie en gevorderde ligte vegvliegtuie insluit. Dit het die SANW van moderne toerusting voorsien.

=== Vredesbewaring ===
Vredesaksies namens die SANW sluit in die Suid-Afrikaanse ingryping in [[Lesotho]] in om die demokraties verkose regering na 'n staatsgreep te herstel, asook uitgebreide bydraes tot die [[Verenigde Nasies]] se vredesoperasies in die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]], [[Soedan]] en [[Burundi]].

== Notas ==
{{notelist|30em}}

== Verwysings ==
{{Verwysings|30em}}

== Verdere leeswerk ==
* {{cite journal|last1=Liebenberg|first1=Ian|title=The integration of the military in post-liberation South Africa: The contribution of revolutionary armies|journal=Armed Forces & Society|volume=24|issue=1| year=1997|pages=105–132}}
* {{cite book|last1=Seegers|first1= Annette|title=The military in the making of modern South Africa|publisher=IB Tauris|year=1996}}
* {{cite book|last1=Stapleton|first1=Timothy J.|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|publisher=ABC-CLIO|year=2010}}
* {{cite journal|last1=Wessels|first1=André|title=The war for Southern Africa (1966–1989) that continues to fascinate and haunt us|journal=Historia|volume=62|issue=1|year=2017|pages=73–91|url=http://www.scielo.org.za/scielo.php?pid=S0018-229X2017000100004&script=sci_arttext&tlng=es|doi=10.17159/2309-8392/2017/v62n1a4|place=Durban}}


{{vertaaluit| taalafk = en |Military history of South Africa}}

{{Normdata}}
{{Voorbladster}}

[[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis| ]]