Partisaan
'n Partisaan is lid van 'n onreëlmatige militêre mag wat gevorm is om weerstand te bied teen 'n vreemde mag of 'n leër wat 'n gebied beset. Sodanige besettingsmag word dan deur opstandige geweldadige aktiwiteite van die partisane teengestaan. Die term kan ook van toepassing wees op die operasionele aktiwiteite van weerstandsbewegings. Die algemeenste gebruik van die term verwys in huidige taalgebruik (ook in ander tale) na weerstandvegters teen besettings tydens die Tweede Wêreldoorlog.[1]
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die aanvanklike konsep van partisaan oorlogvoering behels die gebruik van soldate wat uit die plaaslike bevolking kom in 'n oorlogsone (of in sommige gevalle gereelde magte) wat agter vyandelike lyne sou optree om kommunikasie te ontwrig, poste of dorpe oor te neem as voorwaartse bedryfsbase, konvooie in hiderlae te lei, oorlogbelastings of - bydraes te hef, logistieke voorraad-lyne aan te val en vyandelike magte te dwing om hul magte te verdeel en hul basisse te beskerm.
Een van die eerste handleidings vir partisaantaktieke in die 18de eeu, was The Partisan, or the Art of Making War in Detachment gepubliseer in Londen in 1760[2] deur de Jeney, 'n Hongaarse militêre offisier wat in die Pruisiese weermag as kaptein van militêre ingenieurs in die Sewejarige Oorlog van 1756-1763 gedien. Johann von Ewald beskryf tegnieke van partisaan oorlogvoering in detail in sy Abhandlong über den kleinen Krieg (1789).[3]
Partisane in die middel van die 19de eeu was aansienlik anders van plunderende perderuiters, of van ongeorganiseerde/semi-georganiseerde guerrilla magte. Russiese partisane het 'n belangrike rol gespeel in die ondergang van Napoleon. Hul hewige weerstand en aanhoudende aanvalle het gehelp om die Franse keiser gedwing om te ontrek uit Rusland na sy inval in 1812.
Die konsep van 'n partisaanoorlogvoering sou later ook die basis van die "Partisan Rangers" van die Amerikaanse burgeroorlog vorm. In daardie oorlog het die Verenigde State eenhede van die weermag, soos die gelei deur John S. Mosby, Isai James, William Kwantifitrill, of Bloody Bill Anderson, en deur von Ewald (en later in Antoine-Henri Jomini en Carl von Clausewitz) beskryf is, bedryf. In essensie, was die 19de-eeuse Amerikaanse partisane egter nader aan kommandos of Ranger magte, wat operasioneel was gedurende die Tweede Wêreldoorlog as die "partisaan" magte wat in die besette Europa aktief was. Mosby-styl vegters sou wetlik as uniformdraende lede van hul staat se gewapende magte beskou kon word.
Tydens die Tweede Vryheidsoorlog het die Boere 'n guerrilla-veldtog teen die Britte gevoer, waarvan elemente ooreengekom het met 'n partisaan weerstand benadering.
Die Russiese Ryk het ook gebruik gemaak van partisane in die Eerste Wêreldoorlog, byvoorbeeld eenhede gelei deur Stanisław Bułak-Bałachowicz.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Joachim Schickel: Guerrilleros, Partisanen. Theorie und Praxis. München 1970.
- ↑ de Jeney, L. M. [Lewis Michael]: The Partisan, or the Art of Making War in Detachment..."translated from the French of Mr. de Jeney, by an Officer of the Army" [Thomas Ellis]. London: 1760. van die Franse uitgawe in Hag, 1757 Mihály Lajos Jeney
- ↑ Ewald J. (ed. & trans. Selig, R. and Skaggs, D) "Treatise on Partisan Warfare" Greenwood Press (1991) ISBN 0-313-27350-2
Bronne[wysig | wysig bron]
Denis Davidoff, Essai sur la guerre de partisans, Éditions Astrée, 2012, 140 p. (http://www.editions-astree.fr [archive])
Yaacov Falkov, “Partisans, guerre de” in Encyclopédye de la Seconde guerre mondiale, eds. J.F. Muracciole and G. Piketty (Robert Laffont, Paris 2015): 943-950.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
