En passant
En passant (uit Frans: in verbygang) is 'n skuif in die bordspel skaak. En passant is spesiale skuif wat deur 'n pion uitgevoer word direk nadat die teenstander sy pion twee blokkie vorentoe geskuif het vanaf die pion se aanvangsposisieen,en die pion die teenstander se stuk buit asof die pion slegs een blokkie vorentoe geskuif het. In hierdie situasie buit eersgenoemde pion die pion wat twee blokkies skuif "in verbygang" deur die eerste blokkie. Die skuif kan net gemaak word as die speler die teenstander se pion sou kon buit as dit net een blokkie vorentoe gekuif het en die posisie na die skuif is dieselfde as wat dit sou wees as die teenstander sy pion net een blokkie vorentoe geskuif het en die speler dit dan gebuit het. Die en passant buit moet in die volgende beurt uitgevoer word direk nadat die teenstander sy pion twee blokkies vorentoe geskuif het, anders word die reg op en passant verloor.[1] Die skuif is die enigste in skaak waarin die stuk wat 'n ander stuk buit nie beweeg na die posisie waar die gebuite stuk voor die skuif gestaan het nie. As 'n en passant skuif die enigste wettige skuif is wat gemaak kan word, moet dit gemaak word.
Die en passant reël is in die 14de of 15de eeu aangeneem toe pionne die opsie om twee blokkie vorentoe te beweeg tydens hulle eerste skuif bekom het. Die rasionaal vir die reël is dat 'n pion nie verby 'n ander pion kan skuif sonder die risiko dat dit gebuit kan word nie.
In skaaknotasie word en passant soms aangedui met "e.p." maar die aanduiding word nie vereis nie. In algebraïese notasie word die skuif geskryf asof die pion wat gebuit is slegs een blokkie vorentoe geskuif het, b.v., exf6 (of exf6 e.p.) in die onderstaande illustrasie.
Illustrasie[wysig | wysig bron]
|
Swart om te skuif
Die swart pion in sy aanvanklike posisie. As dit na f6 (×) skuif kan die wit pion dit buit.
|
Wit om te skuif
Swart het sy pion twee blokkie vorentoe gekuif vanaf f7 na f5, en f6 "verbygegaan".
|
Swart om te skuif
Met die volgende skuif buit Wit die pion en passant asof dit op f6 gestaan het.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Drievoudige herhaling en Pat[wysig | wysig bron]
Wanneer 'n gelykopuitslag deur drievoudige herhaling beweer word, waar twee posisies voorkom waar al die stukke op dieselfde blokkies is met dieselfde speler om te skuif, moet in ag geneem word dat die posisies as verskillend beskou word as daar in die eerste van die posisies 'n geleentheid was om 'n en passant skuif uit te voer. So 'n geleentheid sou nie in die tweede posisie bestaan nie as gevolg van die vereiste dat dit direk na die teenstander se twee blokkie skuif van sy pion gedoen moet word.
In die 19de eeu is debatte gevoer oor of en passant uitgevoer moet word om uit pat uit te kom. Daar is gevoel dat die uitvoer van en passant 'n voorreg is en dat dit daarom nie afgedwing kan word nie. Die amptelike skaakreëls is later aangepas om dit duidelik te maak dat en passant verpligtend is in dié geval.[2] 'n Speler moet ook en passant uitvoer as dit die enigste skuif is om uit skaak te kom.[3]
Voorbeelde tydens die opening[wysig | wysig bron]
| |||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
| |||||||||
In hierdie lyn van die Russiese Verdediging kan Wit die pion op d5 met en passant buit op sy sesde skuif.
- 1. e4 e5
- 2. Nf3 Nf6
- 3. d4 exd4
- 4. e5 Ne4
- 5. Qxd4 d5 (diagram)
- 6. exd6.[4]
'n Ander voorbeeld kom voor in die Franse Verdediging na 1.e4 e6 2.e5, 'n skuif wat voorgestaan is deur Wilhelm Steinitz. As Swart reageer met 2...d5 kan Wit die pion en passant buit met 3.exd6. Op soortgelyke wyse kan Wit antwoord met 2...f5 met 3.exf6.
Voorbeelde uit bekende wedstryde[wysig | wysig bron]
|
| |||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
| |||||||||
|
| |||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||
|
| |||||||||
Swart het so pas sy pion van f7 na f5 geskuif in 'n spel tussen Gunnar Gundersen and A. H. Faul.[5] Wit kon die f-pion en passant buit met sy e-pion, maar het 'm ander idee:
- 13. h5+ Kh6
- 14. Nxe6+ g5
- 15. hxg6 e.p. #
Die en passant buit plaas Swart in dubbele skaak deur Wit se toring op h1 en sy loper op c1. Aangesien Swart nie beide aanvalle gelyk kan afweer nie, en sy laaste uitweg, om na g7 te skuif, deur Wit se ruiter op e6 verhoed word, is hy in skaakmat.
Historiese konteks[wysig | wysig bron]
Die en passant reël is een van die laaste belangrike veranderings in Europese skaak wat in die 14de tot 15de eeu plaasgevind het te same met die invoer van die twee-blokkie eerste skuif vir pionne, rokade, en die onbeperkte reikwydte van die dame en loper. Asiese skaakvariante soos chiangtsi, shogi, janggi en makruk vertoon as gevolg van hulle afsonderlike ontwikkeling nie enige van hierdie skuiwe nie.[6]
Die motivering vir en passant was om te verhoed dat die nuut toegevoegde twee-blokkie eerste skuif vir pionne gebruik kon word om sonder risiko by die teenstander se pionne verby te skuif. In besonder laat die reël toe dat 'n pion op 'n speler se vyfde ry die teenstander se pion te buit al gebruik die teenstander die opsie om tydens die eerste skuif van sy pion twee blokkies ver te skuif.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ FIDE rules (En Passant is reël 3.7, deel d)
- ↑ Winter, Edward (1999). "Stalemate" (in Engels). Chesshistory.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Desember 2019. Besoek op 12 Junie 2009.
- ↑ Harkness, Kenneth (1967), Official Chess Handbook, McKay
- ↑ Hooper, David; Whyld, Kenneth (1992), The Oxford Companion to Chess (second ed.), Oxford University Press, ISBN 0-19-866164-9
- ↑ Gundersen-Faul. ChessGames.com. Afgelaai op 2009-06-12.
- ↑ Davidson, Henry (1949), A Short History of Chess, McKay, ISBN 0-679-14550-8 (1981 paperback) |pp=14,16,57