Stratovulkaan: Verskil tussen weergawes
Nuwe artikel, besig |
Besig |
||
| Lyn 6: | Lyn 6: | ||
Stratovulkane word soms "saamgestelde vulkane" genoem vanweë hulle saamgestelde struktuur van verskillende strata wat opgebou is deur agtereenvolgende uitwerpings van materiaal. Hulle is van die algemeenste soorte vulkane, in teenstelling met minder algemene skildvulkane.<ref>{{cite book |last1=Schmincke |first1=Hans-Ulrich |title=Volcanism |date=2003 |publisher=Springer |location=Berlyn |isbn=9783540436508 |page=71}}</ref> Twee beroemde voorbeelde van stratovulkane ia [[Krakatoa]] in [[Indonesië]], bekend vir sy katastrofiese uitbarsting in 1883, en [[Vesuvius]] in [[Italië]], waarvan die uitbarsting in 79 n.C. die stede [[Pompeji]] en [[Herculaneum]] verwoes het. In albei uitbarstings is duisende mense dood. In moderne tye het [[Mount Saint Helens]] in [[Washington (deelstaat)|Washington]], VSA, en [[Pinatubo]] in die [[Filippyne]] al katastrofiese uitbarstings gehad, maar met minder sterfgevalle. |
Stratovulkane word soms "saamgestelde vulkane" genoem vanweë hulle saamgestelde struktuur van verskillende strata wat opgebou is deur agtereenvolgende uitwerpings van materiaal. Hulle is van die algemeenste soorte vulkane, in teenstelling met minder algemene skildvulkane.<ref>{{cite book |last1=Schmincke |first1=Hans-Ulrich |title=Volcanism |date=2003 |publisher=Springer |location=Berlyn |isbn=9783540436508 |page=71}}</ref> Twee beroemde voorbeelde van stratovulkane ia [[Krakatoa]] in [[Indonesië]], bekend vir sy katastrofiese uitbarsting in 1883, en [[Vesuvius]] in [[Italië]], waarvan die uitbarsting in 79 n.C. die stede [[Pompeji]] en [[Herculaneum]] verwoes het. In albei uitbarstings is duisende mense dood. In moderne tye het [[Mount Saint Helens]] in [[Washington (deelstaat)|Washington]], VSA, en [[Pinatubo]] in die [[Filippyne]] al katastrofiese uitbarstings gehad, maar met minder sterfgevalle. |
||
==Ontstaan== |
|||
[[Beeld:Subduction-en.svg|links|thumb|'n Deursnee van 'n subduksiesone en verwante stratovulkane.]] |
|||
Stratovulkane kom algemeen by [[Plaattektoniek|subduksiesones]] voor, en vorm kettings en groepe al met die grense van tektoniese plate langs wanneer 'n oseaanplaat onder 'n kontinentale of ander oseaanplaat ingedruk word. Die magmavormende stratovulkane word hoër wanneer [[water]] wat in beide gehidreerde minerale en die poreuse [[basalt]]rots van die boonste oeseeanplaat vasgevang is, vrygestel word in die [[Aardmantel|mantelrots]] van die [[astenosfeer]] bo die sinkende oseaanplaat.{{sfn|Schmincke|2003|pp=113-126}} Die "ontwatering" van gehidreerde minerale vind plaas by 'n spesifieke druk en temperatuur vir elke mineraal, terwyl die plaat al hoe dieper wegsak.<ref>{{cite journal |bibcode= 2001AGUFM.T41C0871S|title= How Large a Feedback Effect Does Slab Dewatering Have on Itself ?|last1= Schmidt|first1= A.|last2= Rüpke|first2= L. H.|last3= Morgan|first3= J. P.|last4= Hort|first4= M.|journal= AGU Fall Meeting Abstracts|year= 2001|volume= 2001|pages= T41C–0871}}</ref> |
|||
Die water wat uit die rots vrygestel word, verlaag die smeltpunt van die mantelrots, wat dan gedeeltelik smelt en opstyg vanweë die kleiner digtheid daarvan relatief tot die omringende mantelrots; dit dam dan tydelik op by die basis van die [[litosfeer]]. |
|||
Die magma styg daarna op deur die [[aardkors]], saam met silikaryk rots van die kors. Wanneer die magma naby die oppervlak kom, dam dit op in 'n magmakamer in die kors onder die stratovulkaan.{{sfn|Schmincke|2003|pp=113-126}} |
|||
Die snellers wat tot die finale uitbarsting lei, word steeds ondersoek. Moontlike meganismes sluit in:{{sfn|Schmincke|2003|pp=51-56}}<ref>{{cite journal |last1=Cañón-Tapia |first1=Edgardo |title=Volcanic eruption triggers: A hierarchical classification |journal=Earth-Science Reviews |date=Februarie 2014 |volume=129 |pages=100–119 |doi=10.1016/j.earscirev.2013.11.011}}</ref> |
|||
* Magmadifferensiasie, waarin die ligste, silikarykste magma en [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos water, [[Halogeen|halogene]] en [[swaeldioksied]] in die boonste deel van die magmakamer versamel. Dit kan druk drasties laat toeneem.{{sfn|Schmincke|2003|p=52}} |
|||
* Die fraksionele [[kristallisering]] van die magma. Wanneer watervrye minerale soos [[veldspaat]] uit die magma kristalliseer, konsentreer dit vlugtige stowwe in die oorblywende vloeistof, wat kan lei tot 'n "tweede koking", wat daartoe kan lei dat 'n gasfase ([[koolstofdioksied]] of water) van die vloeibare magma skei en die druk in die magmakamer verhoog.<ref>{{cite journal |last1=Wech |first1=Aaron G. |last2=Thelen |first2=Weston A. |last3=Thomas |first3=Amanda M. |title=Deep long-period earthquakes generated by second boiling beneath Mauna Kea volcano |journal=Science |date=15 Mei 2020 |volume=368 |issue=6492 |pages=775–779 |doi=10.1126/science.aba4798}}</ref> |
|||
* Die inspuiting van vars magma in die magmakamer, wat met die koeler magma wat reeds teenwoordig is, meng en dit verhit. Dit kan vlugtige stowwe uit oplossing dwing en die digtheid van die koeler magma verlaag. Albei prosesse verhoog die druk. |
|||
* Die toenemende smelting van die omringende [[newegesteente]].{{sfn|Cañón-Tapia|2014}} |
|||
Dié interne snellers kan beïnvloed word deur eksterne snellers soos 'n sektorinstorting, [[aardbewing]] of wisselwerkings met [[grondwater]]. Wat ook al die presiese meganisme, die druk in die magmakamer neem toe tot 'n kritieke punt waar die dak van die magmakamer opbreek en die magma 'n pad na die oppervlak kry om uit te bars. |
|||
==Verwysings== |
==Verwysings== |
||
{{Verwysings}} |
{{Verwysings|3}} |
||
==Skakels== |
==Skakels== |
||
Wysiging soos op 12:28, 24 Oktober 2021
'n Stratovulkaan, ook bekend as 'n saamgestelde vulkaan, is 'n keëlvormige vulkaan wat bestaan uit baie lae (strata) verharde lawa en tefra. Anders as skildvulkane word stratovulkane gekenmerk deur 'n steil profiel met 'n kruinkrater en periodieke tussenposes van ontploffende en uitvloeiingsuitbarstings, hoewel sommige van hulle kalderas, of ineengestorte kruinkraters, het.
Die lawastrome van stratovulkane koel gewoonlik en verhard voordat dit ver versprei as gevolg van die taaiheid daarvan. Die magma wat dié lawa vorm, is dikwels felsies, het groot tot matige hoeveelhede silika (soos in rioliet, dasiet of andesiet) en kleiner hoeveelhede minder taai mafiese magma.[1] Groot felsiese lawastrome is skaars, maar het al 15 km ver gevloei.[2]
Stratovulkane word soms "saamgestelde vulkane" genoem vanweë hulle saamgestelde struktuur van verskillende strata wat opgebou is deur agtereenvolgende uitwerpings van materiaal. Hulle is van die algemeenste soorte vulkane, in teenstelling met minder algemene skildvulkane.[3] Twee beroemde voorbeelde van stratovulkane ia Krakatoa in Indonesië, bekend vir sy katastrofiese uitbarsting in 1883, en Vesuvius in Italië, waarvan die uitbarsting in 79 n.C. die stede Pompeji en Herculaneum verwoes het. In albei uitbarstings is duisende mense dood. In moderne tye het Mount Saint Helens in Washington, VSA, en Pinatubo in die Filippyne al katastrofiese uitbarstings gehad, maar met minder sterfgevalle.
Ontstaan
Stratovulkane kom algemeen by subduksiesones voor, en vorm kettings en groepe al met die grense van tektoniese plate langs wanneer 'n oseaanplaat onder 'n kontinentale of ander oseaanplaat ingedruk word. Die magmavormende stratovulkane word hoër wanneer water wat in beide gehidreerde minerale en die poreuse basaltrots van die boonste oeseeanplaat vasgevang is, vrygestel word in die mantelrots van die astenosfeer bo die sinkende oseaanplaat.[4] Die "ontwatering" van gehidreerde minerale vind plaas by 'n spesifieke druk en temperatuur vir elke mineraal, terwyl die plaat al hoe dieper wegsak.[5]
Die water wat uit die rots vrygestel word, verlaag die smeltpunt van die mantelrots, wat dan gedeeltelik smelt en opstyg vanweë die kleiner digtheid daarvan relatief tot die omringende mantelrots; dit dam dan tydelik op by die basis van die litosfeer.
Die magma styg daarna op deur die aardkors, saam met silikaryk rots van die kors. Wanneer die magma naby die oppervlak kom, dam dit op in 'n magmakamer in die kors onder die stratovulkaan.[4]
Die snellers wat tot die finale uitbarsting lei, word steeds ondersoek. Moontlike meganismes sluit in:[6][7]
- Magmadifferensiasie, waarin die ligste, silikarykste magma en vlugtige stowwe soos water, halogene en swaeldioksied in die boonste deel van die magmakamer versamel. Dit kan druk drasties laat toeneem.[8]
- Die fraksionele kristallisering van die magma. Wanneer watervrye minerale soos veldspaat uit die magma kristalliseer, konsentreer dit vlugtige stowwe in die oorblywende vloeistof, wat kan lei tot 'n "tweede koking", wat daartoe kan lei dat 'n gasfase (koolstofdioksied of water) van die vloeibare magma skei en die druk in die magmakamer verhoog.[9]
- Die inspuiting van vars magma in die magmakamer, wat met die koeler magma wat reeds teenwoordig is, meng en dit verhit. Dit kan vlugtige stowwe uit oplossing dwing en die digtheid van die koeler magma verlaag. Albei prosesse verhoog die druk.
- Die toenemende smelting van die omringende newegesteente.[10]
Dié interne snellers kan beïnvloed word deur eksterne snellers soos 'n sektorinstorting, aardbewing of wisselwerkings met grondwater. Wat ook al die presiese meganisme, die druk in die magmakamer neem toe tot 'n kritieke punt waar die dak van die magmakamer opbreek en die magma 'n pad na die oppervlak kry om uit te bars.
Verwysings
- ↑ Carracedo, Juan Carlos; Troll, Valentin R., reds. (2013). Teide Volcano: Geology and Eruptions of a Highly Differentiated Oceanic Stratovolcano. Active Volcanoes of the World (in Engels). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag. ISBN 978-3-642-25892-3.
- ↑ "Garibaldi volcanic belt: Garibaldi Lake volcanic field". Catalogue of Canadian volcanoes. Geological Survey of Canada. 1 April 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Junie 2009. Besoek op 27 Junie 2010.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ↑ Schmincke, Hans-Ulrich (2003). Volcanism. Berlyn: Springer. p. 71. ISBN 9783540436508.
- ↑ 4,0 4,1 Schmincke 2003, pp. 113-126.
- ↑ Schmidt, A.; Rüpke, L. H.; Morgan, J. P.; Hort, M. (2001). "How Large a Feedback Effect Does Slab Dewatering Have on Itself ?". AGU Fall Meeting Abstracts. 2001: T41C–0871. Bibcode:2001AGUFM.T41C0871S.
- ↑ Schmincke 2003, pp. 51-56.
- ↑ Cañón-Tapia, Edgardo (Februarie 2014). "Volcanic eruption triggers: A hierarchical classification". Earth-Science Reviews. 129: 100–119. doi:10.1016/j.earscirev.2013.11.011.
- ↑ Schmincke 2003, p. 52.
- ↑ Wech, Aaron G.; Thelen, Weston A.; Thomas, Amanda M. (15 Mei 2020). "Deep long-period earthquakes generated by second boiling beneath Mauna Kea volcano". Science. 368 (6492): 775–779. doi:10.1126/science.aba4798.
- ↑ Cañón-Tapia 2014.
Skakels
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Stratovulkaan.
