Morfeem: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added

Inline

Wysiging soos op 20:54, 4 Januarie 2012

'n Morfeem is 'n deel van 'n woord wat 'n eie betekenis dra, maar nie verder in kleiner woorddele met eie betekenisse opgedeel kan word nie.

Ons onderskei tussen twee tipes morfeme:

'n Vrye morfeem (ook bekend as 'n stammorfeem, of slegs stam) kan as 'n selfstandige woord gebruik word.
'n Gebonde morfeem (ook bekend as 'n fleksiemorfeem) kom uitsluitlik in kombinasie met een of meer vrye morfeme voor.

Wat woordstruktuur betref, het elke woord 'n vrye- of stammorfeem (gewoonlik 'stam' genoem), en kan dit een of meer fleksiemorfeme hê.

Fleksiemorfeme

'n Fleksiemorfeem wat voor 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n voorvoegsel genoem. 'n Fleksiemorfeem wat agter 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n agtervoegsel genoem.

Die vorm van 'n fleksiemorfeem kan baie verskillend wees. Onder die vorm van 'n fleksiemorfeem, verstaan ons die verskil tussen die vorm van 'n woord met die gegewe fleksiemorfeem en dié van 'n ander woord met dieselfde stam, maar sonder die fleksiemorfeem. Die vorm van die 'meervoud' fleksiemorfeem in die woord tafels is daardie deel wat met tafel verskil. Die fleksiemorfeem is dus die agtervoegsel -s.

'n Voorbeeld: die woord struikrowers bestaan uit vier morfeme, hulle is:

die vrye morfeem 'struik'
die vrye morfeem 'roof'
die fleksiemorfeem en agtervoegsel 'er'
die fleksiemorfeem en agtervoegsel 's'

Die mees gewone vorme van fleksiemorfeme is voorvoegsels, agtervoegsels, invoegsels, klinkervariasies en ten slotte variasies van die eerste vier vorme.

Een voorbeeld van 'n klinkervariase kom voor in die onvoltooide verlede tyd van die Nederlandse woord loop, naamlik liep. Die vorm van die morfeem is dus nie ie nie, maar wel dit waardeur liep verskil van loop, of, kort gesê, '-ie' en nie '-oo-' nie.

Afrikaans daareenteen het byna glad nie die onvoltooide verlede tyd nie, en werkwoorde word nie verbuig nie, so fleksiemorfeme in die vorm van klinkervariasies kom selde voor. Een voorbeeld is egter 'kon', die onvoltooide verlede tyd van 'kan'.

Hierdie klinkervariasie word in die linguistiek (de) 'Ablaut' of (en) 'vowel gradation' genoem.

Tale met fleksiemorfeme kan dus belangrik van mekaar verskil wat betref die vorm van hierdie morfeme. Daar is ook andere verskille moontlik as slegs die bogenoemde, byvoorbeeld verskille tussen die tipes agtervoegsels.

Paramorfeem

Behalwe vir die morfeme en hul vorme, kan 'n woord ook 'n vormelement sonder betekenis hê, maar met 'b bepaalde 'sintaktiese' funksie. Die funksie bestaan daarin dat dit die woord geskik maak om in bepaalde kombinasies met ander woorde gebruik te kan word, en ongeskik in ander kombinasies. Mens kan hiervoor die term paramorfeem gebruik.

Daar is byvoorbeeld geen betekenisverskil tussen (nl) loop en (nl) loopt in (nl) ik loop en (nl) jij loopt nie, maar die sintaks van die Nederlandse taal verwag dit. Dieselfde geld vir die verskil in Frans tussen bon en 'bonne in un bon homme en une bonne femme.

Afrikaans maak glad nie hierdie verskil in persoonsuitgang nie.

Kombinasie morfeme

Naas vrye en gebonde morfeme bestaan daar ook morfeme wat uitsluitend in kombinasie voorkom en afsonderlik geen betekenis het nie. In Engels heet so iets 'n cranberry morpheme, omdat die cran- op sigself geen betekenis het nie en uitsluitlik in die woord cranberry voorkom.

Bindmorfeme

'n Tweede "besondere" morfeemsoort is die bindmorfeem, wat hoofsaaklik in die vorm -s- en -en- voorkom.

Daar bestaan ook morfeme wat in verskillende vorme voorkom, afhangende van die fonologiese omgewing daarvan. Die verskynsel word allomorfie genoem.

Bronne

A.W. De Groot, 1964. Inleiding tot de algemene taalwetenschap

Sien ook

@@ Lyn 1: / Lyn 1: @@
-'n '''Morfeem''' is 'n deel van 'n [[woord]] wat 'n eie betekenis dra, maar nie verder in kleiner woorddele met eie betekenisse opgedeel kan word nie.
+'n '''Morfeem''' is 'n deel van 'n woord wat 'n eie betekenis dra, maar nie verder in kleiner woorddele met eie betekenisse opgedeel kan word nie.
-Ons onderskei tussen '''vrye''' en '''gebonde''' morfeme:
+Ons onderskei tussen twee tipes morfeme:
-* 'n vrye morfeem kan ook as 'n selfstandige woord gebruik word.
+* 'n Vrye morfeem (ook bekend as 'n stammorfeem, of slegs stam) kan as 'n selfstandige woord gebruik word.
-* 'n gebonde morfeem kom uitsluitlik in kombinasie met een of meer vrye morfeme voor.
+* 'n Gebonde morfeem (ook bekend as 'n fleksiemorfeem) kom uitsluitlik in kombinasie met een of meer vrye morfeme voor.
+Wat woordstruktuur betref, het elke woord 'n vrye- of stammorfeem (gewoonlik 'stam' genoem), en kan dit een of meer fleksiemorfeme hê.
-'n Gebonde morfeem wat voor 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n ''voorvoegsel'' genoem. 'n Gebonde morfeme wat agter 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n ''agtervoegsel'' genoem.
+==Fleksiemorfeme==
+'n Fleksiemorfeem wat voor 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n ''voorvoegsel'' genoem. 'n Fleksiemorfeem wat agter 'n vrye morfeem geplaas word, word 'n ''agtervoegsel'' genoem.
+Die vorm van 'n fleksiemorfeem kan baie verskillend wees. Onder die vorm van 'n fleksiemorfeem, verstaan ons die verskil tussen die vorm van 'n woord met die gegewe fleksiemorfeem en dié van 'n ander woord met dieselfde stam, maar sonder die fleksiemorfeem. Die vorm van die 'meervoud' fleksiemorfeem in die woord ''tafels'' is daardie deel wat met ''tafel'' verskil. Die fleksiemorfeem is dus die agtervoegsel ''-s''.
 'n Voorbeeld: die woord '''struikrowers''' bestaan uit vier morfeme, hulle is:
 #die vrye morfeem 'struik'
 #die vrye morfeem 'roof'
-#die gebonde morfeem en agtervoegsel 'er'
+#die fleksiemorfeem en agtervoegsel 'er'
-#die gebonde morfeem en agtervoegsel 's'
+#die fleksiemorfeem en agtervoegsel 's'
+Die mees gewone vorme van fleksiemorfeme is voorvoegsels, agtervoegsels, invoegsels, klinkervariasies en ten slotte variasies van die eerste vier vorme.
+Een voorbeeld van 'n klinkervariase kom voor in die onvoltooide verlede tyd van die [[Nederlandse]] woord ''loop'', naamlik ''liep''. Die vorm van die morfeem is dus nie ''ie'' nie, maar wel dit waardeur ''liep'' verskil van ''loop'', of, kort gesê, '-ie' en nie '-oo-' nie.
+Afrikaans daareenteen het byna glad nie die onvoltooide verlede tyd nie, en werkwoorde word nie verbuig nie, so fleksiemorfeme in die vorm van klinkervariasies kom selde voor. Een voorbeeld is egter 'kon', die onvoltooide verlede tyd van 'kan'.
+Hierdie klinkervariasie word in die [[linguistiek]] {{de}}'Ablaut' of {{en}}'vowel gradation' genoem.
+Tale met fleksiemorfeme kan dus belangrik van mekaar verskil wat betref die vorm van hierdie morfeme. Daar is ook andere verskille moontlik as slegs die bogenoemde, byvoorbeeld verskille tussen die tipes agtervoegsels.
+==Paramorfeem==
+Behalwe vir die morfeme en hul vorme, kan 'n woord ook 'n vormelement sonder betekenis hê, maar met 'b bepaalde 'sintaktiese' funksie. Die funksie bestaan daarin dat dit die woord geskik maak om in bepaalde kombinasies met ander woorde gebruik te kan word, en ongeskik in ander kombinasies. Mens kan hiervoor die term paramorfeem gebruik.
+Daar is byvoorbeeld geen betekenisverskil tussen {{nl}}''loop'' en {{nl}}''loopt'' in {{nl}}''ik loop'' en {{nl}}''jij loopt'' nie, maar die sintaks van die Nederlandse taal verwag dit.  Dieselfde geld vir die verskil in [[Frans]] tussen ''bon'' en 'bonne'' in ''un bon homme'' en ''une bonne femme''.
+Afrikaans maak glad nie hierdie verskil in persoonsuitgang nie.
+==Kombinasie morfeme==
 Naas vrye en gebonde morfeme bestaan daar ook morfeme wat uitsluitend in kombinasie voorkom en afsonderlik geen betekenis het nie. In [[Engels]] heet so iets 'n '''cranberry morpheme''', omdat die ''cran-'' op sigself geen betekenis het nie en uitsluitlik in die woord ''cranberry'' voorkom.
+==Bindmorfeme==
 'n Tweede "besondere" morfeemsoort is die [[bindmorfeem]], wat hoofsaaklik in die vorm ''-s-'' en ''-en-'' voorkom.
-Daar is ook morfeme wat in verskillende vorme voorkom, afhangende van die [[fonologie]]se omgewing daarvan. Die verskynsel word [[allomorfie]] genoem.
+Daar bestaan ook morfeme wat in verskillende vorme voorkom, afhangende van die [[fonologie]]se omgewing daarvan. Die verskynsel word [[allomorfie]] genoem.
+==Bronne==
+* A.W. De Groot, 1964. ''Inleiding tot de algemene taalwetenschap''
 == Sien ook ==