Fylke

Noorweë word in administratiewe opsig in 15 provinsies of fylker verdeel

Die Noorse woord fylke (meervoud: fylker) verwys na 'n administratiewe eenheid van die Koninkryk Noorweë wat - ná die nasionale regering in die hoofstad Oslo - die tweede vlak van die administratiewe hiërargie vorm. As 'n eenheidstaat is Noorweë - benewens die gebiede Svalbard en Jan Mayen wat albei 'n spesiale status geniet - in 1975 in 19 provinsies of fylker verdeel om 'n administratiewe vlak tussen die munisipaliteite (Noors: kommuner) en die sentrale regering te skep.

Historiese agtergrond

Noorweë is voor en tydens die Wiking-tydperk en gedurende die Middeleeue in sogenaamde fylker verdeel. Die naam fylke (Oudnoors fylki) is in etimologiese opsig afgelei van die woord folk (letterlik "volk"). Sommige fylker is na die konings vernoem wat hierdie heerskappye gestig het, terwyl ander name na die plaaslike bewoners of landskap verwys het.

Voor die vereniging van die Koninkryk Noorweë in die 9de eeu was daar omtrent dertig klein heerskappye in die latere ryksgebied wat elkeen oor sy eie koning en ting (die tradisionele volksvergadering) beskik het.

Die Yslandse skrywer Snorre Sturlason vertel in sy Heimskringla dat daar in die tydperk, toe koning Harald Hårfagre Noorweë onder sy heerskappy verenig het, agt konings in die agt Trøndelagsfylker, twee in Namdal, een op Nordmøre, een in Romsdal, een op Sunnmøre, een in Fjordane, een in Hordaland, een in Rogaland, een in Agder, twee in Telemark, een in Vingulmark en een in Alvheim geregeer het. Die koninkryke Sogn, Vestfold, Romerike, Hadeland (met Toten en Land) en Ringerike het hy saam met die helfte van Hedmarken, wat hy later saam met Gudbrandsdal volledig onder sy heerskappy gebring het, van sy vader Halvdan Svarte geërf.

Voor die vereniging van Noorweë tot 'n eenheidsstaat is die fylker as selfstandige ryke deur hul eie heersers geregeer. Ná die stigting van 'n gemeenskaplike koninkryk is die fylker omgeskep tot sogenaamde jarledømmer, adellike heerskappye wat elkeen deur 'n jarl (hoë adellike, meervoud: jarler) geregeer is. Hierdie edelmanne is deur die koning benoem. Op die derde regeringsvlak - ná die kroon en jarler - het plaaslike heersers en vasalle die deelgebiede van elke fylke geadministreer.

Die Noorse Ryksmonument Haraldshaugen in Haugesund. Die gedenkteken staan plaaslik ook as Haraldstøtten bekend

Die grootste deel van Noorweë is geleidelik in vier tingkretser (administratiewe geweste) verdeel waarvan elkeen sy jaarlikse tingsamling (wetgewende vergadering) gehou en sodoende ook oor sy eie wetgewing beskik het. Hierdie geweste was in chronologiese volgorde: Gulatinget op Vestland, Frostatinget in Trøndelag, Eidsivatinget in Oppland en Borgartinget in Viken. Elke tingkrets is weer onderverdeel in fylker, wat in die meeste gevalle met die klein heerskappye van voor die ryksvereniging ooreengekom het. In Hålogaland en ander gebiede van die sogenaamde Norgesveld (streke en eilande buite Noorweë se tingkretser wat onder Noorse heerskappy gekom het) het die ou fylkestingene of plaaslike vergaderings as administratiewe stelsel bly voortbestaan, of hulle het die status van skatteland (belastingpligtige gebied) gekry.

By die nasionale monument ter herdenking van die Noorse ryksvereniging, Haraldshaugen in Haugesund, is 'n 17 meter hoë gedenkteken oor die graf van koning Harald Hårfagre opgerig wat deur 29 kleiner monumente omring word. Elkeen van die monumente versinnebeeld een van die ou fylker wat deur die koning onderwerp is en dra ook 'n inskrif met die naam van die historiese provinsie waarvandaan dit afkomstig is.

Die meeste historiese fylker en hul name leef voort in die huidige distrikte van Noorweë. Die Laat-Middeleeuse administratiewe verdeling in syssler, len en fogderier was grotendeels gegrond op die ou fylker. Hierdie praktyk is ook nie verander toe die meeste gebiede vanaf die 17de eeu by groter administratiewe eenhede (amter) ingesluit is nie. In 1919 is die naam amt vervang met fylke. Sodoende het die historiese term fylke in die moderne tydperk na groter administratiewe eenhede begin verwys as in die Middeleeuse (alhoewel die Middeleeuse fylker ten opsigte van hul oppervlakte sterk gevarieer het).

Huidige fylker

Nommer (ISO 3166-2:NO)	Naam van fylke	Admin. sentrum	Bevolking	Oppervlakte in km2	Aantal kommuner	Kaart	Wapen	Taalvorm	Ordfører	Party	Fylkesmann
01	Østfold	Sarpsborg	268 182	4 181,56	18			Bokmål	Ole Haabeth	Ap	Anne Enger
02	Akershus	Oslo	525 871	4 917,97	22			onsydig	Nils Aage Jegstad	H	Hans J. Røsjorde
03	Oslo	Oslo	573 388	453,98	1			onsydig	Fabian Stang	H	Felles med Akershus
04	Hedmark	Hamar	189 965	27 397,01	22			onsydig	Arnfinn Nergård	Sp	Sigbjørn Johnsen
05	Oppland	Lillehammer	184 103	25 192,01	26			onsydig	Audun Tron	Ap	Kristin Hille Valla
06	Buskerud	Drammen	253 977	14 909,92	21			onsydig	Roger Ryberg	Ap	Kirsti Kolle Grøndahl
07	Vestfold	Tønsberg	228 707	2 223,71	14			Bokmål	Per-Eivind Johansen	H	Mona Røkke
08	Telemark	Skien	167 362	15 299,19	18			onsydig	Gunn Marit Helgesen	H	Kari Nordheim-Larsen
09	Aust-Agder	Arendal	107 145	9 156,93	15			onsydig	Laila Øygarden	Ap	Svein Åril (kst.)
10	Vest-Agder	Kristiansand	167 713	7 276,23	15			nøytral	Thore Westermoen	KrF	Ann-Kristin Olsen
11	Rogaland	Stavanger	418 842	9 377,72	26			onsydig	Tom Tvedt	Ap	Harald Thune (kst.)
12	Hordaland	Bergen	468 045	15 460,42	33			Nynorsk	Torill Selsvold Nyborg	KrF	Svein Alsaker
13	word nie gebruik nie
14	Sogn og Fjordane	Leikanger	106 336	18 622,79	26			Nynorsk	Nils R. Sandal	Sp	Oddvar Flæte
15	Møre og Romsdal	Molde	248 276	15 121,04	36			Nynorsk	Olav Bratland	H	Ottar Befring
16	Sør-Trøndelag	Trondheim	285 866	18 847,50	25			onsydig	Tore O. Sandvik	Ap	Kåre Gjønnes
17	Nord-Trøndelag	Steinkjer	130 503	22 412,33	24			onsydig	Gunnar Viken	H	Inger Lise Gjørv
18	Nordland	Bodø	234 975	38 456,08	44			onsydig	Mariette Korsrud	Ap	Ola Bjerkaas (kst.)
19	Troms	Tromsø	155 292	25 877,36	25			onsydig	Terje Olsen	H	Svein Ludvigsen
20	Finnmark	Vadsø	72 473	48 617,73	19			onsydig	Runar Sjåstad	Ap	Gunnar Kjønnøy