Tel Dan
| Tel Dan | ||
| ||
| Die gerestoureerde poort uit die Bronstydperk in Tel Dan. | ||
| Plaaslike naam | תל דן | |
| Land |  Israel
| |
| Soort | Ruïnes | |
| Geskiedenis | ||
| Gestig | c. 4500 v.C. | |
| Tydperk | Neolitikum, Bronstydperk, Ystertydperk | |
| Kulture | Neolities, Kanaänities, Israelities | |
Dan (Hebreeus: דן) is 'n antieke stad wat in die Hebreeuse Bybel genoem word. Dit word beskryf as die noordelikste stad van die Koninkryk Israel en behorende tot die stam Dan.
Die stad word verbind met 'n tel in Bo-Galilea, Noord-Israel, wat in Hebreeus as Tel Dan (תל דן; "Heuwel van Dan") bekend is.
Bybelse en historiese konteks[wysig | wysig bron]
Lajis[wysig | wysig bron]
Volgens Rigters was die stad bekend as Lajis voordat die stam van Dan die grond beset het.[1]. Die naam beteken "leeuwyfie".[2][3] In Joshua 19:47 word dieselfde storie vertel, maar word die stad Lesem genoem.[2]
Lajis het 'n verbond gesluit met die Sidoniërs. Dit kan daarop dui dat hulle Fenisiërs was (die Sidoniërs was Fenisiërs van die stad Sidon), wat dalk Kanaänities was of dalk nie. Die verbond het min praktiese voordeel ingehou weens die afgeleënheid van Lajis van Sidon en die Libanese berge tussenin.
Volgens Rigters het die stam van Dan geen grondgebied besit nie (Rigters 18:1). Nadat hulle die land verken het, het hulle besluit om Lajis aan te val omdat die grond vrugbaar en die inwoners niksvermoedend was. Die Bybel beskryf hoe die stam van Dan die stad afgebrand, die inwoners vermoor en daar gaan woon het. Volgens die verhaal was die stad toe bekend as Dan, genoem na die naam van die stam. Hulle het daar gebly "totdat die volk in ballingskap weggevoer is". Geleerdes glo dit verwys na die verowering van die Koninkryk Israel in 733/'32 v.C. deur Tiglat-Pileser III van Assirië.
Argeologie[wysig | wysig bron]
Volgens argeologiese uitgrawings op die terrein was die stad oorspronklik in die laat Neolitikum (omstreeks 4500 v.C.) bewoon. Die een of ander tyd in die 4de millennium v.C. is dit vir byna 1 000 jaar verlate gelos.[4]
Bronstydperk[wysig | wysig bron]
Lajis was in die Bronstydperk 'n ommuurde stad.[5] Die uitgrawers op die terrein het 'n poort van modderstene ontdek,[6] wat na raming omstreeks 1750 v.C. in die Middel-Bronstydperk gebou is.[7] Die gewilde naam daarvan is Abrahamspoort, vanweë die Bybelse storie van Abraham wat na Dan gereis het om sy familielid Lot te red (Genesis 14:14). Die poort is in die laat 2000's gerestoureer en het 'n gewilde toeristeattraksie geword.[8]
In die 15de eeu v.C. het Toetmoses III die stad en ander stede verower.[9]
Ystertydperk[wysig | wysig bron]
In die Ystertydperk het Egipte se onttrekking aan Kanaän moontlik daartoe gelei dat Dan 'n onafhanklike entiteit geword het tot in die 10de eeu v.C., toe dit deur Israel of een van die Armeense koninkryke verower is.[10]
In 1992, in 'n poging om die stad netjies te maak vir besoekers, is 'n hoop puin verwyder wat dateer van die tyd van die Assiriese verwoesting van die stad deur Tiglat-Pileser III. 'n Poort is ontdek wat lei na 'n binnehof met 'n klipvloer.[11]
Tel Dan-stele[wysig | wysig bron]
Fragmente van die stele is in die oorblyfsels van die stadsmuur, naby die buitenste poort, ontdek.[12] Die basaltsteen bevat 'n inskripsie in Armeens wat verwys na een van die konings van Damaskus; die uitgrawers van die terrein vermoed dit verwys na Gasael (omstreeks 840 v.C.).[13]
'n Klein deel van die inskripsie het bewaar gebly en bevat die letters 'ביתדוד' (BYTDWD), wat volgens die meeste argeoloë verwys na die Huis van Dawid (Bēt Dāvīḏ in Hebreeus).[14][15]) Dit sal die eerste keer wees dat die naam "Dawid" op 'n argeologiese terrein van voor 500 v.C. ontdek is.
Dan is verskeie kere aangeval tydens die uitbreiding van die Armene se grondgebied omdat hulle so naby aan mekaar geleë was. Volgens die boeke Konings het Dan verskeie kere van heerser verwissel tusen die Koninkryk Israel en Armenië in die tyd dat Israel deur Agab en Armenië deur Ben Hadad I regeer is, en in die tyd van hulle opvolgers. Die stele is in dié tyd deur die Armene gemaak toe hulle oor Dan regeer het.
Toe die Assiriese Ryk suidwaarts uitbrei, het die Koninkryk Israel aanvanklik 'n vasalstaat geword, maar nadat hulle in opstand gekom het, het Tiglat-Pileser III die stad in 733/'32 v.C. verower.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Rigters 18:7, 18:14, 18:27-29
- ↑ 2,0 2,1 abarim-publications, Laish "Laish" en "Laishah" at Abarim Publications. Besoek op 20 Julie 2022.
- ↑ Laish at Bible Gateway. Besoek op 20 Julie 2022.
- ↑ Bar-Yosef, O., Gopher, A. en Nadel, D. (1987). "Pottery Neolithic Levels at Tel Dan". Mitekufat Haeven, Journal of the Israel Prehistoric Society 20:91–113.
- ↑ Ben-Tor (2006), p. 81.
- ↑ Finkelstein, Israel; Mazar, Amihai (2007). Brian B. Schmidt (red.). The Quest for the Historical Israel: Debating Archaeology and the History of Early Israel. Society of Biblical Literature. pp. 177–. ISBN 978-1-58983-277-0.
- ↑ Frances, Rosa: The three-arched middle Bronze Age gate at Tel Dan - A structural investigation of an extraordinary archaeological site, besoek op 9 April 2020.
- ↑ Ilani, Ofri; Ashkenazi, Eli (18 Maart 2009). "4,000-year-old 'Abraham's Gate' reopened to public after painstaking restoration work". Ha'aretz English Language Edition.
- ↑ Müller, Wilhelm Max; Lutz, Henry Frederick. "Geographic List Of Tuthmosis III. Karnak.". Egyptological Researches: Results of a journey in 1904. pp. 80f.
- ↑ Ilan, David (2020). DAN IV - The Iron Age I Settlement: The Avraham Biran Excavations (1966-1999). ISD LLC. pp. 634–635. ISBN 978-0-87820-183-9.
- ↑ Negev, Avraham; Gibson, Shimon (Julie 2005). Archaeological encyclopedia of the Holy Land. Continuum International Publishing Group. pp. 131–132. ISBN 978-0-8264-8571-7. Besoek op 16 September 2010.
- ↑ Biran, Avraham; Naveh, Joseph (1993). "An Aramaic Stele Fragment from Tel Dan". Israel Exploration Journal. Israel Exploration Society. 43 (2–3): 81–98. JSTOR 27926300.
- ↑ Suriano, Mathew J. (2007). "The Apology of Hazael: A Literary and Historical Analysis of the Tel Dan Inscription". Journal of Near Eastern Studies. 66 (3): 163–176. doi:10.1086/521754. S2CID 162347286.
- ↑ Rainey, Anson F. (November–Desember 1994). "The House of David and the House of the Deconstructionists". Biblical Archaeological Review. 20 (6).
- ↑ Shanks, Hershel (September–Oktober 1999). "Biran at Ninety". Biblical Archaeology Review. 25 (3). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Maart 2016. Besoek op 15 September 2010.
Bibliografie[wysig | wysig bron]
- Ben-Tor, Amnon (2006), Yaira Amit; Nadav Naʼaman, eds., "Do the Execration Texts reflect an accurate picture of the contemporary settlement map of Palestine?", Essays on ancient Israel in its Near Eastern context: a tribute to Nadav Naʼaman (Eisenbrauns): pp. 63–87, ISBN 978-1-57506-128-3, https://books.google.com/books?id=Ku4OKVrEd4MC&pg=PA63 Besoek op 20 Julie 2022.
- Wilson, John Francis (2004). Caesarea Philippi: Banias, the Lost City of Pan. I. B. Tauris. ISBN 1-85043-440-9.
Skakels[wysig | wysig bron]
- Tel Dan-uitgrawings – webtuiste van die Nelson Glueck School of Biblical Archaeology
- Tel Dan-inskripsie
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
