Gastroliet
'n Gastroliet, ook genoem 'n maagklip, is 'n klip in die spysverteringstelsel van sommige diere. Hulle word in die maag gehou en help om kos fyn te maal in diere sonder die nodige maaltande. In ander spesies word die klippe ingesluk en gaan dit deur die spysverteringstelsel. Dan word dit voortdurend vervang. Die grootte van die klippe hang af van die grootte van die dier en die gastroliete se rol in die spysvertering. Ander spesies gebruik die gastroliete as ballas om hulle dryfvermoë te beheer.[1] Klippe van wisselende groottes, van sandkorrels tot groot klippe, is al aangeteken.
Die woord "gastroliet" kom van die Griekse γαστήρ (gastēr, "maag") en λίθος (lithos, "klip").
Voorkoms[wysig | wysig bron]
Onder lewende gewerweldes is gastroliete algemeen in krokodille, alligators, pantvretende voëls, robbe en seeleeus. Klippe wat deur volstruise ingesluk word, kan tot langer as 10 cm wees. Skynbare mikrogastroliete is ook al in paddavisse aangetref.[2] Die insluk van slyk en gruis deur paddavisse van verskeie spesies het al volgens waarneming dryfbeheer verbeter.[1]
Somme uitgestorwe diere soos souropode-dinosourusse het blykbaar klippe, soms van verskeie kilogramme elk, gebruik om taai plantmateriaal fyn te maal. Waterdiere, soos plesiosourusse, kon hulle as ballas gebruik het om hulle balans te hou en hulle minder te laat dryf, soos wat krokodille doen.[3] Terwyl die klippe wat in fossiele gevind is rond en glad is, is baie klippe in lewende voëls nie glad nie.
Paleontologie[wysig | wysig bron]
Identifikasie[wysig | wysig bron]
Geoloë het gewoonlik 'n paar bewyse nodig voordat hulle sal aanvaar dat spesifieke klippe deur 'n dinosourus gebruik is om met sy spysvertering te help. Eerstens moet dit aan alle kante gerond en soms glad wees, want in enige dinosourus se maag sou enige ware gastroliet in 'n wisselwerking met ander klippe en veselmateriaal gewees het.
Tweedens moet die klippe anders lyk as klippe wat in die onmiddellike geologiese omgewing voorkom. Baie gastroliete is ontdek in die deposito's van mere, modder en moerasse. Dié omgewings is kalm waterdeposito's en kan nie klippe rondbeweeg, soos riviere en strande, nie.
Laastens glo sommige kenners die klippe moet saam met die dinosourus gevind word wat hulle ingesluk het. Dié laaste kriterium veroorsaak probleme wanneer gastroliete geïdentifiseer word, want gladde klippe wat sonder konteks ontdek word, kan verkeerdelik afgeskryf word as dat dit deur water of die wind gepoleer is. Christopher H. Whittle (1988, '89) het ontledings deur elektroniese mikroskope begin doen om patrone aan gastroliete te ondersoek. Wings (2003) het ontdek gastroliete van volstruise sal buite die skelet gedeponeer word as die karkas selfs net 'n paar dae ná die dood in 'n wateromgewing gelê het. Hy het afgelei dit geld vir alle voëls (met die moontlike uitsondering van moas) vanweë die feit dat hulle bene vol lug is, en dit sou veroorsaak dat 'n karkas wat in water lê, bo sal dryf vir die tyd wat nodig is vir gastroliete om uit te kom.
Migrasie[wysig | wysig bron]
Paleontoloë en geoloë doen navorsing oor nuwe maniere om gastroliete te identifiseer wat buite dieroorblyfsels ontdek word vanweë die belangrike inligting wat hulle kan verskaf. As die geldigheid van sulke gastroliete bevestig kan word, kan hulle moontlik gastroliete terugspeur na die oorspronklike gebied waar die dinosourus die klippe ingesluk het. Dit kan dan baie vertel oor die migrasie van die diere.
Omdat die getal vermeende gastroliete aansienlik is, kan hulle baie inligting oor die lewe en gedrag van dinosourusse verskaf.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 Rondeau, et al Larval Anurans Adjust Buoyancy in Response to Substrate Ingestion Copeia: Februarie 2005, Vol. 2005, No. 1, pp. 188-195.
- ↑ Wickramasinghe, DD et al Ontogenetic changes in diet and intestinal morphology in semi-terrestrial tadpoles of Nannophrys ceylonensis (Dicroglossidae) Copeia, Vol2007, uitg. 4 (Desember 2007)
- ↑ Darby en Ojakangas (1980).
Bronne[wysig | wysig bron]
- Darby, D.G. en Ojakangas, J. (1980). "Gastroliths from an Upper Cretaceous Plesiosaur". Journal of Paleontology 54:3
- Whittle, C. (1989). "On the Origins of Gastroliths: Determining the Weathering Environment of Rounded and Polished Stones by Scanning Electron Microscope Analysis". Geological Society of America, Bulletin 51:5.
- Whittle, C. (1988). "On the Origins of Gastroliths". Journal of Vertebrate Paleontology, bylaag tot 3:28.
- Wings, Oliver (2003): "Observations on the Release of Gastroliths from Ostrich Chick Carcasses in Terrestrial and Aquatic Environments". Journal of Taphonomy 1(2): 97-103. PDF
- Wings, Oliver (2004): "Identification, distribution, and function of gastroliths in dinosaurs and extant birds with emphasis on ostriches (Struthio camelus)". Ph.D.-tesis, Universiteit van Bonn, Duitsland, 187 pp. URN: urn:nbn:de:hbz:5N-04626 PDF
- Wings, Oliver (2007): "A review of gastrolith function with implications for fossil vertebrates and a revised classification". Acta Palaeontologica Polonica 52(1): 1-16. PDF
- Wings, Oliver; Sander, P. Martin (April 2007). "No gastric mill in sauropod dinosaurs: new evidence from analysis of gastrolith mass and function in ostriches". Proceedings of the Royal Society. 274 (1610): 635–640. doi:10.1098/rspb.2006.3763. JSTOR 5223826. PMC 2197205. PMID 17254987.
Skakels[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
