Wys bron van Osoon

{{Chemiekas2
|struktuur=Ozone-1,3-dipole.png
|struktuur2=Ozone molecule ball and stick.png
|IUPACNaam=trisuurstof
|MolereMassa= 48.0 [g/mol]
|Reuk=skerp
|Smeltpunt=-193&nbsp;°C<ref name="Oz">{{cite web |url=http://www.ozoneapplications.com/info/Ozone%20Solutions%20MSDS%20Ozone%201%20page.pdf |title=Ozone Solutions Inc. Safety Data Sheet |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190711233539/http://www.ozoneapplications.com/info/Ozone%20Solutions%20MSDS%20Ozone%201%20page.pdf |archive-date=11 Julie 2019 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=20 Januarie 2016 }}</ref>
|Kookpunt=-112&nbsp;°C<ref name="Oz"/>
|Voorkoms= ligteblou gas
|Digtheid = 1,6*lug<ref name="Oz"/>
|CASNo=10028-15-6<ref name="Oz"/>
|formule={{Chem|O|3}}
|Oplosbaarheid= 570 mg/L water 20&nbsp;°C suiwere osoon<ref name="Oz"/>
|Flitspunt= N/A
|LD50= 12,6 dpm, 3 uur (muis)<ref name="Oz"/>
|HenryKonstante= 1.17 x 10<sup>-2</sup>[mol/L.atm] - 2400[K]<ref>{{Ref:Sander}}</ref>
|afdeling4=y
|DeltaHf=142.7 [kJ/mol]<ref name="Waterloo">{{cite web |url=http://www.science.uwaterloo.ca/~cchieh/cact/applychem/ozone.html |title=U. Waterloo (Cdn) |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110223554/http://www.science.uwaterloo.ca/~cchieh/cact/applychem/ozone.html |archive-date=10 November 2018 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=21 Januarie 2016 }}</ref>
}}

'''Osoon''' ('''O<sub>3</sub>''') is 'n reaktiewe [[allotroop]] van [[suurstof]]. 'n Osoonmolekuul is 'n polêre molekuul wat uit drie kovalentgebonde suurstofatome bestaan. Dit is 'n irriterende, giftige gas met 'n ligteblou kleur teen standaardtemperatuur en -druk. Dit word 'n donkerblou vloeistof onder -112&nbsp;[[°C]] en 'n donkerblou vastestof onder -193&nbsp;°C. 

== Atmosfeer ==
Osoon kom in die [[osoonlaag]] in die boonste gedeelte van die [[stratosfeer]] van die aarde voor, wat laasgenoemde se natuurlike beskerming teen die [[son]] se ultravioletstraling (hoë energiestraling) is. Osoon in die stratosfeer is dus "goeie osoon" wat die son se ultravioletstraling absorbeer en sodoende die mense, diere en plante teen die hoë energiestraling beskerm. Die vorming van ozone in die stratosfeer is 'n [[fotochemie]]se proses. Suurstof neem energie op deur absorpsie van 'n foton en dissosieer:
::<math>O_2 +h\nu \to O + O</math>
'n Suurstofatoom reageer met 'n suurstof molekuul, maar hierdie reaksie vereis dat 'n derde molekuul M die oorskot aan energie kan wegdra <ref name="Waterloo"/>

::<math>O_2 + O + M \to O_3 +M^{*}</math>

Die ultraviolette straling van die son en suurstofatome kan osoon ook weer vernietig:
::<math>O_3 +h\nu \to O + O_2</math>
::<math>O_3 + O \to 2O_2</math>
[[Lêer:Antarcitc ozone layer 2006 09 24.jpg|200px|duimnael|links|Die osoongat bo Antarktika]]
'n Ewewigskonsentrasie van osoon sal so vorm, veral omdat die vernietiging nie baie vinnig verloop nie. Tydens die winter sal egter aan die pole die osoonkonsentrasie terugloop omdat daar lang tyd geen sonlig meer is nie, maar die terugloop is nie baie vinnig nie

Die aanwesigheid van [[freon]] uit spuitbusse en koelkaste in die atmosfeer het dit egter verander omdat chlooratome wat ontstaan deur fotodissosiasie van freon as 'n katalisator vir die afbraakproses optree. Dit veroorsaak die osoongat bo die pole.

Een stap is byvoorbeeld:
::<math>CFCl_3 +h\nu \to CFCl_2+ Cl</math>
::<math> Cl + O_3 \to ClO + O_2</math>
Bo die pole is die temperatuur soms baie laag (190K) en die yskristalle in die atmosfeer versterk die katalitiese effekte.

Daar word ook osoon in die [[troposfeer]] aangetref. Maar anders is die osoon in die osoonlaag, is hierdie "slegte osoon" wat skadelik is vir asemhalende wesens. Die het 'n irriterende effek op die mens se neus, keel en oë, en beskadig longweefsel en plante.

== Verwysings ==
{{Verwysings}}

{{Normdata}}

[[Kategorie:Anorganiese verbindings]]
[[Kategorie:Gasse]]
[[Kategorie:Meteorologie]]