Kors (geologie): Verskil tussen weergawes
Nuwe artikel, besig |
Klaar |
||
| Lyn 6: | Lyn 6: | ||
Die meeste aardplanete het 'n redelik eenvormige kors. Die Aarde het egter twee soorte: 'n kontinenetale en 'n oseaniese kors. Dié twee soorte het verskillende chemiese samestellings en is deur verskillende geologiese prosesse gevorm. |
Die meeste aardplanete het 'n redelik eenvormige kors. Die Aarde het egter twee soorte: 'n kontinenetale en 'n oseaniese kors. Dié twee soorte het verskillende chemiese samestellings en is deur verskillende geologiese prosesse gevorm. |
||
==Soorte kors== |
|||
Planetêre geoloë verdeel kors in drie kategorieë, geskoei op hoe en wanneer dit gevorm het.<ref name="Hargitai 2014 1–8">{{Cite book|title=Encyclopedia of Planetary Landforms|last=Hargitai|first=Henrik|date=2014|publisher=Springer New York|isbn=9781461492139|pages=1–8|language=en|doi=10.1007/978-1-4614-9213-9_90-1|chapter = Crust (Type)}}</ref> |
|||
===Primêre of oerkors=== |
|||
Dit is 'n planeet se "oorspronklike" kors. Dit vorm wanneer 'n [[magma]]oseaan verhard. Aan die begin van die vorming van die [[Sonnestelsel]] het die aardplanete se oppervlakke waarskynlik uit magmaoseane bestaan. Terwyl dit afgekoel het, het dit 'n harde kors gevorm.<ref>{{Cite journal|last=Chambers |first=John E. |title=Planetary accretion in the inner Solar System |journal=Earth and Planetary Science Letters |volume=223 |issue=3–4|pages=241–252 |doi=10.1016/j.epsl.2004.04.031 |bibcode=2004E&PSL.223..241C |year=2004}}</ref> Dié kors is waarskynlik vernietig deur groot inpakte en is in die tyd van die [[Groot Bombardement]] verskeie kere oorgevorm.<ref>{{Cite journal |last=Taylor |first=Stuart Ross |title=Growth of planetary crusts |journal=Tectonophysics |volume=161 |issue=3–4 |pages=147–156 |doi=10.1016/0040-1951(89)90151-0 |bibcode=1989Tectp.161..147T |year=1989}}</ref> |
|||
Daar is steeds debatte oor die aard van primêre kors en die prosesse wat dit gevorm het, omdat dit moeilik is om te bestudeer: Geen deel van die Aarde se primêre kors bestaan meer nie.<ref>{{Cite book|title=Earth's oldest rocks |date=2007 |publisher=Elsevier |last1=Van Kranendonk |first1=Martin |last2=Smithies |first2=R. H. |last3=Bennett |first3=Vickie C. |isbn=9780080552477 |edition=1st |location=Amsterdam |oclc=228148014}}</ref> Die vinnige tempo van erosie en hersiklering vanweë [[plaattektoniek]] het die kors wat ouer as 4 miljard jaar is, vernietig; dit sluit enige primêre kors in. |
|||
Geoloë kan egter insig in primêre kors kry deur ander planete se kors te bestudeer. Mercurius se hooglande kan uit primêre kors bestaan, hoewel daaroor gedebatteer word.<ref name="Taylor-2009">{{Cite book|title=Planetary crusts : their composition, origin and evolution |last1=Taylor |first1=Stuart Ross |date=2009 |publisher=Cambridge University Press |last2=McLennan |first2=Scott M. |isbn=978-0521841863 |location=Cambridge, VK |oclc=666900567}}</ref> Die Maan se hooglande wat uit [[anortosiet]] bestaan, is primêre kors wat gevorm het nadat plagioklaas (sekere minerale) uit die aanvanklike magmaoseaan gekristalliseer en boontoe gedryf het.<ref>{{Cite journal|last=Taylor |first=G. J. |date=2009-02-01 |title=Ancient Lunar Crust: Origin, Composition, and Implications |journal=Elements |language=en |volume=5 |issue=1 |pages=17–22 |doi=10.2113/gselements.5.1.17 |issn=1811-5209}}</ref> Dit is egter onwaarskynlik dat die Aarde se kors op dieselfde manier gevorm het, want die Maan was 'n waterlose stelsel en die Aarde het water gehad.<ref>{{Cite journal|last1=Albarède |first1=Francis |last2=Blichert-Toft |first2=Janne |title=The split fate of the early Earth, Mars, Venus, and Moon |journal=Comptes Rendus Geoscience |volume=339 |issue=14–15 |pages=917–927 |doi=10.1016/j.crte.2007.09.006 |bibcode=2007CRGeo.339..917A |year=2007}}</ref> |
|||
===Sekondêre kors=== |
|||
Sekondêre kors word gevorm deur die gedeeltelike smelting van hoofsaaklik [[silikaat]]materiale in die mantel en het dus gewoonlik 'n [[basalt]]samestelling.<ref name="Hargitai 2014 1–8"/> |
|||
Dit is die algemeenste soort kors in die Sonnestelsel. Die grootste korsgedeeltes van Mercurius, Venus, Aarde en Mars bestaan vandag uit sekondêre kors. Op die Aarde het dit hoofsaaklik by [[Mid-oseaanrif|midoseaniese uitspreidingsentrums]] ontstaan, waar die [[adiabaties]]e styging van die mantel gedeeltelike smelting veroorsaak. |
|||
===Tersiêre kors=== |
|||
Tersiêre kors is meer deur chemiese prosesse verander as die ander twee soorte. Dit kan op verskeie maniere vorm: vulkaniese prosessse,<ref name="Taylor-2009" /> erosie en sedimentasie. Die enigste voorbeeld van tersiêre kors op die Aarde is die oseaniese kors; daar is geen bewyse dat ander aardplanete dit het nie. Dit is waarskynlik omdat plaattektoniek nodig is om tersiêre kors te vorm, en in die Sonnestelsel het net die Aarde dit. |
|||
==Verwysings== |
==Verwysings== |
||
Wysiging soos op 12:13, 24 November 2023
'n Kors in geologie is die buitenste, soliede laag van 'n aardplaneet, dwergplaneet of natuurlike satelliet. Dit word gewoonlik onderskei van die mantel daaronder deur die chemiese samestelling; in die geval van yssatelliete kan dit onderskei wod op grond van sy fase (soliede kors teenoor vloeibare mantel).
Die kors van die Aarde, Mercurius, Venus, Mars, Io, die Maan en ander planetêre liggame het gevorm deur vulkaniese prosesse en is later verander deur erosie, slagkraters en sedimentasie.
Die meeste aardplanete het 'n redelik eenvormige kors. Die Aarde het egter twee soorte: 'n kontinenetale en 'n oseaniese kors. Dié twee soorte het verskillende chemiese samestellings en is deur verskillende geologiese prosesse gevorm.
Soorte kors
Planetêre geoloë verdeel kors in drie kategorieë, geskoei op hoe en wanneer dit gevorm het.[1]
Primêre of oerkors
Dit is 'n planeet se "oorspronklike" kors. Dit vorm wanneer 'n magmaoseaan verhard. Aan die begin van die vorming van die Sonnestelsel het die aardplanete se oppervlakke waarskynlik uit magmaoseane bestaan. Terwyl dit afgekoel het, het dit 'n harde kors gevorm.[2] Dié kors is waarskynlik vernietig deur groot inpakte en is in die tyd van die Groot Bombardement verskeie kere oorgevorm.[3]
Daar is steeds debatte oor die aard van primêre kors en die prosesse wat dit gevorm het, omdat dit moeilik is om te bestudeer: Geen deel van die Aarde se primêre kors bestaan meer nie.[4] Die vinnige tempo van erosie en hersiklering vanweë plaattektoniek het die kors wat ouer as 4 miljard jaar is, vernietig; dit sluit enige primêre kors in.
Geoloë kan egter insig in primêre kors kry deur ander planete se kors te bestudeer. Mercurius se hooglande kan uit primêre kors bestaan, hoewel daaroor gedebatteer word.[5] Die Maan se hooglande wat uit anortosiet bestaan, is primêre kors wat gevorm het nadat plagioklaas (sekere minerale) uit die aanvanklike magmaoseaan gekristalliseer en boontoe gedryf het.[6] Dit is egter onwaarskynlik dat die Aarde se kors op dieselfde manier gevorm het, want die Maan was 'n waterlose stelsel en die Aarde het water gehad.[7]
Sekondêre kors
Sekondêre kors word gevorm deur die gedeeltelike smelting van hoofsaaklik silikaatmateriale in die mantel en het dus gewoonlik 'n basaltsamestelling.[1]
Dit is die algemeenste soort kors in die Sonnestelsel. Die grootste korsgedeeltes van Mercurius, Venus, Aarde en Mars bestaan vandag uit sekondêre kors. Op die Aarde het dit hoofsaaklik by midoseaniese uitspreidingsentrums ontstaan, waar die adiabatiese styging van die mantel gedeeltelike smelting veroorsaak.
Tersiêre kors
Tersiêre kors is meer deur chemiese prosesse verander as die ander twee soorte. Dit kan op verskeie maniere vorm: vulkaniese prosessse,[5] erosie en sedimentasie. Die enigste voorbeeld van tersiêre kors op die Aarde is die oseaniese kors; daar is geen bewyse dat ander aardplanete dit het nie. Dit is waarskynlik omdat plaattektoniek nodig is om tersiêre kors te vorm, en in die Sonnestelsel het net die Aarde dit.
Verwysings
- ↑ 1,0 1,1 Hargitai, Henrik (2014). "Crust (Type)". Encyclopedia of Planetary Landforms (in Engels). Springer New York. pp. 1–8. doi:10.1007/978-1-4614-9213-9_90-1. ISBN 9781461492139.
- ↑ Chambers, John E. (2004). "Planetary accretion in the inner Solar System". Earth and Planetary Science Letters. 223 (3–4): 241–252. Bibcode:2004E&PSL.223..241C. doi:10.1016/j.epsl.2004.04.031.
- ↑ Taylor, Stuart Ross (1989). "Growth of planetary crusts". Tectonophysics. 161 (3–4): 147–156. Bibcode:1989Tectp.161..147T. doi:10.1016/0040-1951(89)90151-0.
- ↑ Van Kranendonk, Martin; Smithies, R. H.; Bennett, Vickie C. (2007). Earth's oldest rocks (1st uitg.). Amsterdam: Elsevier. ISBN 9780080552477. OCLC 228148014.
- ↑ 5,0 5,1 Taylor, Stuart Ross; McLennan, Scott M. (2009). Planetary crusts : their composition, origin and evolution. Cambridge, VK: Cambridge University Press. ISBN 978-0521841863. OCLC 666900567.
- ↑ Taylor, G. J. (1 Februarie 2009). "Ancient Lunar Crust: Origin, Composition, and Implications". Elements (in Engels). 5 (1): 17–22. doi:10.2113/gselements.5.1.17. ISSN 1811-5209.
- ↑ Albarède, Francis; Blichert-Toft, Janne (2007). "The split fate of the early Earth, Mars, Venus, and Moon". Comptes Rendus Geoscience. 339 (14–15): 917–927. Bibcode:2007CRGeo.339..917A. doi:10.1016/j.crte.2007.09.006.
Skakels
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
